ƏDƏBİ
HƏYAT
Bir el
şairinin şeirləri haqqında
Polad İlyas... Ömür
yolu Laçın rayonunun Alxaslı kəndindən
başlayıb. Orada yeddiilllik məktəbi,
Laçın şəhərində isə orta məktəbi
bitirib. Sonra Politexnik İnstitutunda oxuyub.
İnstitutu bitirəndən sonra Rusiyanın
Tomsk şəhərində, meşə təsərrüfatında
mühəndis-mexanik işləyib. Sonra Azərbayjana
qayıdıb, yenə tikinti və nəqliyyat sahəsində
müxtəlif vəzifələrdə
çalışıb. 68 il il
(1931-1999) yaşayıb.
Bir insanın bir neçə
jümləyə sığa bilən ən qısa tərcümeyi-halıdır
bu. Təbii ki, belə bir tərcümeyi-halda o insanın
keçdiyi ömür yolu, bu yolun enişləri,
yoxuşları, qışı, baharı, payızı,
sevinci, kədəri haqda heç nə öyrənə bilməzsən.
Amma Polad İlyas
dediyimiz bu şəxs həm də şair idi. Ölümündən sonra onun övladları
Poladın müxtəlif illərdə yazdığı
qoşmaları, təcnisləri, qəzəlləri, hecada
yazdığı digər şeirləri bir araya toplayıb
kitab kimi çap etdilər. Tanınmış
şairlər-İlyas Tapdıq və Zəlimxan Yaqub
"Dünya, sənin qəm yükünü
daşıdım" adlı bu kitaba ön söz də
yazmışlar.
Kitabın adı
"Dünya, sənin qəm yükünü
daşıdım" adlanır. Onu oxuyub
başa çatdırandan sonra istər-istəməz bu kitaba
QƏM DASTANI kimi baxdım. Bizim dastanlarda
çox nadir hallarda final səhnəsi ölümlə-itimlə
başa çatır. O dastanlarda qəhrəmanlar fələyin
gərdişinə, düşmənlərin hiyləsinə
ya namərdlərin məkrinə düçar olur. Polad İlyasın kitabındakı şeirlər də
bütövlükdə QƏM DASTANINI xatırladır.
Amma o dastanlardan fərqli cəhəti orasındadır ki, bu QƏM
DASTANI heç də ümidsizlik doğurmur, qəhrəman
ölmür, həyatında, yaşadığı məmləkətdə
məmləkətdə nə qədər cövrü-cəfa
çəkirsə, sabaha inamını itirmir.
Polad İlyasın şeirlər
kitabı "Qarabağ"la açılır:
Səndə var cahi-cəlal;
Kür qırağı, Xan meşəsi,
İldə dörd fəsli-bahar
cənnəti-rizvan
guşəsi,
Gecənin, gündüzünün
getməz ürəkdən
nəşəsi,
Səni kim
görsə əgər,
sınar
könlün qəm şişəsi,
Bir gələn, bir də gələr,
şux
sənəmimsən
Qarabağ,
Sevirəm mən səni-yurdum,
vətənimsən
Qarabağ.
Bağlıyam mən sənə,
düz əhd
ilə, peymanım ilə,
Əssə yel, qopsa tufan,
sədd çəkərəm
canım ilə,
Yuyaram dəysə ləkə
şanına,
öz qanım ilə,
Haqqıdır fəxr eləyim,
mən belə
ünvanım ilə,
Ana tək duyğulara
hökm edənimsən
Qarabağ,
Sevirəm mən səni, yurdum,
vətənimsən
Qarabağ.
Kitabda QARABAĞ
OBRAZI iki aspektdə diqqəti cəlb edir. Birincisi;
gözəlliklər məskəni, dünyanın muğam
guşəsi, gözəl şairləri, sənətçiləri
ilə və gözəl insanları ilə tanınan
Qarabağ. İkincisi: yaralı Qarabağ. Birinci halda şair tərənnümə, vəsfə
meyl edir, Qarabağın füsunkar gözəılliklərinə
nəğmələr qoşur. İkincisində
isə qəmlidir, hüznlüdür, gözü qan
ağlayır.
Polad İlyasın qəm
dastanında lirik qəhrəman (şairin özü) "Vətəndə
vətənsiz qalmışam, Laçın", "Qara
gün başıma çəkib əllərin, Vaxtsız
qocalmışam, ay mənim Şuşam",
"Laçındadır o nisgilli dağlarım, qan
ağlayır ürəyimin telləri" deyir. O
dağların, o bülbüllü bağçaların, o
çöllərin, o meşələrin həsrətini
çəkir. Bu həsrət, bu nisgil, bu
sızıltı...hamısı ürəkdən gəlir.
Ona görə qəm dastanında qisas
çağırışları eşidilir:
Öz haqqını tələb edən
ellər
qalxıb ayağa,
Azadlıq, qisas deyən
dillər
qalxıb ayağa,
Ürəklərdə
çağlayan
sellər
qalxıb ayağa,
Dalğalansın Xəzər kimi
Bakı, Təbriz, Qarabağ,
Əsən külək, tufan eylə,
yağan
yağış, bir də yağ,
Daha vaxtdır, azadlığa
çıxmalıdır
bu torpaq.
Ey xalqımın qeyrət
dolu igidləri,
mərdləri,
Parçalayın zəncirləri,
sərhədləri,
sədləri,
Qoy silinsin qəlbimizdən
ayrılığın
dərdləri,
Körpü olum Araz üstdən-
sinəm
keçid, qolum tağ,
Məndən keçsin Bakı-Təbriz,
məndən
keçsin Qarabağ,
Daha vaxtdır, azadlığa
çıxmalıdır
bu torpaq.
Vətənpərvərlik
ruhu ilə yoğrulmuş bu şeirlərdə haray,
çağırış, qisas motivləri daha gur səslənir,
qəm dastanına bir nikbinlik gətirir.
Bizim
tanınmış şairlərimizin müraciət etdikləri
mövzulara Polad İlyas da müraciət edir. Poetik səviyyə özünü göstərsə
də, bir cəhəti vurğulamağı vacib sayıram.
O da bundan ibarətdir ki, Polad İlyasın şeirlərində
xalqdan gələn nəfəs daha güclüdür. Məsələn,
onun "İlahi" adlı bir şeiri var. Bu şeiri
oxuyursan və düşünürsən ki, həmin şeiri
ancaq dünyanın odundan-alovundan keçən, enişindən-yoxuşundan
adlayan bir el ağsaqqalı söyləyə bilər:
Aləm nədir?
Dərk üçün
çox xəyala
dalmışam,
Bu dünyada hər şeyə
min yol nəzər
salmışam.
Bu möhtəşəm qurğuya
daim heyran
olmuşam,
Oddan, sudan,
torpaqdan
verirsən bar,
İlahi,
Vurduğun hər nəqşədə
möcüzə
var, İlahi.
Gah sevincdə, gah
qəmdə
yaşanır illər belə,
Əsir küləklər belə,
çağlayır
sellər belə
Bir-birini izləyir aylar,
fəsillər
belə.
Yazında yağış
yağır,
qışında
qar, İlahi,
Vurduğun hər nəqşədə
möcüzə
var, İlahi.
Ülvi bir gözəllik var
təbiətin
özündə,
Ovsunlayır qəlbləri
işvəsində,
nazında.
Kərəm oda yananda
Ədalətin sazında,
Elə bil Məsihaya
qururlar dar,
İlahi,
Vurduğun hər nəqşədə
möcüzə
var, İlahi.
Polad İlyas el
şairidir desək, səhv etmərik.Onun səsi elin səsidir.
Öz doğma yurdundan qaçqın düşən,
çadırlarda yaşayan və o doğma yerlərin həsrətini
çəkən yurddaşlarımızın səsi,
harayıdır onun səsi, harayı. Bu
şeirlərdə həm də tarix boyu əraziləri
kiçilən, parçalanan bir xalqın ən sadə
nümayəndələrinin səsini eşidirik. Bu sadə insanlar tribunalardan "Vətən, Vətən"
deyib Vətənin dar günündə ona bir çöp qədərində
xeyri dəyməyən adamlardan deyillər. Onlar həqiqi vətənpərvərdirlər.
Polad İlyas da məhz bu insanların
şairidir.
Polad İlyasın
şeirlərinin bir qismi "Düşüncələr"
rubrikası ilə təqdim edilib. Bu
şeirlər bir el ağsaqqalının həyat,
ölüm, vətən, torpaq, azadlıq haqqında fikir və
duyğularını ifadə edir. Bununla
yanaşı, həmin şeirlərdə şairin öz
mühitindəki qəlbi napak, əqidəsi dəyişkən
insanlara münasibəti də öz əksini tapır.
Burada da biz onun harayını eşidirik:
Qurd da, quş da öz dilində
bir-birini səsləyir,
Ən yırtıcı heyvan
belə
balasını bəsləyir.
Bu dağdakı külək
bəzən qarşı dağda əsməyir,
Gah bu dağdan,
gah o dağdan
danışandan
dad... haray!
Azmı məgər xəbərsiz
var
dünyanın
gərdişindən,
Baharın xoş gəlişindən,
payızın
gedişindən?
Mal-dövlətə tamah salıb,
vaxt tapmayıb
işindən,
Öz adını özgələrdən
soru
şandan dad...
haray!
Kitabda bu el
şairinin ən çox müraciət etdiyi şeir
forması qoşmadır.Bu da təbiidir, çünki
bütün el şairlərinin poetik hünəri,
bacarığı daha çox qoşmada bəlli olur. Bu qoşmalar müztəlif mövzuları əhatə
edir. Bir qismi ustadnamələri
xatırladır, didaktik ünsürlərlə, faydalı,
xeyirxah nəsihətlərlə diqqəti cəlb edir. Bir qtsmində sevgi, saf məhəbbət hissləri
təbliğ olunur. Qalanları isə
müxtəlif mövzularda qələmə alınıb.
Hiss olunur ki, Polad İlyas xalq ədəbiyyatına, folklora,
ustad aşıqların yaradıcılığına
yaxşı bələddir.
Neynirəm
dünyada
dövləti, varı,
Növrağı
kim görə,
çağı
kim görə.
Ya qismət, bu yolu
bir də
qayıdaq,
Aranı kim
görə,
dağı kim
görə.
Əzəl səadətdir
könlü
xoş olmaq,
Dəhşətdir diriykən
donub daş
olmaq,
Dünyanın işidir
dolub-boşalmaq,
Öləni kim
görə,
sağı kim
görə.
Polad, ömür köçü
nə tez
ötüşdü,
Bahardan doymamış
sonu yetişdi.
Bəxtimə illərin
soyuğu
düşdü,
Bağçanı kim
görə,
bağı kim
görə.
Bu qoşmada Xəstə
Qasımdan, Ələsgərdən gələn xoş bir nəsim
əsir. El ədəbiyyatına
vurğunluq, ondan bəhrələnmək Polad İlyasın təcnislərində,
dodaqdəyməz cığalı təcnislərdə də
özünü bürüzə verir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqub
Poladın kitabına yazdığı ön sözdə
çox haqlı olaraq deyir ki: "Polad İlyası oxumaq-Vətən
torpağını, müqəddəs Azərbaycanı, onun rəngarəng
və sehirkar təbiətini, sazını və
muğamını, duru sularını, saf çeşmələrini,
adbaad şeirlərdə sadalanan kənd və şəhərlərimizin
gözəlliklərini yenidən tanımaq deməkdir". Mən də bu fikrə haqq qazandırıram. Məsələn, onun "Dağlar" şeirini
oxuyanda hiss edirsən ki, Polad İlyas təkcə Azərbaycan
təbiətinin vurğunu deyilmiş, həm də bu təbiətin
hər qarışına bələd olan bilicidir. Yaxud,
Alxaslı dağlarına həsr etdiyi şeir:
"Godahan", "Əzgilli",
"Damcılı" bulaq,
Ya qismət, bir daha
həmsöhbət
olaq,
Şehdə ot
biçəndə,
əlimdə
oraq,
Min gülə-çiçəyə
batdığım
dağlar.
Ətirli gül üstə inci,
xaram mən,
Siz varsınız,
bu dünyada
varam mən,
Halal süfrənizi
unutmaram mən,
Qoynunda ərsəyə
çatdığım
dağlar.
Mən bir el
şairinin şeirlərindən söz açdım. El şairininin xatirəsini yad etdim. Qəm dastanını vərəqlədim. Tanıdınız onu. Allah rəhmət
eləsin, deyirəm.
Vaqif
YUSİFLİ
Ədalət.-
2011.- 20 avqust.- S. 10.