AĞAMALI SADİQ ƏFƏNDİ
Məni şirin yuxydan qəfil oyadıb soruşslar ki, ən çox sevdiyin şair kimdir? Heç düşünmədən, tərəddüd etmədən, Ağamalı Sadiq Əfəndidir- deyərdim. Təbii, sonra fikirləşib görürsən ki, Türkün Dədə Qorquddan Yunis İmrəyəcən, Mövlanə Cəlaləddin Rumidən Fizuliyəcən, Şah Xətayidən Vidadiyəcən, Səməd Vurğunadan Ağamalı Sadiqəcən Türkün nə böyük, nə əzəmətli şairləri olub və Ağamali da bu dəryayi ümmanın bir qətrəsidir. Mənim üçün Ağamalı son anda ğərək olan bir udumluq hava, hamının Tanrıdan diləyib, ancaq heç vaxt eşidə bilmədikləri bir səs, çoxlarının istədiyi, ancaq yaza bilmədiyi halal bir söz idi." Əyil səndən keçim, dünya"deyib,"Kəlmə-kəlmə yelə verib yandırın,Yel oxuyar,yelə qurban olum mən" kəlamlarıyla geri dönməyən durna qatarlarına qoşulub gedən bir səs, bir nəfəs, bir sözüydü...
Ağamalı
Sadiq haqda çox hörmətli abimiz
Qoçulu Ömər əfəndiyə o qədər sevgilərlə
danışmışdıq ki, ona qara cildli
(ölümündən sonra işiq üzü gördüyü üçün
kitabı da qara geyimli idi) kitabını
bağışlayanda, - elə budurmu
Ağamalı Sadiqin kitabı?-deyib təəcüblənmişdi.
Onu qınamadıq. Ağamalı Sadiq adı, şeirləri, insanda
belə bir fikir
oyadır ki, yəqin cild-cild
kitablar müəllifidir. Əl boyda bircə kitab qaldı
Ağamalı Sadiqdən desək günah
etmiş olarıq, billah.
Ağamalı Sadiqin hər şeiri bir cildlik kitabdır, desək yanılmarıq. Mənimlə
çoxları razılaşacaq ki,
İncə dərəsi deyəndə birinci
Ağamalı Sadiq, Ağamalı Sadiq deyəndə ilk olaraq İncə dərəsi yada
düşür. Bu da Ağamalı Sadiqin halal haqqıdır ki, Məmməd
İlqar içi
qarışıq əlinə qələm götürüb
şeir yazan hər bir incəli onu özlərinə
mürşüd sayıblar.
Ağamalı Sadiq haqda
nə qədər yazsam sözüm
qurtarmaz və nə qədər yazsam da onun
haqda heç nə
yazmamış olaram məncə...
Son zamanlar, yəni 1991-95 ci illərdə
mənə yaman bağlanmışdı. Bircə
gün görüşməyəndə
darıxardı. Onun belə tezliklə
aramızdan gedəcəyinə kim inanardi ki. İlk
baxışda zahirən çox gümrah, əsil idmançı təsiri
bağışlayan tökmə bədənli, enli kürəkli, iti baxışlı, bu ağır taxtalı kişi zəhimli yerişi,duruşu
ilə istənilən məclisə varanda,
üzünü hara
çevirəndə oranı zəhmi basardı . Hamı özünü
yığışdırıb-"Ağamalı Sadiq gəldi deyib bu qos-qocaman türk kişisinə böyük
ehtiramla, sevgi və
sayqılarla yanaşardılar. Demək olar ki, şeirlərinin çoxusu dillər əzbəri olmasına baxmayaraq, kitabını çap
etdirmək istəmirdi nədənsə. Mənim davamlı təkidimdən
sonra bir axşam zəng vurub, - Məmməd
məni yola gətirdin deyəsən, - deyib kitabına yazdığı ön sözü ele telefondaca mənə oxudu:
- Ayə, canin üçün elə peyğəmbərimizin adını daşıyırsan, adı bəlli Məhəmmədin eşqinə bir salavat çevirib kitabı başlayıram... Hörmətli oxucu, yəqin ki, yerinə düşər deyib elə bu yerdəcə kitabına yazdığı ön sözü olduğu kimi sizlərin nəzərinə çatdırmaq qərarına gəldim:
MÜƏLLİFDƏN
"Ulu Tanrının adı ilə başlayıram. Əziz oxucu! Əzizim ona görə deyirəm ki, tək-tək məslək dostlarım istisna olmaqla mən bütün əzizlərimi itirdim və bu gün layıqlı adama "əzizim" deməyə bilsəniz nə qədər ehtiyacım var. İnsanları mən həmişə çox istəmişəm. Yaşından, vəzifəsindən, sənətindən, hətta milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq insanları istəmişəm, insana inanmışam və bir zaman başımı qaldırıb görmüşəm ki, çox istədiyim qardaşım-bacım-insan mənim kölgəmi qamçılamaqdadı. O zaman diksinib geri sıçradım və həmin gündən də şeir yazmağa başlamışam. Məni çaşdıran, məni düşündürən də insanın ziddiyyətli daxili, onun içindəki mələklə iblisin nəhayətsiz vuruşu olub. Ömrüm boyu fikirləşmişəm, görəsən insanlar nə üçün düşündükləri kimi danışmırlar. Bütün yaşıdlarım yaşlanıb gedib, böyük adam olublar, mən elə "uşaq" olaraq qalmışam, həmişə aldadılmışam. Aldadıldığımı bilə-bilə aldanmışam və bu gör-götür dünyasında günlərin bir günü öz oğlumda məni aldatdı. Onda bildim uşaq böyüyüb, adam olub. Hər cür süni təvazökarlıq, hər cür özünü sığortalamaq" mərhəmətlərindən " uzaq, səmimi etiraf edim ki, ədəbiyyat işi ilə məşğul olduğuma baxmayaraq, mən özümü qətiyyən şairlərin sırasına daxil etmir, Nəsimi məsuliyyətini boynuma götürə bilmirəm. Lakin hiss edirəm ki, çiynimdə yük var. Bu yük mənim çiyinlərimə ölçülməmiş yükdür. Bu həlli müşkül məsələlərin ağırlığı altında inlərkən əlim istər-istəməz gəlir ürəyimin üstünə və əlacım qalır ancaq və ancaq göz yaşına. Mənim şeirlərim, göz yaşım, mən bunu bilirəm. Dünyada da başı yaşamağa qarışanların yerinə göz yaşı töküb ağlamaqdan böyük səadət tanımıram. Eyni zamanda özünü yalandan ağlayan göstərməkdən də böyük xəyanət tanımıram. Əlbəttə hərə öz işində özünü haqlı hesab edir. Və nəhayət, kimin daha haqlı olduöunu zaman özü göstərər inşallah...
ƏZƏLİ, SONUM
Ya
Allah!
Özümü başlayıram yazmağa, adı bəlli Məhəmmədin eşqinə bir salavat çəkdim, başlanğıcım düşdü yadıma. Ağac kökündən, dəniz çayından, çay bulağından başlanır. Mən özüm haradan başlanıram? Bir halda ki, özümü yazıram, deməli öz başlanğıcımı tapıb oradan başlamalıyam;- Sən ey göylərində qoç Koroğlunun ruhu dolanan atam yurdu, ağ saçlı İncə dərəsi , özün mənə köməy ol!Və and olsun Vətən yolunda şəhid olan ərənlərin müqəddəs ruhuna ki, budur, ürəyimə hərarət, qoluma qüvvət gəldi. Ən çətin anlarımda mən, məni bu dünyaya, bu dünyanı mənə bəxş eyləyən atam yurdu, ağ saçlı İncə dərəsinin adını çəkib ayağa qalxmışam. Heç yolunuz düşübmü İncə dərəsinə? O dağların bənövşəli qoynunda köhlən atları kişnəyən, qayaları kövrələn, binələri seyrələn görüb, unudub əynindəki ütülü şalvar-pencəyi, üzü üstə çöküb qara torpağa hönkür-hönkür ağlamısızmı? Burnunuza torpaq ətri dəyərkən, torpaq ana laylası qoxuyubmu?.."
Mənə elə gəlirki tələsmək məsələsi Ağamalı Sadiqin həyat tərzində durumunda, yaşamında yox idi, sezilmirdi. Ancaq şeirində yazırdı:
...Xal düşür səfinə
yaşıdlarımın,
Qapımın ağzında
ulayır külək.
Gördüm bu dünyanın
etibarını,
Tələsmək lazımdır,
bir az tələsmək...
Bax beləcə-beləcə
ölümə tələsən Ağamalı Sadiqdə
çox sözlər var idi ki, onları yazmağa, bu qaraca
kitabının işiq üzünə
çıxmağına isə çox gecikdi. Tələsdiyi
qədər də gecikdi. Gecikdi
və çox tələsdi. "Yaldan aşan o karvana,yetirin yoldan olanı", deyib də
48 yaşinda qoşulub
getdi o karvanlara...
Qəribə saz
çalıb-oxumağı var idi. Çox
ustad aşıqlara qulaq
asıb, heyranlıqla sazın sehrinə düşüb,
tilsimləndiyim anlarım çox olmuşdu. Ancaq heç bir ustad aşıq, hec bir saz havacatı
Ağamalı Sadiqin eşqindən süzülən
sirlər, sehirlər qədər məni ovsunlaya
bilməmişdi. Nəsə, başqa cür çalıb-oxuyurdu o.
Hətta bir dəfə cezvə gəlib,
- billah imkanım olsaydı bu çalğına görə sənə Oskar mükafati verərdim,
deyib güldürmüşdümdə onu...
Son vaxtları təzyiqi
amanını qırmışdı. Tez-tez
xəstəxanalara düşürdü. Bir gün xəstəxanadan
çıxıb mənə zəng vurmuşdu:
-Salam, əfəndim.
Zatən bura Dəmirçioğlunun evidirmi?-dedi. Yarı incik, yarı zarafat,yarı məzəmmət qoxuyan nəfəsi məni dəstəkdən vurdu.
-Əvət əfəndim- dedim
-Həə...Sizi o dünyadan narahat edirəm.Nasılsınız,
sizin dünyada nə var-nə yox,- deyib
susdu.
Kövrəlmişdim. Bir neçə gün
xəstəxanada yatmışdı,
vaxt tapıb yanına gedə bilməmişdim. Üzrhaxlığı necə edəcəyimi bilmirdim. Son vaxtlar
soyutma balıq yeməyi tapşırmışdı
həkimlər ona.
İlk ağlıma gələn bu oldu:-Ayə, qardaş, yaxşı kütüm balıqlarım
var, bacanağım təzəcə dənizdən
çıxarıb mənə
pay verib. Özünü
yetir, müşdərisi
çoxdu,- dedim.
-Dəmirçioğlu ,(qeyd edim
ki, Dəmirçioğlu
təxəllüsümü də elə özü yaraşdırmışdı
mənə) başımda
xeyli adamım var. Gəlsək sənə ağır olmaz ki, deyib məni
biraz da sınağa çəkdi
-Sənin kimi dostu olanın
darvazasından dəvə
də keçər, arxayın ol. De görüm qizartma
olsun, yoxsa soyutma?
-Ayə, eləcə suy sal, duzunuda az
elə, gəlirik.- dedi.
Oğlu Nofəllə gəldi.
Elə ikisi. Xeyli söhbətdən sonra sazı götürdü,
zilini-zil,bəmini-bəm
eyləyib dərdləşdi
qara sazla. Sonra sərin-sərin Koroğlunun
qocalığından bir
iki ağız oxudu. Dəyişmişdi səsi, kövrəlmişdi,
sozalmışdı elə
bil.
...Titrəyir əllərim, tor görür
gözüm,
Mənmi qocalmışam, ya zəmanəmi?
Deyib oxuyurdu. Alnında puçurlayan
tər damcıları,
yay kimi gərilib düzələn
nazik qaşları, körük kimi açılıb, yığılan
sinəsi, sivri burnun pərləri... bütün əzaları
Koroğludan oxuyurdu.
Babək qılıncını qına
qoymuşdu
Həmzə papağını yana qoymuşdu.
Qoltuq dərələrin batmışdı
səsi,
Keçəllər əlinə xına
qoymuşdu.
Koroğlu ölürdü səzsiz,səmirsiz
Quzğunlar dönürdü əngilliklərdən,
Qorqudun qəbrindən od
saçılırdı.
Dağa bax,dərdə bax bu son səhərdə,
Düşman ağlayırdı,dost açılırdı,
Koroğlu ölürdü,dədə
Koroğlu.
-Gileyli-gileyli baxırdı dağlar,
Dərdini çaylara sıxırdı
dağlar.
Cünunun sazını bağrına
basıb:
"Mənmi,
zəmanəmi"oxurdu dağlar.
Qırat kişnəyirdi güllə
səsinə,
Koroğlu ölürdü səzsi, səmirsiz.
Koroğlu ölürdü, dədə Koroğlu.
Bu şeiri
deyib, susdu Ağamalı Sadiq. Ürəyim
sancdı birdən.
Ağlıma qara quzğun
kimi bir fikir doldu. Gecədən xeyli keçmişdi.
Doymurdum Ağamalıdan,
amma yazığım
da gəlirdi. O Ağamalı deyildi
oxuyan .Elə bil birdən qocalmışdl. Elə bil
o zəhmin yerində nürani, pirani bir həzinlik vəsiyyət söyləyirdi.
Qara quzğun fikir didirdi bağrımın başını. Nofəli
bir yana çəkib:-Bu sazı da özünlə götür,atanın bütün çalğılarını,
oxumalarını, söhbətlərini,
hamısını lentə
al bu gündən. Sonra gecikə bilərik, - dedim. Elə biz də gecikdik, Nofəl də. Heç nə yazıb, heç nə saxlaya bilmədik ondan. Bu gecə
Ağamalı ilə yaşadığım son gecə,
bu görüş də elə son görüş oldu.
Heç 3-4 gün çəkmədi...
Mən hara gedirəm bu yaz axşamı,
Bu qara baxtımın bəyaz axşamı,
Bu torpaqdan keçıb, bu daşdan keçib,
Bu yetim bacıdan, qardaşdan keçib,
Bir dəli könüllə hara gedirəm?...
Deyib hara getdi, niyə getdi, bilmədik. O gedəndən
sonra ölümü daha dürüst dərk etdim. Nə amansız, nə misgin olduğunu gördüm, gözümdən
düşdü, bir qəpiklik oldu ölüm. Sonra mənə elə gəldi iki, Ağamalı kimi adam da ölürsə, deməli
ölüm haqdır.
Amma hədər bir şeydir.
Nə qədər böyük
türk idi, nə qədər fədakar, nə qədər vətən, torpaq sevgisi olan insan idi,
nə qədər böyük şair idi Ağamalı Sadiq. Halal haqqı hələ
də verilməyib bu halal kişinin.
Kimdən sorayaq onun halal haqqını? Birdə ki,...deyəsən mən də uşaq-uşaq danışdım.
İndi İncə dərəsində,
yol ayrıcında, canından çox istədiyi torpaqda büst abidəsi təsəllimizdi. Qaraca
kitabı, - "Əyil
səndən keçim
dünya" kitabı,
xanım - xatını
Nabat xanımı, oğlanları- Nofəli,
Orxanı, nəvələri,
adını daşıyan
balaca Ağamalı Sadiqi öyünc yerimizdi. Buna da
min şükür.
Ağamalı Sadiqin ən böyük arzusu türk dünyasını
bütöv,Azərbaycanı
azad, xoşbəxt və firəvan görmək idi. Hətta sevgi şeirlərindən
də bu amalın qoxusu gəlirdi. Elə bu yerdə cə iki-üç şeirini və sevə- sevə işlədiyim portretini təqdim edərək vidalaşıram sizlərlə,
əzizi oxucularım.
Məmməd Dəmirçioğlunun
Ədalət.-2011.-3 dekabr.- S.18.