İKİ GÜNÜN QONAĞI

(Sənədli hekayə)

Tez gəlmişdi Biləsuvara, çox tez, heç saat 10 olmazdı, ancaq, o artıq DTK rayon şöbəsinin rəisi S.Nəsənovun kabinetindəydi. Onun gəlişi irəliki gün telefonla rəisə çatdırılmışdı. Qonağı mehriban qarşıladı, hələlik bəzi məlumatların qısaca şərhini vermək istədi rəis. "Bu günlük qonaq otağında yerləşdirim, raşatlansın, dincəlsin və sonra nə üçün, necə hansı şəraitdə işləmək planını götür-qoy edərik" düşündü.

Belə olmadı, qısaca tanışlıqdan sonra qonaq dedi:

- M.Kalinin adına kolxozda xəzinədarın ölümü ilə bağlı iş aparan rayon milis şöbəsinin baş müstəntiqi Q.Zərbəliyevlə görüşmək istəyirəm. Xahiş edirəm onu bura çağırasınız

Budur, hər işdə şəxsi ambisiyalarını ortaya qoyan, bir budaqda oturub, neçəsini silkələyən müstəntiq qonaqla üzbəüzdü. Q.Zərbəliyev bir-iki replika atır, hətta zarafatlaşmaq istəyir, amma qırımından hiss edir, anlayır ki, yox, deyəsən, bu xına o xınadan deyil, bu cavan çekist hər gələn qonaqlara bənzəmir, sərt, adamın lap iç dünyasına nüfuz edən baxışları var, istintaqı başqa yöndə davam etdirmək məqsədindədi. O, dil boğaza qoymur:

- Bilirsiz, bizim bu millətin xislətidə elə şeylər var ki, istəmirsən açıb-ağardasan. Naxələf, vicdansızlar bir-birinə sataşmaqla, bu onun, o bunun ayağının altını qazmaqla məşğul olan qurumsaqlar öyrədirlər o qancığı - ölənin arvadını. Arvad da hara gəldi yazıb tökür. İstintaqa cəlb edirəm, görürəm yox, dünən dediyini bu gün dəmbələyir, altı-beş vurur. Özü də yamanca tələsir. Heç bir ay ötməyib, dözmür, "Bilmirəm Matveyin qatilini tapın, yoxsa sizdən əl çəkməyəcəm" deyir.

Müstəntiq fasilə verir söhbətə, özlüyündə fikirləşir, götür-qoy eləyir: əşi qoy nə bilir eləsin, kimi dindirir dindirsin, yəqin çox adam cəlb eləyib. Mənə pul verən alçaqlardan bəzisi qorxub, bunu izahatında göstərsə, onda necə ola bilər, hə? İş içindən iş çıxmaz?

Zərbəliyev hiss edir ki, qonaq heç onu eşitmək istəmir. Hey qovluğu vərəqləyir, oxuyur...

Nə qədər sənəd toplanıb. Kolxozda böyük, ya kiçik vəzifə tutulanların, demək olar, hamısının izahatı var burda.

Qovluqdan ayrılan qonaq sərt, zəhmli baxışlarla süzür Zərbəliyevi

- Gedə bilərsiniz - deyir.

Bakılı qonaq həmin gün yollanır qətlin törədildiyi kəndə. Yolda gedərkən S.Həsənovdan rayonda, eləcə də Tatyanovka kəndində əhalinin məşğuliyyəti, gun-güzəranı haqqında müəyyən qədər məlumat alır. Bilir ki, Tatyanovka rus kəndidir, mərkəzdən uzaq olmasına baxmayaraq, M.Kalinin adına kolxoz varlıdı, camaat firəvan yaşayır. Hamı təsərrüfatla məşğuldur. Taxıl, pambıq, bostan əkir, barama saxlayır, qaramal, quşçuluq donuzçuluq fermaları gəlirlə işləyir. Düzlük var, təsərrüfata xor baxmağa, oğurluq hallarına rast gəlməzsən. Son illər dağ rayonlarından qoyun-quzusunu buralara, qışlağa gətirən azərbaycanlılar da kənddə məskunlaşıb, ruslarla əlbir işləyirlər... Ədavət, tayfa qarşıdurmaları yoxdu... Bu qətl ilk hadisədi ki, kəndin adını dilə-dişə salır. Hələ qaranlıqdı: niyə xəzinədarı, müharibə veteranını öldürsünlər?

Kiçik olsa da bağ-bağatlı, gül-çiçəkli həyət-bacası var ölənin. Ərinin qətlində günahkarın tapılmamasından ardı-arası səngimədən yuxarılara şikayətlər yazan Qalina Qonçarova ilə görüşür qonaq. Qadın ərizələrində göstərdiklərini təkrarlayır, açıq deyir: mən artıq Bakıdan əlimi üzmüşəm, Moskvaya müraciət edirəm... Bu vəziyyəti qonağa izah etmək lazım deyildi. O, bilirdi ki, Qalinanın ərizələri Moskvadan göndərilib respublika DTK-na, üstəlik zəng edilib: "-ola bilsin milli zəmində baş verib bu qətl. Araşdırılması ilə ciddi məşqul olun"

Səhərisi Bakıdan yenə zəng edib, istintaqın gedişini soruşdular. Qonaq qısa cavab verdi: "məşqulam, ipucu axtarıram".

İkinci gün Qalina Qonçarovanı rayona-mərkəzə gətirdilər. O, bir saat yarım danışdı, həyat yollarını dilə gətirdi:

- Biz-Matveylə mən əslən buralıyıq. O, müharibədən əlil qayıtmışdı, rəqs edə bilmirdi, ona yazığım, rəhmim gəlirdi və sonda bu rəhmdarlıq qarşılıqlı məhəbbətə çevrildi. Evləndik. Pis yaşamırdıq. Mən fermada sağıcı işləyirəm. Onu da kassir qoymuşdular. Bir qızımız var, Lena 4-də oxuyur. Matveyin qardaşı Krasnodarda yaşayır. Ora getmək niyyətindəyik.

Qonaq söhbəti hərləyib-fırlayıb ora gətirdi ki, bəs Matveylə ailə söz-söhbətiniz, dava-dalaşınız olurdumu?

- Hə, hə, olurdu davamız. Çox içirdi lap alkaşlıq eləyirdi.

- Evinizə azərbaycanlılardan kimlər gəlirdi?

- Heç kim. Musurmanlar içkiyə az meyillidirlər.

- Ən çox kimlə, harada içirdi?

- Günaşırı, bəzən hər gün qonşumuz var ey, Alik donuzotaran, onunla evin o biri otağında otururdular, turşuya qoyulan mer-meyvə ilə içirdilər.

- Hardandı arağa o qədər pul?

- Mağazadan almırdılar... Alik gedirdi kəndin o başındakı Mişagilə, ondan alıb gətirirdi. Mişa meyvədən araq çəkir, özü də ucuz verir - yarım litri 2 manata. Tez tuturdu araq onları elə ikinci butulkada mahnı oxuyurdular.

Mən də hirslənib söyüş verirdim.

- Evdən nə oğurlanıb?

- Heç nə... Mən irəliki gün qızımla Prişivə (indiki Göytəpə) getmişdim, bacımla bayramlaşmağa. Matveyə demişdim ki, axşam qalacam orda. Səhərisi gələn kimi qapını döydüm, səs gəlmədi. Açdım qapını, o, çarpayıda uzanmışdı, gözləri tavana zillənmişdi, üstündə adyal da yox idi. Yaxın gəlib baxdım, bumbuzdu, çoxdan ölmüşdü. Qısqırtma qonşular tökülüşüb gəldi. Evdə bir çöpə də dəyməmişdilər. Sandıqcada 440 manat pul yerində, mənlə qızın zinət əşyaları yerində. Kimi şərləyim, hə? Olmaz yalan danışmaq!

Deməli belə. Qalinanı yola salandan sonra axşamkı düşüncələr daha doğrusu, ikinci variant cəlb elədi onu. Kənddə, elə rayonun özündə söz-söhbət baş alıb gedəcək ki, bəs azərbaycanlılar rusu öldürüblər. Biri deyəcək soyğunçuluqdu, oğurluqdu, o biri ağzın köndələn qoyub söylənəcək bəs arvadına sataşıblar onun. Başqa yerlərə əsl həqiqətdən uzaq xəbərlər ötürüləcək. İndi bu gün kənddə kimi döyüb, söyüb zorla boynuna qoyaq ki, sən öldürübsən Matveyi...

Milis müstəntiqinin ona verdiyi qovluğu bir daha vərəqlədi. Rayonlararası kriminalist həkim S.Pankratovun rəyini yenidən oxudu: "Matvey Qançarovun bədənində, baş nahiyyəsində döyülmə, vurulma əlamətləri yoxdur, bircə boğazında göyərti var, əllə möhkəmcə sıxılıb və o, boğulub".

Qəti qərara gəldi, ikinci variant ağlabatandı, ona üstünlük verəcəm. Məncə, hər şey məlum olmalıdı. S.Həsənova və milis rəisinə planını açıqladı, tarşırıq verdi... Axşamüstü, toran qovuşanda donuzotaran Alekseyi gətirib saldılar türməyə. Gecə saat 11-də köhnə paltar geyimli qonaq da "ötürüldü" içəriyə. Kiçik, dar, yarımqaranlıq otaqda ikisi idi. Bir azdan ona yemək-içmək göndərildi. Yerdə süfrə açıldı: kolbasa, araq, pomidor, xiyar şorabası. Aliki süfrəyə dəvət etdi "mənə dostlarım ötürüb yeməyi, utanma gəl irəli" dedi... üçüncü stəkandan sonra hiss etdik ki, Alik altı-beş vurur, tez-tez başını yelləyir, peşmançılıq içində qovrulur. Əvvəlcə öz günahını açıb-ağartdı, ikinci "türemşik".

- İrana araq aparırdım, birinci məftili keçmişdim, ikincisində sərhədçilər saxladılar. Hansı əclafsa yəqin məni satıb. Təxminən onu tanıyıram. Qoy türmədən çıxım, əvəzini verəcəm onun...

Alik təəccübləndi

- İranda araq içirlər?

- Hə, hə bizdən çox, lap su kimi içirlər.

- Nə danışırsan... Bə onlar müsəlmandı axı...

- Noolsun, cavanlar yeyib-içir, sonra ağızlarını yaxlayaraq, dəstəmaz alır, namaz qılır.

- Bə mollalar necə dözür buna?

- Görsələr, bilsələr, vay halına o cavanların, şallaqlanır, həbs edilirlər. Susdular. Az keçməmiş donuzotaran başını əlləriylə tutub ağladı:

- Mənim işim bitib. Adam öldürmüşəm... Yaxın dostumu...

- Noolmuşdu? Şərikli malınız vardı, bölə bilmirdiniz? Bəlkə donuz satanda dalaşıbsız?

- Yox, əşi nə şərikli mal, nə donuz. Mən kassir Matyevi öldürmüşəm. Hamısı bu araq zəhrimarın zibilidi - çırtma vurdu boş şüşəyə - Matveygildə yeyib-içirdik. İkisini boşaltmışdıq. Mən aladəmdim, yenə içmək istəyirdim. Yalvardım ona 2 manat ver, gedim birini də alım, hirsləndi üstümə "sürüş burdan əclaf" dedi - çox içəndə yata bilmirəm, ürəyim incidir məni.

Əl çəkmədim. Davamız düşdü. Arvadı Qalya da evdə yox idi... Yaxamdan yapışıb, çəliklə başıma vurdu. Ağrıdan ufuldadım, az qaldı ürəyim dayansın... yapışdım boğazından, çırpdım çarpayıya. Boğdum onu. Bir quşca canı yox imiş demə. Xırıldadı, gözləri bərələ qaldı. Ha çağırdım, ha yalvardım, səs çıxmadı ondan... Qapını çırpıb qaçdım... Bəzi dəyyuslara baxanda yaxşı adam idi Matvey, Heyf!

Alik ayağa dürüb bir papiros yandırdı.

***

Kim idi o çekist? Biləsuvara gəlməzdən qabaq, DTK-nın Leninqrad Ali Hərbi məktəbini əla qiymətlərlə bitirib, Azərbaycan Respublikası DTK-da daha yüksək post tutan, milli ruhlu, milli əqidəli, hər sahədə haqqın, ədalətin zəfər çalmasını qəlbən arzulayan və bu arzusunun real gerçəkliyi naminə şüurlu həyatını, mübarizəsini sərf edən dahi şəxsiyət - Heydər Əlirza oğlu Əliyev!

Kim idi o qonaq? Doğma Azərbaycanını vətəndaş qarşıdurmasından xilas edən. Azərbaycanı dünya dövlətləri sırasında söz sahibi edən, ürəyini başının üstündə məşələ döndərərək, öz millətinə, öz xalqına işıqlı yol göstərən, fəxrlə, qürurla "Mən fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam" deyən müasir Azərbaycan dövlətinin banisi, Ulu Öndər, dahi rəhbər - Heydər Əlirza oğlu Əliyev!

Əlibala Rəhimov

P.S. Bu hekayə düşüncələrimin, xəyallarımın məntiqi sonluğu deyil. Mən Matveyin ölümü ilə bağlı kəndə gəlmiş Heydər Əliyevi yaxında görən, onunla əl verib görüşən Aranlı (keçmiş Tatyanovka) kəndinin yaşı 80-ı ötən sakinləri Musa Şahverənov, Özbəy Quliyev, Zakir Quliyev kimi ağsaqqalların xatirələri əsasında qələmə almışam bu hekayəni.

Ədalət.-2011.-10 dekabr.- S.17.