Fikir, söz və məlumat azadlığının, plüralizmin inkişaf etdirilməsi

XX əsrin görkəmli siyasi xadimi Heydər Əliyevin ideyaları onun uzunmüddətli və səmərəli siyasi hakimiyyəti dövründə dördüncü hakimiyyət adlandırılan siyasi mətbuatın təsir vasitələrinə və demokratik gücünə, açıq sözün, azad fikrin, sərbəst düşüncənin təşəkkülünə həmişə meydan vermiş siyasi mətbuatın formalaşması və inkişafının qarantı olmuşdur.

Bu aspektdən milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında və inkişaf etdirilməsində xalqımızın başlıca mənəvi sərvəti olan Azərbaycan dilinin hələ 1970-1980-ci illərdə belə qorunmasında Heydər Əliyevin böyük əməyi olmuşdur. "Öz ana dilini bilməyən adamlar şikəst adamlardır"- deyən Heydər Əliyev 12 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilən Azərbaycan Konstitusiyasında Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin Azərbaycan dili olmasını 21-ci maddəsi ilə bir daha qanunvericilik qaydasında rəsmiləşdirməsini bir daha xalqa göstərdi.

Həmişə milli-mənəvi dəyərlərimizin keşiyində duran Heydər Əliyev 18 iyun 2001-ci il tarixdə "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında" fərman imzaladı. Fərmanda çox haqlı olaraq, tarixin müxtəlif mərhələlərində Azərbaycan dilinə qarşı həyata keçirilmiş təzyiqlər, haqsızlıqlar da yada salınmışdır. Bu mühüm dövlət sənədindən sonra Azərbaycan dili rahat nəfəs aldı. 2004-cü il 12 yanvar tarixində isə layiqli siyasi varis olan İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" imzaladığı sərəncam ana dilimizin əbədiliyinə, gələcəyinə, imkanlarının genişlənməsinə təminat yaratdı.

Məhz bu qaynaqlardan bəhrələnərək, prezident Heydər Əliyev "Azərbaycanda Milli Mətbuatın yaradılmasının 125 illiyi haqqında" 27 mart 2000-ci il tarixli məşhur fərmanını imzaladı.

Müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixində milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanılmasında, inkişaf etdirilməsində, eyni zamanda, ümumbəşəri dəyərlərin sintezinə, inteqrasiyasına qoşularaq mədəniyyətimizin, milli mətbuatımızın, habelə, milli mənlik şüurumuzun- azərbaycançılığın və milli mentalitetin formalaşması baxımından misilsiz əhəmiyyətə və uzun illər boyunca fəaliyyət proqramına malik olan bu fərman həm milli-mənəvi dəyərlərinə, ümumbəşəri ideyalarına, həm də həcminə görə dövlətimizin və xalqımızın tarixində misli görünməmiş bir dövlət sənədi kimi yaşayacaqdır.

"Azərbaycanda milli mətbuatın yaradılmasının 125 illiyi haqqında" Azərbaycan Respublikası Perzidentinin fərmanının müddəaları həm də siyasi dövlətçilik və mentalitet baxımından Azərbaycan cəmiyyətinin XIX əsrdən üzü bəri milli mətbuatla bağlı mürəkkəb və ziddiyyətli tarixini qısa da olsa, çox dolğun şəkildə XX əsrin 70 ildən artıq bir zamanına-Sovet mətbuatının çiçəkləndiyi dövrə aid edilir. Fərmanda bu illərin qəzet və jurnalların şəbəkəsinin genişlənməsindən, mətbuatın yeni-yeni növləri hesabına zənginləşməsindən də söhbət gedir.

1919-cu ildə nəşrə başlayan "Bakinski raboçi" qəzetinin, elə həmin gündən həyata göz açan "Azərbaycan gəncləri", "Molodyoj Azerbaydjana", habelə, 1958-ci ildən işıq üzü görən "Bakı" və "Baku" qəzetlərinin də adı çəkilir.

Azərbaycanda Sovet dövrü mətbuatı haqqında 2000-ci ilin fevral ayında Rusiya Federasiyasının nüfuzlu və sabit oxucu auditoriyası olan "Jurnalist" jurnalının baş redaktoru Gennadi Maltsevlə söhbət zamanı həmin jurnalda 1979-cu ildə aktual məqalələri ilə çıxış etmiş Heydər Əliyev Azərbaycanın Sovet dövrü mətbuatı haqqında bu gün də maraq doğuran faktları söyləmişdir: "O zaman Azərbaycanda 130 qəzet, 107 jurnal nəşr olunurdu, hər il ümumi tirajı 13,5 milyon nüsxəyə çatan 1400 adda kitab buraxılır, Respublika televiziyasının iki kanalı işləyir, sutkada 48 saat yeddi dildə radio verilişləri yayımlanırdı". (Moskva, "Jurnalist" jurnalı, 2000-ci il, N2)

Azərbaycan mətbuatının ictimai-siyasi və mədəni həyatımızın inkişafındakı mühüm rolunu, respublikamızın həyatında böyük əhəmiyyətini nəzərə alaraq, demokratik mətbuatın yaranmasının 125 illiyinin geniş surətdə və təntənəli şəraitdə qeyd olunması haqqında fərman imzalayan Heydər Əliyev bir daha sübut etdi ki, o, bir prezident kimi azad sözün, siyasi plüralizmin təminatçısı, qarantıdır.

Beləliklə, Heydər Əliyev faktlarla sübut etdi ki, müasir şəraitdə gündən-günə genişlənən informasiya telekommunikasiya inqilabına qoşularaq, çoxtərəfli və dialoq şəklində informasiya əlaqələrini yaradaraq, Azərbaycan Respublikasının qonşu Ermənistan tərəfindən hərbi təcavüzə məruz qalmasını bəyan edərək bir çox xarici dövlətlərin mətbuat orqanları ilə bütün dünyaya yaymışdır.

Kütləvi informasiya vasitələrinin rəhbərləri ilə canlı və işgüzar dialoq əsasında qurulan böyük tədbirdə mətbuatın siyasətlə vəhdəti və həmahəng, birgə tərəqqisi vurğulanaraq qeyd olunmuşdur ki, kütləvi informasiya vasitələri siyasətin ayrılmaz və aparıcı tərkib hissəsidir. İctimai fəaliyyətin çoxlu müxtəlif növləri mövcuddur ki, araşdırma və tədqiqat zamanı onların siyasət məlumat mübadiləsi baxımından mətbuata daha çox bağlı olması sübut edilmişdir.

"Mətbuat haqqında" (27 iyul 1999-cu il) yeni qanunun, ən başlıcası isə "Azərbaycanda milli mətbuatın yaradılmasının 125 illiyi haqqında", habelə, "Kütləvi informasiya vasitələrinə dövlət qayğısının artırılması haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı (27 mart 1997-ci il) bütün müddəaları ilə Azərbaycanın ictimai həyatının ayrılmaz tərkib hissəsi olan kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına böyük təkan vermişdir.

"Jurnalistlərin dostu" nominasiyası üzrə sorğunun nəticələrinə görə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev qalib elan edilmişdir. Sorğunun nəticələri "Ruh" Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin idarə heyəti iclasının protokolu ilə təsdiq olunmuşdur. Rəsmi məlumatda deyilir:

"Məqsəd ölkədə söz və mətbuat azadlığını dəstəkləmək, azad və müstəqil mətbuatın möhkəmlənməsinə yardımçı olmaq, medianın 4-cü hakimiyyət kimi formalaşmasında dövlət məmurlarının və siyasi xadimlərin dəstəyini qazanmaq, bir sözlə, Azərbaycanda demokratik proseslərin inkişafına təkan verməkdən ibarətdir. Qaliblər hər ilin sonunda media rəhbərləri və ekspertlər arasında keçirilən ənənəvi sorğu nəticəsində müəyyənləşdirilir, söz və mətbuat azadlığına daha çox töhfə verən şəxsə "Jurnalistlərin dostu" adı verilir və mükafat ona təqfim edilir.

Tərəqqipərvər və obyektiv jurnalist ordusu həmişə yaxşı başa düşürdü ki, dövlət siyasətinin ən mühüm məsələləri üzrə geniş və dürüst informasiya almaq üçün Heydər Əliyevin zəngin mənəvi və siyasi dünyası bitib-tükənməyən mənbədir.

Böyük siyasət və mədəniyyət dünyası ilə dostluq etmək, qarşılıqlı əlaqəni yaradıcılıqla inkişaf etdirmək təkcə jurnalistlərə deyil, bütünlüklə Azərbaycan oxucusuna milli-mənəvi, ictimai-siyasi dəyərlər bəxş edir.

Tanınmış Amerika jurnalisti Ceyms Reston "Mətbuat artilleriyası" kitabında yazır: "Ağıllı məmurlar jurnalistləri idarə etməlidirlər. Ağıllı jurnalistlər də hökuməti çıxılmaz vəziyyətdə, zərbə altında qoymamalıdırlar. Hər iki tərəf cəmiyyətin get-gedə artan ağıllı azlığıyla və bir-biri ilə əməkdaşlıq etsə, udmuş olar. Kütləvi informasiya vasitələri ilə hökumət arasında qarşıdurma yalnız mətbuatın ziyanınadır." (Bakı, "Dirçəliş XXI əsr" jurnalı, N 104-105, səh. 299,2006-cı il)

"Dost olmaq istəyən, özü də həqiqi dost olmaq istəyən" görkəmli dövlət xadimi olan Heydər Əliyev mətbuatda cərəyan edən ictimai-siyasi inkişafın məzmununda və onun dərk olunmasında, həyatımızın oxşarsız koloritinin təkrarolunmazlığını, tarixin hərəkətverici əbədi qüvvəsindən bəhrələnən cəmiyyətimizin demokratikləşməsinin ön plana çəkilməsini tövsiyyə etmişdir.

Böyük siyasətçi Heydər Əliyev bütün dövlətçilik fəaliyyəti boyu siyasi təfəkkürün mərkəzində dövlət və xalq hakimiyyətinin birgə təşkilini, vəhdətini görmüş, milliliyi hər bir dövlətin təməl daşları kimi xarakterizə edərək, təkcə ictimai-siyasi aspektdən deyil, həm də mədəni mənəvi dəyərləri özündə cəmləşdirən bir fenomen kimi səciyyələndirmişdir.

Türkiyənin "Zaman" qəzetinin 28 iyun 2002-ci il tarixli sayında Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin söylədiyi bu sözlər türk mətbuatında böyük əks-səda doğurmuşdur:

"Biz yalnız milli və mənəvi dəyərlərimizi dünyəvi dəyərlərlə birləşdirərək Avropa yolu ilə getsək, daha güclü olarıq. Əks təqdirdə, köklərimizdən qopmuş olarıq".

Öz siyasi fəaliyyətinin intellektual və mənəvi əsasını milli mənəvi dəyərlərimizlə səciyyələndirən Heydər Əliyev siyasi ideologiyada emosional məzmun kəsb edən simvollardan ən başlıcasını, yəni soy-kökümüzlə bağlı olmağımızı bir daha qabardır.

Vətən, Millət ideyası tarixən ən yaxşı hallarda rəhbərləri həmişə qəhrəmanlığa aparıb çıxarmışdır.

"Təqvim" (Türkiyə Respublikası) qəzetinin müxbiri Akkan Suvərin həmin qəzetin 1 iyul 2002-ci il tarixli sayında "Bir sülh adamı" adlı siyasi şərhi vətən və millət ideyası ilə mahiyyət təşkil etmişdir.

Məqalədə Azərbaycan Prezidentinin Türkiyədə keçirdiyi bütün irili-xırdalı görüşlərdə Dağlıq Qarabağ probleminə xüsusi diqqət yetirməsi qabarıq nəzərə çatdırılmışdır.

Türkiyə şərhçisi Akkan Suvər obrazlı şəkildə və türkçülük pafosu ilə yazır: "Qanayan bir yara halına gələn Dağlıq Qarabağ məsələsini Prezident Heydər Əliyev hər nitqində, hər çıxışında gündəmə gətirdi.

Atatürkün "Yurdda sülh, cahanda sülh" sözündən ilham aldığını vurğulayan cənab Heydər Əliyev bu məsələyə dair baxışını belə dilə gətirdi: " Mən Ermənistanla sülh bağlamadım. Hər iki tərəfdən insanlar ölməsin deyə, Atəşkəs müqaviləsi imzaladım. Sülh bağlanması üçün qəsd edilib, əlimizdən alınan torpaqların geri qaytarılması lazımdır. Mənim niyyətim qan tökmək deyil. Müzakirə və görüşləri səbrlə davam etdirirəm. Amma unutmaq olmaz ki, səbrin də bir sonu vardır" (Ankara. "Təqvim" qəzeti, 1 iyul 2002-ci il)

Öz siyasi fəaliyyətinin tərkib hissəsinin bir tərəfi saydığı sülh ideologiyasını dilə gətirən Heydər Əliyev doğma Vətən torpaqlarının bu yolla qaytarılmadığı halda, onu da vurğulamışdır ki, Azərbaycanın hərb gücünə əsarətdə qalan yerlərini işğaldan azad etməyə qadirdir, yəni "səbrin də bir sonu vardır!" .

Kütləvi informasiya vasitələri hakimiyyət strukturları ilə birbaşa bağlıdır və bunlar bir- biri ilə qarşılıqlı əlaqə kəsb edir. KİV siyasətin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Hakimiyyət isə siyasətin məğzidir. Vətəndaşların bilavasitə əlaqələri digər üsullarla yanaşı, eləcə də onlara müəyyən məlumatların və təlimatların verilməsi üçün xüsusi demokratik vasitələrdən istifadə olunmasını tələb edir. Bu cür vasitələr məhz KİV- dir.

Siyasi plüralizm kütləvi informasiya vasitələri ilə hakimiyyət strukturlarının qarşılıqlı əlaqəsinə real imkan yaradır. Bu siyasi fenomenlərin sıx vəhdəti cəmiytədə ictimai- siyasi sabitliyin möhkəmləndirilməsinə, dövlətçiliyin təkmilləşdirilməsinə, demokratiyanın inkişafına, xüsusilə, dövlətin təhlükəsizliyinin qorunmasına istiqamətlənir.

"Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyası"nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevin 31 iyul 2008- ci il tarixli sərəncamı KİV-in fəaliyyətinin daha da təkmilləşdirilməsi istiqamətində Heydər Əliyev irsinin məqsədyönlü inkişaf etdirilməsi kimi mənalanır. Həmin sərəncam və ümummilli lider Heydər Əliyevin əbədiyaşar ideyaları cəmiyyətin bütün sferalarının yeniləşməsinin, xüsusilə, KİV-də azad fikir, demokratik söz və mətbuat azadlığının, plüralizmin inkişaf etdirilməsinin qarantı kimi nəzərdə tutur.

Tahir Məmmədov "Aktual" qəzetinin baş redaktoru, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, Respublikanın Əməkdar jurnalisti

Qeyd: "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün"

Ədalət.-2011.-14 dekabr.- S.6.