"72 Koğuş" filmi - həyatın dibində əzabın üzü

Məşhur Türk Yazıçısı Orxan Kamalın əsəri əsasında çəkilən "72 Koğuş" filmi həbs həyatı haqqında çəkilmiş son illərin ən dəhşətli və insanı sarsıdan ekran əsəridir. Məqaləmiz daxilində həmin filmi anlatmağa çalışacağıq. "Süjet tipologiyası" ilə yazdığımız bu məqalədə sujet əslində mətləblərin izahı kimi də qavranıla bilər.

Yanbayan yerləşən iki həbsxana var. Birində qadınlar qalır, digərində isə kişilər.

1940-cı illər Türkiyədə adamlar, az qala, adamları yemək məcburiyyətindədirlər. Hamı bir-birini ələ verməyə, sabaha ümidi olmaya-olmaya bu günün ətəyindən bərk-bərk yapışmağa məhkum haldadır.

II Dünya Müharibəsinin küləyi bütün Türkiyəni üşüdür. Avropa və Asiya küləkləri arasında qalan Türkiyə ilk dəfə ortalıqda qalmağın fəsadlarını dadır. Bütün ağızlar zəhər tamında...

Adamların günahları fərqli olduğu üçün cəzaları da başqadır, 72 Koğuşda...

Lakin həbsxanada çörək tapa bilməyənlərlə yanaşı, pul bolluğundan "əziyyət çəkənlər" də var - hər gün qumar, qadın düşkünlüyü.

Hər şey ayaq-baş olub, tərsinə çevrilib. Həbsxanaların nəzarətçiləri pul alıb imkanlı məhbusları bir neçə saatlıq azad edirlər.

Amma həbsxanada bir də əyni-başı cırıq-cırıq olan, səfillər var ki, ən yaxın dostunu bir çörəyə belə sata bilər. Dost sözü o qədər gücsüzləşib ki, dodaqlarda hecalanmır belə. Aclıq hissi - sevgi, hörmət, məhəbbət, xəyal, mərhəmət hislərini məğlub edib.

Bütün ümidlər dibsiz uçurumlara atılsa da, məhbəsdə bir eşq var.

Əhməd kapitan həbsxanaya düşmüş bir qadını görür və ilk baxışdan vurulur. 150 lirə də pulu var deyə bütün aclar onunla "dost" olub. Əhməd heç kəsə kəc baxmır, çünki gözləri belə şeylərə vərdişkarə deyil.

Filmin əvvəlində dəhşətli bir səhnə var. Məhbusların dayandığı yerə sümük atırlar və bir-iki istisnaları çıxmaq şərti ilə hamı sümüyün dalınca qaçır və insan-it eyniləşdirməsi aydın nəzər çarpır. Nəticədə insan daha qəddar görünür.

Maraqlı səhnələrdən biri də çörək oğurluğu üstündə olur: Bir çörəyin üstündə bütün məhbusları kələkləri kəsilənə qədər döyürlər, amma buna baxmayaraq, heç bir məhbus əlindəki çörəyi buraxmır, onların qanı çörəyin üstünə axır, amma yenə də çörəyi gözlərinə təpirlər. Dəhşətlər dizə yox, birbaşa boya qalxır.

Həbsxanada bir də Fatma adlı gözəl bir qadın var:

Fatmaya atası təcavüz etmək istəyəndə, qayçını onu kürəyinə batırıb və gözəl günləri ilə vidalaşıb. 15 il müddətində həbsə məhkum edilib.

Fatma hər gün bir qərib türkü eşidir, kimsə için-için oxuyur, yana-yana. Fatma bu adamın səsinə, bəlkə də qəribliyinə vurulur. Bu səs həbsxananın dərdlərini oxuyur, bu səs qərib yurdunu ziyarət edib, Əhməd kapitanın boğazına qayıdır hər gün. Əhməd Kapitan atasının qanını yerdə qoymadığına görə 20 il hökm oxunub ona.

Amma neyləmək olar, fələk yenə tərsinə fırlayır çarxını, imanlılar imansıza qarışıb...

Əhməd kapitanın anası olan-qalan pulunu oğluna yollayıb. Əhməd də olan-qalanını həbsxanadakı yoldaşlarına paylayır.

Əhmədin məktublarını Fatmaya vermək üçün pul alan Abi adlanan biri məktubları çatdırmır. Beləliklə onların sevgiləri bir-birindən xəbərsiz qalır. Abi adlı hərif Əhməddən pul almaq üçün Fatmanın da adından məktub yazır.

Həbsxananın şefi Hilminin də Fatmaya gözü düşüb və sözün bütün mənalarında qaranlıq bir gecədə Fatmanı qəfildən yatdığı yerdən qaldırıb, qaranlıq bir otaqda əl-ayağını bağlayırlar. Hilmi Fatmaya təcavüz edir.

Fatma bundan sonra "canlı qəbirstanlıq"dır. Özünü taleyinin faciəsində basdırıb.

Hilmi növbəti dəfə həbsxana müdirinə pul verib həbsxanadan qadınlarla əylənməyə gedəndə "su səhəngi suda sınır" - onu qadın üstündə bıçaqlayıb öldürürlər.

Əhməd isə sevə-sevə düşünürdü:

-"Bir gün Məcnundan soruşublar,

- Sevgi nədir?

-Yanan ürəkdir, deyib.

-Bəs yaxşı sönməzmi bu atəş.

-Allah eləməsin deyib, Məcnun."

Bu sözləri Əhməd düşünür, amma heç xəbəri də yoxdur ki, Fatma onun sevgisindən xəbərsizdi.

Fatma illərin axırına çıxır - azadlığa qovuşur. O azadlığa ki, gedəsi yeri belə yoxdur. Bütün qapıları bağlı olan azadlığa.

Həbsxanaya təzə müdir gəlib - ilk gördüyü "xeyirxah iş" məhbusları qarın üstündə su motoru ilə lüt çimizdirir.

Filmin əvvəlində və sonunda Əhməd Kapitanın batan insanlıq üçün bir fikri səsləndirilir: "Allah insanı Əşrəfi-məxluqat kimi yaradıb. Ona deyib ki, sən insansan, heyvan deyilsən. Sənə iki ayaq verdim, insan olacaqsan dedim. Ayaqlarının üstündə dayanacaq və yerdən yeməyəcəksən deyib. Lakin yaratdığı bu məxluqa, bir də zəhərə qalmış bir boğaz verib. Bax elə o gündən bəri, insanın şərəfini bir sümüklə də sınamaq olur". İndi özünüz fikir verin:

Əhmədin bütün pulu qurtarır. Pulu olanda ona döşək gətirmiş dostları, döşəyini aparıb satırlar, "Fatma paltarlarını yumaq üçün istəyir" adı ilə onu aldadıb paltarlarını əlindən alırlar.

Soyuq qış. Əhməd kapitan nazik gecə paltarında qalıb, elə bilir ki, Fatma onun əyin-başından çıxarılanları yumaq üçün aparıb.

Fatmanınsa yerini bircə Allah bilir.

Və...

SON

Fərid Hüseyn

Ədalət.- 2011.- 30 dekabr.- S.6.