İKİ DƏFƏ DƏFN OLUNAN ADAM

İndi insan şüurunun təkamülü haqqında müxtəlif mühakimələr, fikirlər mövcuddur. Mənə elə gəlir ki, bunların sırasına təbiət hadisələrinin niyə, nədən baş verdiyini öyrənmək istəyini qatanlar doğrudurlar. Həqiqətən də insanlar daha çox səbəbi, mahiyyəti sirli, naməlum olan faktlara, olaylara daha çox maraq göstəriblər. Və onların hər birinin açılışı üçün göstərilən çabalar, çəkilən zəhmətlər, sərf olunan zaman insan övladının ağlının inkişafına, məntiqinin yaranmasına kömək etdi. Əlbəttə, bütün bunların yaşamaq üçün Tanrı tərəfindən insanlara verilən imkanlar olduğunu unutmamalıyıq. Qəbul etməliyik ki, yer və göy üzərində olan nə varsa, hər birinə malik olduğu xassələri, tərkibləri, mahiyyəti məhz Böyük Yaradan verib. Elə dərk etmək üçün İnsana verilən şüuru da...

Amma insanın anlaya bilmədikləri onun dərk etdiklərindən daha çoxdur. Və yəqin ki, dövr irəlilədikcə bəşəriyyət daha çox şey öyrənəcək. Lakin bununla belə, onun bilmədikləri, möcüzə zənn etdikləri yenə bitib tükənməyəcək. Bəlkə də insanlığın yaşam stimullarından biri də məhz budur. Və insan oğlu bu möcüzələrə hədsiz marağdan sui-istifadə edərək onların üzərində manipulyasiya qurmağa, illüziya yaratmağa, xəyali təssəvürlər formalaşdırmağa başladı. Axı, adamlar təəccüblənməyə-təəccübləndirməyə, heyrətlənməyə-heyrətləndirməyə meyllidir. O həmişə möcüzə görməkdən, elə möcüzə göstərməkdən inanılmaz zövq alıb. Və bir çoxları da məhz bundan sui-istifadə edərək özlərinə karyera qurmağa, maddi təminat yaratmağa, şöhrət sahibi olmağa çalışıblar. Onlara illüzionistlər, fokusçular, gözbağlayıcılar deməyə başladılar.

İLLÜZİYA

Bəzilərinə elə gələ bilər ki, fokusun, illüziyaçılığın tarixi o qədər də qədim deyil. Amma qeyd edim ki, bu cür düşünənlər kökündən yanılırlar. İllüziyanın tarixi qədim dövrlərə qədər gedib çıxır. İlk dövrlərdə bundan şamanlar, kahinlər, tayfa başçıları... ətrafdakıların fikirlərini idarə etmək üçün istifadə ediblər. "İllüziya" sözü fransız kəlməsi - "illusionner" olub "aldatma", "yanıltma" deməkdir. Əsrlər biri-birini əvəzlədikcə İllüziyanın forması da, mahiyyəti də, məqsədləri də dəyişdi. Və adlarını tarixə yazan çox məşhur illüziyaçılar yarandı. Mən indi Qərb dünyasında böyük illüzionist kimi tanınmış biri haqqında - Harri Hudini haqqında söz açmaq istəyirəm.

ERİK VAYS

Təhqiqatçılar onun doğum günü haqqında yazarkən maraqlı paralellər aparırlar. Onlar qeyd edirlər ki, Harri Hudini Uinston Çerçillə, Somerset Moemlə, Qulelmo Markoni... ilə eyni ildə, eyni vaxtda doğulub, elə onlar qədər məşhur olub. Yəni, 1874-cü il, 24 martda. Qəribədir ki, onun anadan olduğu yer isə heç vaxt birmənalı göstərilmir. Çünki araşdırmaçılar Harri Hudininin Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə dünyaya gəldiyini göstərsə də o özü həmişə Birləşmiş Ştatların Viskonsin ştatı, Apleton şəhərində anadan olduğunu qeyd edib. Əslində bu şəxsin məşhurlaşdığı adı və soyadı da özünün deyil. Belə ki, əsl adı Erik Vayş olan illüzionist sonradan özünü Harri Hudini kimi tanıtmışdır. (Bu haqda bir qədər sonra).

Erik Vays çoxuşaqlı yəhudi ailəsində dünyaya gəlib. Atası Meyer Semyuel Vays ravvin, anası Sesiliya Ştayner evdar qadın idi. Ailədə Erikdən savayı altı uşaq da vardı. Vayslar Budapeştdən Birləşmiş Ştatlara köçməyə qərar verəndə Erik dörd yaşdaydı. Onlar Apleton şəhərinə gəldilər. Ancaq burada da sona qədər yaşamadılar. Xeyli keçəndən sonra Nyu-Yorka köçdülər. Vaysların maddi sıxıntıları olduğu üçün uşaqlar erkən yaşlarında qazanc üçün işləməyə məcbur qaldı. Erik ayaqqabı təmizləməklə, küçələrdə qəzet satmaqla, dükanlara kömək etməklə pul qazanmağa başladı. Amma onun ən çox bəyəndiyi iş sirkdə fokusçuların yanında olmaq, onların müxtəlif işlərini yerinə yetirib əvəzində kart fokuslarını izləməyə, öyrənməyə icazə almaq idi. Çox keçmədi ki, səlis hərəkət qabiliyyətinə, iti hafizəyə malik bu balaca yəhudi bir çox seansları mənimsədi və öz istedadı sayəsində ilk fokuslarını nümayiş etdirməyə girişdi. Onda Erik Vaysın cəmi 10 yaşı var idi. Bir neçə ildən sonra kartlarla görstərdiyi fokuslarla hamını heyrətdə buraxdı. Artıq 14-15 yaşlarında Erik özünü "Kart Kralı" adlandırmağa başladı. Lakin iti dərrakəyə malik yeniyetmə bununla kifayətlənmədi. Tezliklə qardaşı Teo ilə birgə daha mürəkkəb seanslar hazırlamağa, kiçik tamaşalar göstərməyə başladı. Və bu arada o, ciddi şəkildə magiya ilə maraqlanır, onun sirlərini öyrənirdi. Tezliklə qapağı kilitlənmiş yeşikdən çıxmaqla insanları təəccüb içərisində buraxdı. Və bu, seanslar şəhərdə onu xeyli şöhrətləndirdi. Çoxları bu yeniyetmə fokusçunu görmək istəyirdi.

1890-cı ildə Koni-Aylenddə tamaşaçılar önündə çıxış edən Erik burada da böyük uğur qazandı. Tamaşaçılar onun heyrətamiz tryukları qarşısında təəccüb içərisində qalmışdılar. Məhz orada Erik Vays gələcəkdə ailə quracağı qızla - Beatrislə (Besslə) tanış oldu və onların bu tanışlığı birlikdə çalışmalarının başlanğıcına çevrildi. Bundan sonra daha mürəkkəb seanslar üzərində işləyən Erik özünün kumiri saydığı məşhur fransız illüziyaçı Robert Hudininin şərəfinə adını dəyişərək özünü Harri Hudini kimi təqdim etməyə başladı. Onda 1892-ci il idi. Elə həmin il onun atası vəfat etdi, ailə 18 yaşlı gənc Harrinin öhdəsində qaldı. Amma artıq onun gəlirləri artdığından ailə maddi sıxıntı çəkmirdi.

HARRİ HUDİNİ

Harrinin tryukları getdikcə daha da heyrətamiz olurdu. Onun açıq səma altında göstərdiyi qeyri-adi seanslar artıq hər yerdə dillər əzbəri olmuşdu. Onu köməkçiləri hər kəsin gözləri qarşısında əlləri qandallanmış şəkildə, yaxud dəmir qəfəsdə Harrini dərin çaya atırdılar. Nəfəslərini içinə çəkmiş kütlə 40-50 saniyədən sonra onu dəmir buxovlardan, qəfəsdən azad olmuş şəkildə suyun üzərində görəndə heyrətlərini gizlədə bilmirdilər. 1899-cu ildə "köhnə qitəyə" gələn Harri Hudini qeyri-adi çıxışları ilə qısa müddətdə avropalıları da heyrət içərisində buraxdı. Londonlular bu inanılmaz tryukları uzun müddət unuda bilməyəcəkdilər. Onda Harrinin biləklərini 30 kiloqramlıq dəmir kürəyə buxovlayandan sonra Temzaya atdılar. Onun çaydan çıxa biləcəyinə inanmayan kütlə bir qədər sonra Hudinini çayın üzərində, qandalları baş üzərinə qaldıran görəndə həyəcanla "ah" çəkmişdilər. Londonlular "canlı filin yox olması" seansını izləyəndə isə gözlərinə inanmaq istəmədilər. Nəhəng, canlı fil necə yox ola bilərdi ki?

Hudini qıfıl ustalarından qıfılın bütün kombinasiyalarını öyrənməkdən yorulmurdu. Ümumiyyətlə o, truyuklarına gərəkli olan ən kiçik detalları belə çox böyük səbr və diqqətlə öyrənir, onları mənimsəmək üçün məşqlərdən yorulmur, usanmırdı. Harrinin əzələləri, oynaqları, ümumiyyətlə bütün bədəni, əzaları elə plastikləşmişdi ki, o istənilən formanı ala bilirdi. Hətta turnelər zamanı olduğu şəhərin rəhbərliyi ilə böyük məbləğdə mərcləşirdi ki, onu etibar etdikləri qəfəsdə, qandallarda "əsir" saxlasınlar. Amma hər dəfə də şəhərin polisi, rəhbərliyi mərci uduzurdular. Bu dəfə onu qolları qandallanmış, üstəlik bağlı qəfəsin içərisinə salınmış halda İst-Riverin sularına buraxdılar. Amma o tamaşaçılar qarşısına azad olmuş şəkildə çayın üzərinə çıxanda çoxları onun insan olmadığını düşündü. Məhz Avropada bu seanslardan sonra Harri Hudini inanılmaz dərəcədə məşhurlaşdı. Artıq bütün Avropa, Amerika, Kanada... ondan danışırdı. Onu bir sıra filmlərə çəkdilər, amma Hudini bu sahədə o heç bir uğur qazana bilmədi. Çünki o, kino aktyorluğu üçün yaranmamışdı.

Çoxları Harrini qeyri-adi bir insan olduğunu düşünsə də bir sıra insanlar onu fırıldaqçı, əməlbaz adlandırırdılar. Bu yəhudinin hər kəsi aldatdığını düşünürdülər. Əslində isə Hudini bunların heç biri deyildi. Onun göstərdiyi "möcüzələr"in heç birində fövqəlgüc, fövqələməl yox idi. Sadəcə onda heç kəsdə olmayan cəldlik, magiq təsir, hipnoz etmək bacarığı, vücudundakı qeyri-adi plastiklik, güclü məntiq, bir də onun tryukları üçün hazırlanmış müxtəlif elementlər, qurğular, alətlər... vardı. Və o bütün bunlardan inanılmaz məharətlə istifadə edə bilirdi.

ONU DƏFN ETDİLƏR Kİ...

1913-cü ildə anasının vəfat etməsi Hudinidə dərin depressiya yaratdı. Uzun müddət bu vəziyyətdən çıxa bilmədi. Sonra isə yeni sensasiyalı seans - ölümə qalib gəlmək istəkləri ona hakim kəsildi. "Dəfn olunaraq" həyatdan köçmüş anası ilə "danışmağı" qarşısına məqsəd qoydu. Kimsə onu bu təhlükəli fikirdən daşındıra bilmədi. Bu dəfə onu diri-diri torpağa gömdülər. Bu inanılmaz bir şey idi. Hudini buradan da salamat çıxdı. Amma anası ilə danışa bilməmişdi. O, bu cür tryuklardan istifadə edən yalançı "sehirbazların", şarlatanların ifşa olunması üçün əlindən gələni də edirdi. Harri istəmirdi ki, əsl illüzionistlərin adına ləkə gətirilsin.

Harri Hudini birinci Dünya Müharibəsində vətənpərvərlik borcu olaraq əsgərlər qarşısında konsertlərlə çıxışlar etdi. Müharibədən sonrakı illərdə isə onun populyarlığı azalmağa başladı. Çünki həmin dövrlərdə Qərb yeni yaranmış kinofilmlərə daha çox maraq göstərməyə başlamış, Çarli Çaplin, Rudolfo Valentino... daha çox diqqət mərkəzində dayanırdı. Bu cür situasiya bu möhtəşəm illüzionisti sıxdığı üçün daha mürəkkəb tryuklar göstərməyə çalışırdı. O, arxa planda durmaqla barışa bilmir, yenidən diqqəti üzərinə çəkmək istəyirdi.

O ÖLDÜ

1926-cı ildə tamaşalarının birində seans zamanı tamaşaya gəlmiş tələbə gənclərdən biri onun qarnına zərbə vurdu və bu, onun üçün sonuncu tamaşaya çevrildi. (Onun tryuklarından biri də güclü zərbələri çılpaq bədəni ilə qarşılamaq idi). Görünür Hudini vücudunu bu zərbə üçün vaxtında, yaxud yetərincə hazırlaya bilməmişdi. Bu da oppendsit partlamasına səbəb olmuşdu ki, Harri Hudini oktyabrın 31-də perotinitdən dünyasını dəyişdi. Və onu Nyu-Yorkun Makpelah Semetri qəbirstanlığında dəfn etdilər, lakin bu dəfə möhtəşəm illüzionist, hipnozçu Harri Hudini qəbirdən çıxa bilmədi. Çünki bu onun növbəti seansı deyildi.

BABƏK YUSİFOĞLU

Ədalət.- 2011.- 1 fevral.- S. 5.