ATƏT-in Minsk qrupundan imtina...

Dağlıq Qarabağ məsələsi qədər çətindir

Dağlıq Qarabağ probleminin aradan qaldırılmasında üzərinə missiya götürən ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyi həmişə narazılıq doğurub. Hətta qurumun vasitəçiliyindən imtina ilə bağlı aşağıdan gələn təklif yuxarılarda da dəstək alıb. Amma hansısa səbəbdən hələ də konkret addım atılmır. Son illər Dağlıq Qarabağ məsələsini bütün danışıqlarda gündəmdə saxlayan Türkiyə rəsmilərindən də Azərbaycan ictimaiyyətinin ATƏT-in Minsk qrupundan imtina çağırışlarına dəstək verilməkdədir. Belə ki, Türkiyənin baş naziri Rəcəb Təyyib Ərdoğanın müavini səviyyəsində bu məsələ dilə gətirilib. Əlbəttə ki, belə bir reaksiyanı təsadüfi saymaq olmaz.

Maraqlıdır, ATƏT-in fəaliyyətsizliyini dəfələrlə bəyan edən rəsmi Bakı bu çağırışlara nəhayət ki, müsbət reaksiya verə bilərmi? Yaxud da problemin ideoloqu olan və son illər təşəbbüsü ələ almaqla bu məsələnin həllində maraqlı olması görüntüsü yaradan Rusiya ATƏT-in Minsk qrupundan imtina reallaşarsa qıcıqlana bilərmi?

ATƏT-in vasitəçi missiyası olan hazırkı formatdan imtina heç də siyasi təhlilçilər tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Məsələn konfiliktoloq Arif Yunusun sözlərinə görə ATƏT-in Minsk qrupundan imtina mümkündür və əslində diplomatlar da hər bir məsələni real siyasət əsasında həll edirlər: "Amma söhbət ondan gedir ki, danışıqlar artıq Azərbaycanın şəxsi-daxili məsələsi deyil. Yəni bir var Azərbaycan və Ermənistan bu məsələni həll etmək üçün özləri danışıqlar aparır. Bu gün isə hər iki dövlət arasında mövcud olan problemin aradan qaldırılması istiqamətində aparılan danışıqlardan söhbət gedir. Artıq dünya bu problemi nəzarət altına alıb. Bəli, biz deyə bilərik ki, ona münasibət zəifdir, istədiyimiz səviyyədə deyil. İstər Azərbaycan, istərsə də Ermənistan tərəfi olsun hansınınsa Minsk qrupundan imtina etməsinə inanmıram. Çünki kimsə imtina etsə və yaxud da məsələni rəsmi səviyyədə qaldırsa, bu ona qarşı olacaq. Doğrudur hərdənbir Ermənistan tərəfi də bu məsələni qaldırır, amma daha çox Azərbaycan gündəmə gətirir". Əslində isə hər iki tərəfin özü deyil, qarşı tərəfin ilk olaraq bu addımı atmasını istədiyinı deyən A.Yunus qeyd edir ki, real iş ortaya gələndə bu addımı ilk olaraq atanın xeyli dərəcədə problemi olacaq, qazanan isə digər tərəf olacaq: "Çünki təzyiqlərin artacağı istisna deyil. Ona görə də mən kiminsə sözdən real işə keçəcəyinə inanmıram. Biz nəzərə almalıyıq ki, böyük oyunlar gedir və bir çox məsələlər də bizdən asılı deyil".

Məsələnin ikinci tərəfinə gəlincə, konfiliktoloq deyir ki, təkcə müəllif olaraq Rusiya deyil, həm də qonşu İran və digər bəzi ölkələrin də Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə bağlı son illər xüsusilə fəallaşdıqları hiss olunur. Ancaq digərləri ilə müqayisədə ən çox Rusiya aktivdir: "Məhz rəsmi Kremlin əli ilə Dağlıq Qarabağ problemi yaranıb və müharibənin getdiyi dövrlərdə də o çox fəallıq göstərən Rusiya idi. Bu gün də Rusiyanın problemdə rolu böyükdür, çünki hamı çox yaxşı bilir ki, Dağlıq Qarabağ məsələsi olmasaydı Rusiyanın Cənubi Qafqazda qalması sual altında olacaqdı. Əgər sabah Dağlıq Qarabağ məsələsi həll olunsa, onda ilk növbədə Ermənistanda sual ortaya çıxacaq: Rusiya hərbi bazaları kimə gərəkdir?"

Onun sözlərinə görə bu gün Moskva erməniləri qorxuzur ki, əgər siz sabah bizdən imtina etsəniz, onda Azərbaycan və Türkiyə ilə üzbə-üz qalacaqsınız. Ona görə də Rusiya sizə lazımdır: "Tutaq ki, sabah Dağlıq Qarabağ məsələsi həll olundu. Onda, deməli, Ermənistanın Azərbaycanla münasibətləri də yaxşılaşacaq. Ermənistanla Azərbaycanın münasibətlərinin yaxşı olması avtomatik olaraq Türkiyə ilə də vəziyyətin normallaşmasına səbəb olacaq. Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərinin yaxşı olması isə özlüyündə Rusiya hərbi bazalarının kimə və nəyə lazım olması məsələsini gündəmə gətirir. Kreml bunu çox gözəl anlayır və ona görə də onların məqsədləri nə olur-olsun təki Dağlıq Qarabağ məsələsi həll olunmamış qalmasıdır". Digər bir tərəfdən də A.Yunus deyir ki, Rusiyanın əsas məqsədi Qarabağ probleminin həll olunmamış vəziyyətdə qalması və aldadıcı fəallıq fonunda həm Azərbaycan həm də Ermənistan cəmiyyətlərində Rusiyasız bu məsələnin həllinin mümkün olmadığı fikrinin hakim olaraq qalmasıdır: "Rusiya həmişə həm bizə, həm də ermənilərə sadə dillə desək "özünüzü yaxşı aparsanız bəlkə sizə kömək edib Qarabağı sizə verərik"-mesajını verir. Bilirsiniz ki, Azərbaycanda sadə insanlar bir tərəfə, hətta siyasətçilər var ki, onlar həqiqətən də Rusiya ilə yaxşı münasibətlərdə olsaq Qarabağı bizə qaytarıb verəcəyinə inanırlar. Baxmayaraq ki, bu illuziyadır, amma dəfələrlə bu fikirləri səsləndirirlər. Əslində Rusiya üçün əsas məsələ Qarabağ probleminin havadan asılı qalması, təzyiq üçün istifadə olunmasıdır və belə illuziyaların yaranmasıdır".

Konfliktoloq onu da xüsusilə qeyd edir ki, bu gün biz regionumuzda böyük geosiyasi rəqabətin olduğunu unutmamalıyıq. Dağlıq Qarabağ məsələsi hər iki tərəfdən-ABŞ və Rusiya- istifadə olunur. İlk növbədə burada Rusiya diqqəti cədb edir. Konkret olaraq burada Rusiya- ABŞ rəqabətindən söhbət gedir ki, hər iki tərəf bölgədə qeyri-rəsmi soyuq müharibə aparır. Bunu etiraf etməsələr də bu bir reallıqdır: "Biz bunu həm Gürcüstanda görmüşük, həm də Qarabağ məsələsində hiss etmişik. Rusiyanın fəallığı da onunla bağlıdır ki, bir tərəfdən ABŞ-ın və Qərb dövlətlərinin regionda nüfuzunun qalxmasına imkan verməməlidirlər. Digər tərəfdən də Qarabağla bağlı fəallıq Ermənistan və Azərbaycana özlərini Gürcüstan kimi aparmamaq mesajıdır".

Siyasi təhlilçi Ərəstun Oruclu ATƏT-in Minsk qrupu formatının Dağlıq Qarabağ məsələsində özünü doğrultmadığını və bu günə kimi də heç bir uğur əldə etmədiklərini bildirir. Bunu təbii sayan politoloqun fikrincə, bir tərəfdən problemin istənilən halda həllinə can atan ABŞ və onun cəhdlərini dəstəkləyən (təbii ki, özünün müəyyən korrektələri ilə-Ə.O) Fransa, digər tərəfdən də problemi istənilən vasitələrlə qoruyub saxlamağa və bununla da bölgədə təsir aləti kimi istifadəyə çalışan, hələlik uğur əldə edən Rusiya var. Belə olan halda bu formatın da hansısa perspektivi də yoxdur. Eyni zamanda da alternativ vasitəçilər formatının formalaşdırılması ilk növbədə Rusiyada qıcıq yaradacaq. Nə vaxt ki, "Madrid prinsipləri" ilə bağlı müzakirələr reallaşmağa başladı Rusiya həmin an Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin üçtərəfli görüşlərini ardıcıl olaraq təşkil etməyə başladı. Hansısa uğur əldə olunmasa da "Madrid prinsipləri"ni açıqca arxa plana keçirməyə cəhd göstərdi. Digər həmsədr dövlətlər-ABŞ və Fransa bu mesajı aldılar və Rusiyanın münaqişənin həllinə yol verməyəcəyini açıq-açığına bəyan etdiyini anlamağa başladılar".

Politoloq qeyd edir ki, ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrləri tərəfindən "Madrid prinsipləri" təklif olunur, amma bundan sonra Rusiya Sankt-Peterburq, Həştərxan, Soçi və digər "prinsipləri" ilə çıxış edir: "Onu da qeyd edim ki, əslində Rusiyanı bu məsələnin həllindən uzaqlaşdırmaq qeyri-mümkündür. Ona görə ki, yeni bir formata münaqişə tərəfləri razılıq verməlidir. Ermənistan istəsə belə, Rusiyanın basqılarından ehtiyatlanaraq buna müsbət cavab verməyəcək. Eyni ilə Azərbaycan da. Belə olan halda Dağlıq Qarabağ probleminin həllinin dalana dirəndiyi birbaşa bəlli olur və vasitəçilik məsələsinin də göründüyü və deyildiyi qədər də asan məsələ olmadığı ortaya çıxır. Görünür, Rusiyanın Cənubi Qafqazda mövqeyinin tamamilə zəifləməsini bir qədər də gözləmək lazım gəlir. Bəlkə Rusiya hansısa mərhələdə geri çəkilmək məqamını dərk etsin. Bu isə hələlik görünmür".

Siyasi təhlilçi, deputat Rasim Musabəyov hesab edir ki, ATƏT-in Minsk qrupundan imtina qeyri-mümkün məsələdir. Zaman-zaman Azərbaycanda müxtəlif səviyyələrdə gündəmə gətirilən bu məsələnin son günlərdə Türkiyə rəsmiləri tərəfindən intensiv səsləndirilməsinin hansısa nəticəyə səbəb ola biləcəyinə gəlincə, politoloq Rusiya ilə yanaşı rəsmi Ankaranın da təşəbbüsü ələ almaqda maraqlı olduğunu vurğulayır. Amma o, bu məsələdə Türkiyə-Rusiya ittifaqının alınmasına əmin deyil: "Türkiyənin nə Rusiyaya, nə də Ermənistana təsir imkanları var. Digər bir tərəfdən də Türkiyənin elə özünün həm Rusiya, həm də Ermənistanla probleminin çözülməsi üçün vasitəçiyə ehtiyacı var. Ankara çalışır ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi çərçivəsində Rusiya Türkiyə ilə toqquşmasın. Bəli Türkiyə Rusiya ilə dialoq aparır, amma bu heç də o demək deyil ki, rəsmi Ankara bu məsələdə bir vasitəçi kimi çıxış etmək iqtidarındadır".

Qarabağ probleminin ideoloqu olmasına rəğmən Rusiyanın aktivlik nümayişinə gəlincə, o deyir ki, erməniləri yola gətirən güc məhz elə Kremldir: "Erməniləri ağıla gətirmək üçün elə ən böyük imkan da Rusiyadadır. Nəzərə alsaq ki, bu problem SSRİ-nin tərkibində olarkən meydana çıxıb, onda təbii Rusiyanın proseslərə təsir imkanları da böyükdür. İndi onu mənfiyə, yoxsa, müsbətə doğru istifadə edəcək, bu həm şəraitdən, həm də Azərbaycanın siyasətindən asılıdır".

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 2 fevral.- S. 2.