Masallı- sevilən məkan

Azərbaycanın qədim və dilbər guşələrindən biri olan Masallı rayonu şərqdə Xəzər dənizinin kiçik Qızılağac körfəzindən qərbdə Talış dağları silsiləsinin orta dağ qurşağına qədər, şimalda Cəlilabad rayon sərhəddindən cənuba- Lənkəran rayon sərhəddinə qədər uzanır. Cənub bölgəsində xüsusi rolu olan bu rayon Cəlilabad, Lənkəran, Lerik, Yardımlı, Nefçala rayonları ilə həmsərhəddir. Masallı inzibati rayon kimi 8 avqust 1930-cu ildə təşkil edilmişdir. 721 kvadrat kilometr ərazisi olan rayonda 202,7 min nəfər əhali yaşayır. Hər kvadrat kilometrə 281 nəfər düşdüyündən bu rayon dünyanın ən sıx əhalisi olan ərazidir. Aqrar-sənaye rayonu olan Masallıda taxılçılıq, tərəvəzçilik, tütünçülük, kartofçuluq, üzümçülük, qismən də çayçılıq son illər xeyli inkişaf etdirilmişdir. Heyvandarlıq və balıqçılıq da rayonun iqtisadi gəlir mənbəyidir. Kənd təsərrüfatı malları istehsal edən konserv zavodları, süd emalı sexləri, dəyirmanlar, su və şirəli içki sexləri rayon sakinlərinin ixtiyarındadır. Burada fəaliyyət göstərən mebel fabrikləri, kərpic zavodları, ağac emalı, tikinti materialları müəssisələri nümunəvi olmaqla xeyli iş yeri deməkdir. Kifayət qədər qədim memarlıq abidələri olan Masallıda əksəriyyəti XIX əsrə aid olan 117 məscid də var. Rayondakı 89 iri müəssisədən 27-si dövlətə aiddir, yerdə qalan 62-si isə müxtəlif şəxslərə məxsusdur.

Yolumuz dağlaradır...

Ölkənin səs-küylü paytaxtından Masallı rayonuna xeyli yol var. Qışın oğlan çağı olduğundan ətraf, görünən hər şey xeyli cansıxıcıdır. Cənuba yaxınlaşdıqca havanın daha da soyuduğu aydınca hiss edilir.

Bu da Masallı rayonu. Xatirimdədir ki, ölkədə aqrar islahatlar başlayanda burada xüsusi canlanma var idi. Daha doğrusu aqrar islahatlar əslində elə bəlkə də Masallıdan başladı. Uzun illər Masallı rayon İcra Hakimiyyətində çalışan, son aylar isə ictimai-siyasi şöbəyə rəhbərlik edən Ayiq Səmədov həmişə olduğu kimi yenə xahişimi yerə salmadı: "Nə deyirəm, gedək, ancaq bir azdan yağış başlayacaq" deyib pəncərədən az qala binanın üzərinə enən qara buludları göstərirdi.

Masallının 16663 hektar ərazisini meşələr təşkil edir. Palıd, qızıl göz, şabalıd, dəmirağac, ağcaqayın, nil, fıstıq bu meşələrin təbii sərvətidir. Oxlu kirpi, bataqlıq qunduzu, çöl siçanı, turac, qırqovul, vağ, sultan toyuğu və başqa canlılar bu yerlərin bəzəyidir. 10 min hektar torpaqların suvarılmasına xidmət edən, birinci növbəsi 1986-cı ildə istismara verilmiş 44 milyon kub metr su tutumu olan "Viləşçay" dəryaçasının bir vaxt qonaq-qaralı olan sahili indi kimsəsizdir. Bir-bir arxada qalan, hər cür şəraiti olan istirahət güşələri, restoranlar, ailəvi istirahət mərkəzləri sakitlik içində uyuyur. Yayda hədsiz qələbəlik olan bu yerlər sanki insanların xiffətini çəkirmiş kimi bir az da qüssəlidir. Bu da əsaslı və genişləndirmə işləri 2007-ci ilin mayında başa çatmış məşhur müalicə əhəmiyyətli "İstisu" sanatoriyası. Eyni vaxtda yüzlərlə insanın müalicə aldığı, dincəldiyi bu sanatoriyada da indi bir neçə nəfərdən başqa heç kəs yoxdur. Ölkənin hər yerindən, eləcə də yaxın xaricdən daim qonağı olan bu sanatoriya Masallının füsunkar mənzərələrindəndir. Çiskin yağışın daha da gücləndiyinə işarə edən Ayiq müəllim: "Elə bil birinci dəfədir buradasan. Sənə dedim axı yağış yağacaq. Bir az da ləngisək gərək xəstəxanaya qayıdaq". Haqlı irada cavab tapmadığımdan sakitcə maşına otururam. Gurşad yağış çılpaq dağları bir anda ağuşuna alır.

Rəsminin rəsmi açıqlamaları

Qonaqlara, xüsusən qələm əhlinə ayrıca diqqət göstərən Ayiq Səmədov doğma rayonu haqqında ürək dolusu danışır:

-Neçə illərdir bu rayona gəlib-gedirsən, hər şey sənin gözlərinin önündə baş verib, dəyişib. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev də, Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları da Masallıda gedən aqrar islahatları, abadlıq-quruculuq işlərini daim bəyənib və təqdir edib. Bu gün bir çox xarici ölkələrin də yaxşı tanıdığı Masallıdakı " Embawood" mebel fabriki ildə 8 milyon manatlıqdan çox məhsul istehsal edir. 350 nəfərə qədər işçinin çalışdığı bu fabrik indi çoxlarına örnəkdir. Bu fabrik haqqında isə möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları belə deyib: " Mən Masallıda yerləşən "Embawood" mebel fabrikinə baş çəkdim, orada istehsalla tanış oldum. Çox sevindim ki, Azərbaycanda, Masallıda ən yüksək standartlara uyğun istehsal müəssisəsi mövcuddur və onun məhsulları nəinki daxili bazarın təlabatını ödəyir, eyni zamanda ixrac olunur və xaricdə satılır".

"Regionların sosial - iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" üzrə rayonumuzda görülən işlərin hamısını desəm çox uzun bir yazı alınar. Ancaq Masallıdakı istehsal müəssisələri haqqında qısa danışandan sonra ötən 2010-ci ildə gördüyümüz işlərlə tanış olsan elə bilirəm əvvəlki illərin də mənzərəsini təəsəvvür edə bilərik. Bildirim ki, Masallıda "Embawood"la bərabər "Binə", "Bəylər" şirkətləri, "Nəzir" kiçik müəssisəsi də mebel istehsalı ilə məşğuldur. " Masallı-kərpic", "Fəxrəddin-K" MMC-ləri, " Kənan" kiçik müəssisəsi, "Qala- 95" şirkəti yüksək keyfiyyətli kərpic istehsal edir. "Aydın AEX" firması un, "Nur-M" MMC konserv məhsullarının istehsalı ilə məşğuldur. Belə istehsal müəssisələrimiz çoxdur. Əvvəlki illərdə olduğu kimi 2010-ci il də Masallı üçün uğurlu olub. Son uğurların qazanılmasında 2006-cı ilin sentyabrından Masallı rayon İcra Hakimiyyətinə başçı təyin edilən Qəzənfər Arif oğlu Ağayevin xidməti əvəzsizdir. Əvvəl onu deyim ki, Qəzənfər müəllim qısa vaxtda rayon sakinləri ilə çox isti münasibət qurdu. Əvəzində bu insanlarla əl-ələ verib dövlətin dəstəyi ilə Masallıda böyük iqtisadi-sosial inkişafa nail oldu. Təkcə ötən il 10359 hektar sahədən 14368 ton taxıl tədarük edilmişdir.

Mal-qaranın sayı artırılaraq 69119-a çatdırılmışdır. 42224 ton süd, 5485 ton ət istehsal edilmişdir. Rayon ərazisindən keçən avtomobil yolları ilə bərabər, yerli əhəmiyyətli və kənd arası yolların təmir işləri genişləndirilmişdir. Masallı-Qızılağac avtomobil yolunun 6-8 kilometrliyində asfaltla təmir işləri aparılmışdır. 2010-cı ildə Masallıda şəhər daxili yollara 2,3 kilometr asfalt beton döşənmişdir. Rayonu elektriklə daha intensiv təmin etmək məqsədi ilə 12 ədəd yanmış, 45 ədəd zədələnmiş transformatorlar təmir edilərək yenidən istifadəyə verilmişdir. Rayonun mavi qazla təminatına qayğı artırılmışdır. Mavi qazdan istifadə edən abonentlərin sayı 16627-yə çatdırılmışdır. Bir sıra çətinliklərə baxmayaraq artıq 13954 abonentin mənzilinə sayğac qoyulmuşdur. Rabitə xidməti də xeyli yaxşılaşdırılmışdır, indi əhalinin 95 faizi elektron ATS-in fəaliyyətindən yararlanır. Belə eletron ATS-in sayı isə rayonda 31 -dir. Masallı şəhərinin su və kanalizasiya sisteminin yenidən qurulması üçün sənədləşmə başa çatdırılmış, bu ildən isə işin icrasına başlanacaq. Həsənli kəndində su anbarı əsaslı təmir edildikdən sonra 6 mindən çox əhali içməli su ilə təmin edilmişdir. Təhsil Nazirliyi tərəfindən Banbaşı kəndində 480, Hişkədərə kəndində 360, Sığdaş kəndində 480, Babasel kəndində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin vəsaiti hesabına 220 şagird yerlik məktəb binaları son illərin tikintiləridir. 2010-cı ildə bu işlər davam etdirilmişdir. Rayonun Ərkivan qəsəbəsində 480, Digah kəndində 640, Hüseynhacılı və Yelağac kəndlərinin hər birində 180 şagird yerlik məktəb binalarının inşasına başlanmışdır. İşlərimiz, planlarımız çoxdur. İcra başçımız Qəzənfər Ağayevin masallılılar üçün gördüyü işləri sadalamaqla qurtaran deyil. Qısaca bu qədər, ancaq danışılası, deyiləsi çox şey qaldı.

Masallı müsafirlərin sevdiyi məkandır

Bu mübaliğəsiz belədir. Çünki zəngin flora və faunası, dağları, meşələri olan Masallıda turizm üçün çox münbit şərait var. Bir-birindən mənzərəli olan dağ və meşə massivində belə obyektlərin sayı 32-dən çoxdur. 15 sağlamlıq mərkəzidə həm yerli sakinlərə, həm də qonaqlara xidmət edir. " Dəştvənd", "Türkan", "Dəmirağac", "Dostluq", "Gülüstan", "Çənlibel" kimi istirahət zonaları ən müasir tələblərə cavab verən xidmət müəssisələridir. Bir-birindən rahat və səliqəli "Masallı", "Türkan", "Qonaq evi", "Rasim", "Dəmirağac" kimi mehmanxanalarda isə müsafirlər üçün hər cür şərait var.

Hələ qışdır, bir azdan yaz gələcək, isti yay fəsli hiss edilmədən mülayim bahar nəfəsini dağlara qovacaq. Bax onda bu dağlardakı turizm obyektləri, istirahət zonaları yenidən qələbəlik olacaq. İndi isə hələ ki, onların özləri istirahət edir.

Səxavət Məmmədli

Ədalət.- 2011.- 4 fevral.- S. 7.