"SARI ODALAR"DAN AYRILMAQ OLURMU?

Bir sıra başqa oxucular kimi mən də hər hansı bir əsəri oxuyarkən oradakı hadisələrin təfərrüatından çox müəllifin şəxsiyyəti, yaradıcılıq aləmi, təfəkkürü, mənəvi keyfiyyətləri barədə düşünürəm. Müəllif təvazökarlıq edərək nə qədər çalışsa belə yaratdığı obrazların arxasında öz daxili aləmini biruzə verməsin, əksinə özü haqqında daha çox təsəvvür yaradır.

Şübhəsiz ki, söhbət yüksək təfəkkürə, elmi biliklərə, yaradıcılıq qabiliyyətinə, zəngin mənəvi keyfiyyətlərə malik yaradıcı insanlardan gedir. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında görkəmli publisist, istedadlı jurnalist kimi tanınan, uzun illər informasiya orqanlarında müxtəlif vəzifələrdə çalışan İradə xanım Tuncay kimi. İradə xanımı mətbuatdakı çıxışlarından cəsarətli, istedadlı bir jurnalist kimi tanıyırdım mən də, digər çoxsaylı oxucular kimi. Lakin bu yaxınlarda işıq üzü görmüş müxtəlif dövrlərdə mətbuatda nəşr olunan məqalələr toplusundan ibarət "Sarı odalar" adlı kitabı ilə tanışlıqdan sonra onun bir jurnalist kimi yaradıcılığı ilə bərabər zəngin mənəvi aləmi ilə də tanış oldum az-çox. Doğrudur, İradə xanımın yaradıcılığı ilə, bir şəxsiyyət kimi formalaşmış dünyası ilə hərtərəfli tanış olmaq mümkün deyil, sadəcə yazılarını oxumaqla. Onun əsərlərini mənimsəmək oxucunun özündən də böyük yaradıcılıq qabiliyyəti tələb edir. Oxuduqca düşündürür, böyük axtarışlara, ədəbi tədqiqatlara sövq edir İradə xanımın əsərləri hər bir oxucunu. Bir dəfə oxumaqla mühakimə yürütmək çətindir bu müəllifin yaradıcılığı, daxili dünyası barədə. Oxuduqca onun sadə, lakin uca dağ vüqarlı, əsl Azərbaycan qadınına məxsus incə, kövrək qəlbi ilə də tanış olur oxucu. Mən hesab edirəm ki, onun yaradıcılığı hələ uzun illər görkəmli tədqiqatçılar, alimlər tərəfindən də tədqiq olunacaqdır. Onun haqqında fikir söyləmək hər bir oxucudan böyük cəsarət tələb edir həm də.

O, bir sıra yazarlardan fərqli olaraq öz yazılarında məişət problemlərini, gündəlik sosial qayğıları deyil, cəmiyyətimizin milli maraqlarını, tarixi keçmişi, bu günümüzün qlobal çatışmazlıqlarını geniş oxucu kütləsinə böyük yaradıcılıqla çatdırır və onu bu məsələlər ətrafında düşünməyə vadar edə bilir. "Qadın həyatından fraqmentlər" sərlövhəli məqaləsində müəllif gözlərini firavanlıq, zənginlik pərdəsi tutan, milli dəyərlərimizdən uzaq düşən qadınları kəskin tənqid atəşinə tutaraq deyir: "Bayramdı, qadınların bayramı. Mən də öz ruhuma yaxın olan, sevdiyim bəzi qadınları xatırladım. Onu da bilirəm ki, oxucularımın böyük əksəriyyəti kişilərdi. Bizim qadınlar çox xoşbəxtdirlər. Beyinləri işləməsə də, kişilərimiz yarım milyon dollarlıq SMS-lər göndərir onlara. Oxuyub-öyrənmək nələrinə lazımdı, zatən hər şeyləri var. "Qabırğa teoriyası" bizim məmləkətdə məqbuldu. Kim nə istəyir düşünsün, əgər düşünmək qabiliyyəti varsa".

"Şəxsiyyət defisiti" əsərində İradə xanım cəmiyyətimizdə yaradılmış mətbuat azadlığından sui-istifadə edərək şeir yazmaq, şair olmaq həvəsinə düşən istedadsız yazarları belə tənqid edir: "Amma ticarətdən cibi dolan kimi şeir yazmaq, şair olmaq eşqinə düşənləri tərifləyib onların qarşısında əyilməyi anlamıram. Restoranda içdikləri bir şüşə arağa, yedikləri bir boşqab yeməyə əyilən xalq şairlərini anlamıram".

İradə xanım cəmiyyətin ayrı-ayrı fərdləri və qruplarının insanlığa, milli dəyərlərimizə zidd hərəkətlərini özünəməxsus ədəbi üsullarla, yaradıcılıqla tənqid atəşinə tuta bilir. Kitabın 273-cü səhifəsindəki "Zəif bənd" sərlövhəli publisistik məqaləsində müəllif deyir: "Vəzifə o zaman dəyərli olur ki, səndən ancaq qorxmurlar, həm də sevirlər. Öz işçilərinə dəyər verə bilənlər özləri dəyərli olurlar".

"İki sevgi" adlı məqaləsində müəllif bir sıra özəl televiziya kanallarında vəsait toplamaq xatirinə hazırlanan bayağı verilişlərdən ürək ağrısı ilə söz açır, gənclərimizin milli ruhda tərbiyəsinə, estetik zövqünün, əxlaqi baxışlarının formalaşmasına mənfi təsir göstərən şou verilişlərin baş alıb getməsindən keçirdiyi narahatçılığı oxucuları ilə bölüşür. Məqalədə İradə xanım belə deyir: "Bizim gələcəyimiz çox böyük təhlükə altındadı.Və həmin təhlükənin ən böyük mənbəyi də TV-lərdi... Baxdığı, gördüyü də nədi?" Müəllif daha sonra yazır: "Bizə öz cındır filmlərini sırıyan qonşularımızın xəbər proqramlarının aparıcılarını görmüsünüz? Hamısı məşhur qəzet yazarlarıdı. Yəni özünün deməyə sözü olmayan adamın ciddi proqramlarda yeri yoxdu".

"Qələmin ucundakı mürəkkəb" sərlövhəli yazısında İradə xanım cəmiyyət və təbiətin oxşarlığını çox böyük yaradıcılıqla təsvir edərək deyir: "Hər halda təbiətdə baş verən hadisələrlə cəmiyyətdəki hadisələrin birbaşa bağlılığı var". Lakin bununla belə göstərir ki, "Bu mühitin qanunlarına sığmayan "vulkanik" proseslər, insanı işığa, böyük əməllərə səsləyən yeni fikir, yeni söz, yeni elmi axtarışlar... Və bu vulkanik proseslər zaman-zaman hər kəsdən seçilən şəxsləri yaradır". Müəllif bununla oxuculara demək istəyir ki, təbiətin, iqlimin əlverişli olmadığı şəraitdə belə, elə köklü, tək-tək də olsa gövdəli ağaclar yetişdirir ki, onlar yüz illərlə yaşayaraq öz əhatəsindəki mühiti qoruyur, zənginləşdirir. İradə xanım təbiətin bu möcüzəsini cəmiyyətin nadir hallarda yetişdirdiyi fenomen şəxsiyyətlərə bənzədir. Bütün bunlar İradə xanımın dərin təfəkküründən, geniş yaradıcılıq qabiliyyətindən xəbər verir.

İradə xanımın yazıları yüksək fəlsəfi düşünmə səviyyəsinə malik istedadlı jurnalist kimi öz yazılarını tarixi yaddaşımızın köklənməsinə, adət-ənənələrimizin qorunmasına, ümumiyyətlə, milli şüurun inkişafına, eyni zamanda cəmiyyətimizdəki qlobal problemlərin həllinə xidmət edir. Müəllif öz zəngin yaradıcılığında millətimizin öz mənəvi aləmindən doğan, qaynaqlanan fəlsəfi fikirlərini çox ustalıqla aşılayır çoxsaylı oxucularına.

Ümumiyyətlə, müasir Azərbaycan publisistikasının özünəməxsus dəsti-xətti, yaradıcılıq üslubu olan nümayəndəsi İradə xanım Tuncayın əsərləri hər bir oxucu üçün maraqlı, öyrənməyi vacib olan fəlsəfi əhəmiyyətli fikirlərlə zəngindir.

Novruz ŞABANOV

Ədalət.- 2011.- 15 fevral.- S. 4.