GUAM-ın perspektivinə inam böyükdür

Avropa İttifaqı ölkələri rəhbərlərinin Strasburqda 1997-ci ildə keçirilən sammiti gedişində yaradılan GUAM ilk olaraq Rusiyanı narahat etməyə başlamışdı. Çünki yeni yaradılan belə bir qrumun iqtisadi maraqları ilə yanaşı siyasi perspektivi istiqamətində əməli addımların atılması narahatlığı vardı. Bunu nəzərə alan rəsmi Kreml hər vəchlə bu qurumun güclü bir təşkilat olaraq həyata vəsiqə almamasına çalışırdı. Etiraf etməliyik ki, müəyyən mənada buna nail oldu da. Amma onun tamamilə sıradan çıxmasına nail ola bilmədi.

Perspektivinə böyük ümidlər bəslənilən GUAM yarandığı dövrdən xeyli müddət keçməsinə rəğmən hansısa əməli fəaliyyəti ilə yadda qalmayıb. Şübhəsiz, bunun obyektiv və subyektiv amillərdən irəli gələn səbəbləri var və bunlar diqqətdən yayınmır. Artıq verilən məlumatlara görə bir xeyli müddət davam edən sükutun bazları əriməkdədir və qurum yenidən dirçəlməyə başlamaqdadır. Xatırladaq ki, 1999-cu ildə bu formata Özbəkistan da qoşulub, dörd ildən sonra isə çıxıb. 2006-cı ildə Kiyevdə bu formatın birinci sammitində GUAM-ın beynəlxalq təşkilat elan olunması və Demokratiya və İqtisadi İnkişaf Uğrunda Təşkilat - GUAM adlandırılması haqqında qərar qəbul olunub.

Qeyd edək ki, bu ayın sonunda təşkilatın Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclasının keçiriləcəyi bildirilir. Bu barədə məlumatı verən təşkilatın baş katibi Valeri Çeçalaşvili bildirib ki, GUAM Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclasının gündəliyinə siyasi fəaliyyət, sahə əməkdaşlığı və institusional-təşkilati məsələlər daxil ediləcək. Onun sözlərinə görə, bu görüşdə Ukrayna GUAM-dakı sədrliyini Moldovaya təhvil verəcək.

Baş katibin sözlərinə görə, buna uyğun olaraq, sədrin təşkilatın fəaliyyəti haqqında hesabatı dinləniləcək və Moldovanın sədrlik planının proqramı təsdiqlənəcək: "Nazirlər GUAM formatında əməkdaşlığın inkişafına siyasi qiymət verəcək və gələcək prioritetləri müəyyənləşdirəcəklər".

Valeri Çeçelaşvilinin sözlərinə görə, GUAM konkret layihələr baxımından getdikcə daha çox sürət yığır: "GUAM-ın Yaponiya ilə birgə turizm məhsulunun hazırlanması və tətbiqi, mənim qiymətləndirməyimə görə, 2010-cu ildə özünün tarixi həddi - 4 milyard dollara çatan GUAM ərazisində azad ticarət zonası, mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizədə yeni üsullar və metodlar kimi layihələri - bunların hamısı birlikdə GUAM-ın çərçivəsində əməkdaşlığı yeni məzmunda tamamlayır".

Baş katibin sözlərinə görə, bu, təşkilatın qazandığı potensialın materiallaşdırılmasına kömək edir və daha fəal siyasi fəaliyyətə xidmət göstərir: "Yeni sədrə konkret planlar təqdim olunacaq və mən GUAM Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclasında fəal müzakirələr gözləyirəm. Katiblik nazirlərdən onları tam həcmdə həyata keçirməyə və yeni sədrə onların reallaşdırılmasında kömək etməyə çalışmaq üçün yeni göstərişlər gözləyir".

GUAM-ın bir müddətdən sonra dirçəlməsi və bundan sonra fəaliyyətinə münasibətini açıqlayan politoloqların sözlərinə görə, GUAM-ın yaradılması böyük rezonans doğurduğundan onun mövcudluğu da bəzi qüvvələr tərəfindən qısqanclıqla qarşılanır. Ona görə ki, bu təşkilatdan gələ biləcək təhlükələrdən danışıldı və çox ciddi olaraq bu təşkilata qarşı ittihamlar da səsləndirildi. Amma bütün qısqanclıqların fonunda təşkilata heç nə edə bilmədilər. Bu onunla bağlı idi ki, regional və beynəlxalq, hətta Ukraynada belə şərait dəyişdi. Rusiya da çox məsələlərə qarışdı və nəticədə GUAM-ın fəaliyyətində bir sönüklük yarandı. Bütün bunlara rəğmən siyasi ekspertlər qeyd edirlər ki, hər bir halda GUAM bir beynəlxalq meydança kimi Azərbaycan üçün faydalıdır. Hətta baxmayaraq ki, elə də təsir imkanları yoxdur, amma indiki halında da özündə xeyli mənada bu faydanı saxlayır.

Qurumun üzvü olan Ukraynada rusiyameyilli qüvvələrin hakimiyyətə gəldiyindən mövcud iqtidarın mövqeyi hələ ki, dəqiq bəlli deyil. Ukraynanın GUAM-ın fəaliyyətində çox ciddi faktor olduğunu nəzərə alan siyasi təhlilçilər qeyd edirlər ki, əgər bu təşkilat yenidən bir yerə yığışırsa, deməli yaşayır, onun gələcəyinə də şübhə etmək olmaz. Politoloqların əksəriyyətinin qənaəti belədir, bir vaxtlar GUAM bəzi qüvvələri qorxudurdu. Çünki bu təşkilat ərazi bütövlüyü pozulmuş dövlətlərin problemlərini beynəlxalq arenaya çıxara bilmək təşəbbüslərində olub. Bundan ən əsası ermənilərin qorxduğu sirr deyil və indinin özündə də onlar bunu yaddan çıxarmayıblar. Hər bir halda GUAM-ın dirçəlməsinin tərəfdarı olan analitiklərin qənaətincə, şərait dəyişəndən sonra GUAM-ın aktuallığı yenidən diqqətdə olacaq.

Qeyd edək ki, Rusiya-Gürcüstan münasibətlərinin də GUAM-ın fəaliyyətində müəyyən mənada təsirini göstərdiyi faktdır. Buna diqqət yetirən siyasi müşahidəçilər bildirirlər ki, təşkilatın aparıcı qüvvələri Azərbaycan, Gürcüstan və Ukrayna olduğundan bu ölkələrin ictimai-siyasi həyatındakı dəyişikliklər GUAM-ın fəaliyyətinə təsir edə bilir. Ukraynada prezident dəyişikliyi, Ukrayna-Rusiya münasibətləri təşkilatın fəaliyyətində iz buraxdı. Həm də unudulmamalıdır ki, Gürcüstan GUAM-dan ikiəlli yapışacaq. Çünki onun MDB-dən çıxması rəsmi Tiflisin GUAM-dakı fəaliyyətini əvvəlkinə nisbətən gücləndirəcək. Həmçinin də GUAM-ı beynəlxaq təşkilatların tanıması onun fəaliyyətində yeni səhifələrin açılmasına böyük ümidlər verir.

Azərbaycan və Moldovada mövcud problemlərin də GUAM-ın fəaliyyətinə təsirsiz ötüşmədiyini vurğulayan analitiklər məsələyə optimist yanaşırlar. Xatırladaq ki, Gürcüstan prezidenti Saakaşvili həm öz ölkəsində, həm də bu yaxınlarda Ermənistana səfəri çərçivəsində Qafqaz birliyindən, regiondakı dövlətlər arasındakı münasibətlərin intensivləşməsindən bəhs etdi. Buna diqqətdə saxlayan ekspertlərin fikrincə, bu isə onu deməyə əsas verir ki, bundan sonra GUAM-ın fəaliyyətində dönüş yaranacaq. İstər BMT, istərsə də Avropa Şurasında GUAM ciddi təşkilat kimi qəbul olunur ki, siyasi şərhçilər də təşkilata qarşı münasibətlərinə həmişə obyektiv olduğunu bildirirlər. Eyni zamanda da GUAM-ın irəli sürdüyü hər hansı bir təklifi geri qaytarılmaması ən mühüm məqam sayılır.

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 22 fevral.- S. 2.