ODLA SU ARASINDA
"Qış, gözünə
barmağım, yaza çıxdı oğlağım!".
Bunu o vaxtlar, millətin
ac-yalavac vaxtında, özünün yeməyə
çörək, keçisinin
ot tapmadığı
vaxtda ac olsa da kefindən
qalmayan ağsaqqalımız
yazın gəlişi
ilə qışdan acıq çıxmaq üçün demişdi.
İndikilər daha nə çörək, nə də ot-ələf dərdi çəkirlər. İndi
bu problemlər yoxdur. Əslində indi heç ağsaqqal-ağbirçək də
yoxdur, hamı rənglənib gəzir. Daha folklor nümunələri
də yaratmırlar. Sərf eləmir, köhnəlik nümunəsi
sayılır. Danışacağım
mövzunu hələlik
saxlayıb balaca bir haşiyə çıxım:
Əkə
qardaşlarımız özbəklər çox sürətlə
avropalaşırdılar. Hətta ingiliscə
danışanları da vardı. O qədər
avropalaşdılar ki, bir də gördülər kökləri
ilə budaqları arasında əlaqə qırılıb. Və
necə sürətlə "qabağa" getmişdilərsə,
elə o sürətlə də "dala" qayıtmaq qərarına
gəliblər. İndi Özbəkistan rok və repi
"şeytan musiqisi" elan eləyir. Çəkdikləri
"Melodiya və yoxsulluq" adlı filmdə bildirilib ki, rok
və rep musiqisi "özbək gənclərinin başı
üzərində qara buludlar kimi dolaşır".
Rok musiqisi ilə
bağlı məlumat verilib ki, onun kökü Afrikanın
ovçu ayinlərinə gedib çıxır. Rep isə həbsxanalarda
yarandığı üçün zərərlidir. Filmin
yaradıcıları bildiriblər ki, hər iki musiqi janrı
"şeytanidir" və Qərb gənclərinin mənəvi
deqradasiyasının səbəbi məhz rok və repdir.
Unudanlara bir məqamı
da xatırladım ki, fevralın əvvəllərində
Özbəkistanda Rusiyanın DTV və TNT
telekanallarının yayımı dayandırılıb.
"Fərqanə" agentliyinin məlumatına görə,
buna həmin telekanalların "mənəviyyatsızlığı
və əxlaqsızlığı" səbəb olub.
Bu bunun burası. Folklor
yaranmaması ilə bağlı yadıma
düşmüşdü. Tamam başqa şeydən
danışacam. Dünən yazın gəlişindən xəbər
verən ilk çərşənbə idi axı.
Yazılarımda bir dəfə soruşmuşam, bir də
soruşdum, bilənlər aydınlıq gətirdilər.
Balam, biz niyə çərşənbəni çərşənbə
axşamı günü qeyd eləyirik? Yəni çərşənbə
həftənin üçüncü günüdür, biz
ikinci günü çərşənbə deyib durmuşuq.
Bu gün Firudin Qurbansoyun yazısından bildim ki,
(bağışlayın sitatı olduğu kimi göstərim
ki, kimə nə aydın olmasa o kişinin özündən
soruşsunlar): "Bəs bu gün çərşənbə
axşamı olduğu halda, nəyə görə buna
"çərşənbə" (od çərşənbəsi,
su çərşənbəsi və s.) deyirik?
Çünki çərşənbə
günü (yəni, 3-cü gün) Merkuri səyyarəsinə
aid olduğu üçün ticarət, alver, katiblik,
yazıçılıqla əlaqələndirilir və
xoş gün sayılır. İkinci gün - çərşənbə
axşamı isə Marsa aid olduğu üçün
qan-qaralıq, əsəbilik, düşmənçilik,
aqressivlik ovqatını əks elətdirir, buna görə də
ağır gün sayılır. Ona görə də çərşənbə
axşamına "ağır çərşənbə"
deyilir. Məhs bayram günü kimi ən ağır
günü seçməkdə məqsəd bu günlərin
neqativ təsiri azaltmaq istəyindən yaranıb".
Hamımız
kökümüzə bağlı, adət-ənənəmizə
sadiq odmağımız ilə fəxr edirik. Amma Atam balası, dünən hansı
çərşənbə idi, hə? Bir folklorşünas
alim deyir su çərşənbəsidi, o biri filoloq alim
deyir ki, od çərşənbəsidi. Bir telekanal su çərşənbəsini
vəsf eləyir, şəninə təriflər deyir, xalq ədəbiyyatı,
inancları və adətlərindən misal çəkir,
örnəklər göstərir, o biri telekanal odlu-odlu od
çərşənbəsi olduğunu söyləyir və
sübut da etməyə çalışır.
Başınıza dönək, oturun, razılaşın, bir
məxrəcə gəlin ki, bu gün odu bayram eləyək,
yoxsa suyu. Bu ki, dünən olmayıb, srağagün
olmayıb, dünya binə olandan çərşənbələr
var, sırasını dəqiqləşdirin də.
Su çərşənbəsidir
deyənlər iddia edir ki, bu çərşənbəyə
"Əzəl çərşənbə", "Sular
Novruzu" da deyirlər. Həmin gün qədim türklərdə
su Tanrıları sayılan Aban və Yadanın şərəfinə
nəğmələr oxunur. Sonra su ilə bağlı
inanclardan nümunələr verilir. Maraq xatirinə bəzilərini
sadalayaq:
Süfrəyə su dağılması
aydınlıqdır;
Su içən adamı qəfil vurmazlar;
Su içən adamı
ilan çalmaz;
Lal axan
Su olan yerdə dirilik olar;
Su ehsandır;
Su murdarlıq götürməz;
Suyu çirkləndirənin nəşini yumağa su
tapılmaz.
Elə təzəcə
"Su çərşənbəniz mübarək!" demək
istəyirsən ki, Firudin Qurbansoyun "Bu gün birinci
ağır çərşənbə - od çərşənbəsidir"
başlıqlı iri bir yazısı adamı haqlayır. Bu
kişi ardıcıllığı belə müəyyənləşdirir:
Od, su, hava və torpaq çərşənbələri. Sonra
ardıcıllığın niyə belə olduğunu izah eləyir:
"Əvvəlcə havaların qızması (od çərşənbəsi)
ilə əlaqədar qarlar əriyib suya (su ç.)
dönür, sonra havada baharın təravəti duyulmağa
(hava ç.) başlayır və ardınca da torpaq oyanır
(torpaq ç.), ona atılan dəni cücərtmək qabiliyyətinə
malik olur".
Daha sonra Firudin müəllim
bu dörd çərşənbənin fəzilətlərindən
danışır, onları necə bayram kimi keçirmək
lazım olduğunu izah eləyir və sonda mübahisəli məsələyə
belə aydınlıq gətirir: " Bəs niyə su yox,
od?
Birinci çərşənbənin
su yox, od çərşənbəsi olduğunu tarix elmləri
doktoru Güllü Yoloğlu da deyir. İlk çərşənbənin
məhz su yox, od çərşənbəsi olması
folkşorşünasların səhvi sayıla bilər,
çünki məhz od təbiəti qış yuxusundan
oyadır, canlanma yaradır".
Amma dəxli yoxdur, artıq
neçənci ildir ki, bu çərşənbə
sırası mübahisəsi Qarabağ düyününə
dönüb. Qalmışıq odla su arasında.
Fərqi yoxdur, hansı
çərşənbədirsə olsun, yazın xəbərçisidi
və bu gündə bir çox maraqlı, yaddaqalan,
yaddaşa yazılmalı hadisələr baş verib. Dünən
Azərbaycanın üç Milli Qəhrəmanının -
Tahir Həsənovun, Faiq Rəfiyevin və Rövşən
Hüseynovun doğum günü idi.
Tahir Tofiq oğlu Həsənov
1970-ci il fevralın 22-də Bakı şəhərində
doğulub. O kəşfiyyat qrupuna rəhbərlik edib, Ağdərə,
Başkənd, Meşəli, Çıldıran
döyüşlərində iştirak etmiş, qəhrəmanlıqla
vuruşub. O, 1992-ci il sentyabrın 2-də Çıldıran
döyüşündə sona qədər vuruşub, sonda
düşmənə əsir düşməmək
üçün qumbara ilə özünü partladıb və
bir neçə düşməni də məhv edib.
Faiq Qəzənfər
oğlu Rəfiyev 1955-ci il fevralın 22-də Füzuli
rayonunun Sarıcıq kəndində doğulub. O, Daxili
İşlər Nazirliyinin zabiti kimi Axullu, Tuğ,
Qaradağlı kəndlərinin müdafiəsində fəal
iştirak edib. Faiq Koçbəy kəndini ermənilərdən
azad edərkən qəhrəmanlıqla vuruşub və
1992-ci il yanvarın 10-da həlak olub.
Rövşən Şəmil
oğlu Hüseynov 1967-ci il fevralın 22-də Ağdam
rayonunun Quzanlı kəndində doğulub. Onun təşəbbüsü
ilə 1992-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin tələbələri
dəstə düzəltdilər və cəbhəyə yola
düşdülər. Rövşənin komandiri olduğu tələbə
tağımı Goranboy rayonu ərazisində Holandağ
yüksəkliyi, Ergəc, Mənəşli, Buzluq
döyüşlərində qəhrəmanlıq göstərdi.
O, 1992-ci il mayın 11-də Marquşevan uğrunda gedən
döyüşdə qəhrəmancasına həlak oldu.
Xoş gəlmişdiniz
bu dünyaya! Şəhidliyiniz mübarək!
Dünən 19 yaşadək
futbolçulardan ibarət Milli komandamız Almaniyanın TSV
"Münhen 1860" klubunun əvəzedici komandası ilə
yoldaşlıq oyununda 4:0 hesabı ilə qalib gəlib. Nə
olar ki, yoldaşlıq görüşüdür, nə olar
ki, əsas heyətimiz onların əvəzediciləri ilə
oynayıb, əsas odur ki, yaza bilirik ki, "Azərbaycan
Almaniyanı darmadağın etdi"...
Bu bayram günü
Ankara "Arıçılar Şurası"nın sədri
Selcuq Solmaz Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın
cavanlıq sirrini açmaq adı ilə öz təşkilatlarını
zor bir reklam elədi. Xanım"Habertürk"ə
müsahibəsində dedi ki, Ərdoğan üçün
arı südü və propolislə xüsusi bir kokteyl
hazırlayırlar. Solmaz xanım bu məhlulun insanı
gümrah etdiyini, ürəyə qüvvət verdiyini və
qanı yüz faiz təmizlədiyini bildirib. Mütəxəssislərin
əsrin icadı adlandırdıqları propolis normal
antibiotikdən 70 - 80 dəfə daha çox təsir
gücünə malik imiş, farengit və anginanı 1
gündə sağaldırmış. Tərkibi: 55 faiz qatran,
30 faiz mum, 10 faiz uçucu ətirli yağlar, 5 faiz isə
tozcuq dənələrindən ibarətdir. Propolisi birbaşa,
habelə çay, qəhvə və su ilə qəbul etmək
mümkündür.
Ta nə istəyirsiniz,
bayram günü bu da cavanlıq resepti.
Amma bu gün Xuan Arika
üçün heç bayrama oxşamadı, arvadı onu
dünyada biabır elədi. Yəqin müsəlman
olmadığındandı. Deyir, Perunun Puerto-Maldonado şəhərinin
cənubundakı kiçik İka Xuan qəsəbəsində
yaşayan Mariya Qonsales Legiya ərindən boşanmaq niyyətindədir.
Səbəb isə qadının ərinin cinsi
potensialından narazı qalmasıdır. "Anlamıram,
hansımız qoca, hansımız cavanıq?! Heç bir yerdə
işləmir, mənim hesabıma yaşayır, pullarımı
xərcləyir. Amma axşam evə gələn kimi yatır.
Mən isə hələ həyatın dadını
çıxarmaq istəyirəm", - Legiya deyib. Bir neçə
fabriki, böyük əkin sahələri və bağları
olan Mariya Qonsales Legiyanın 93, onun əri Xuan Arikanın isə
17 yaşı var.
Bu gün sizə bir
bayram nağılı danışdım. Adətən
nağılların sonunda göydən alma düşür.
Bu dəfə isə göydən maşın
düşdü. Zarafat eləmirəm, daha bir qeyri-müsəlman
ölkəsində, Brazilyanın Parana şəhərində
qeyri-adi avtomobil qəzası baş verib. Çoxmərtəbəli
avtomobil dayanacağının 3-cü mərtəbəsində
maşınını saxlamağa çalışan
sürücü əyləc əvəzinə səhvən
qaza basaraq qəza törədib. Avtomobil yerə
çırpılıb, sürücü də xəsarət
alıb. Ölüm-itim yoxdur.
Nə deyirsiniz, dünən
hansı çərşənbə idi?...
Oqtay SALAMOV
Ədalət.- 2011.- 23 fevral.- S. 6.