İŞIQ VƏ GÖZƏLLİK ŞAİRİ

(Dünən Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin 80 yaşı tamam oldu)

Mənim həyatımın nə mənası var,

Sizin üzünüzdə gülüş olmasa.

Babamın yadigar bir misrası var:

Səngər nəyə gərək döyüş olmasa.

Həyatın əzəli qanunu budur

Bağı dolaşırlar bağ bağ olanda.

Hər torpaq dünyada məmləkət olmur,

Parça var-yaşayır bayraq olanda.

Çətindir keçilən ömür yolları,

Yaşamaq özü də istəyir hünər.

Məni bayraq kimi tutun yuxarı,

Sizə lazım olsamg o parça qədər.

Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin bu şeiri onun şair-ədəbiyyat adamı - azərbaycanlı ömrünün tədqiqidir. Bir şair kimi o, çoxdan, hələ 60-cı illərdə etiraf olunub, haqqında görkəmli sənətkarlar söz deyib, yazdığı şeirlərində də bir kimsəyə yox, ancaq özünə bənzəyir.

Nəriman Həsənzadə ədəbiyyata əllinci illərdə gəlib və açığını demək lazımdır ki, o, həmin illərdə bir çox yaşıdlarından seçilməyə, fərqlənməyə can atıb və buna müvəffəq olub. Çünki poeziyada o dövrdə seçilmək, öz yaşıdları arasından sıyrılıb çıxmaq çox çətin idi. Bu illər N.Həsənzadə üçün görüb-götürmək, professional şair ədasına yiyələnmək, çox oxumaq-öyrənmək üçün lazım oldu. Və əllinci illərdə yazdığı bir çox şeirlərinin içindən hərdən-hərdən gül kimi gözəl misralar yetirirdi. Bəlkə elə bu gül misraları oxuyubmuş ki, Mir Cəlal müəllim əllinci illərdə onu istedadlı şair kimi bəyənmişdi.

Nəriman Həsənzadə lirikası incə, rübabi, zərif lirikadır və elə ilk şeirlərindən bu günəcən şair bu poetik təbiətinə sadiq qalıb. İncəlik, zəriflik şairlik mədəniyyətinin hər mənada özülüdür, sözlərin, misraların, bəndlərin poetikliyindən tutmuş şairin danışıq ədasına qədər hər nəsnəni əhatə edir. Amma zəriflik, incəlik boyaq, pudralanmış nəzakət deyil. Poetik zəriflikdə şair qəlbinin bütün hissləri, həyəcanları əks olunur.

Araz qırağında küləkli gündə,

Mən bir söyüd gördüm çayın üstündə,

Dağılmış saçını gah yel yolurdu,

Gah da ki, tikanlı məftil yolurdu.

Əyilib o tayı öpürdü söyüd,

Əyilib bu tayı öpürdü söyüd,

Saçını o taya səpirdi söyüd,

Saçını bu taya səpirdi söyüd.

1962-ci ildə Culfada, Araz qırağında yazılmış bu şeirin o illərdə yazılmış "Araznamə"lərdən fərqi burasında idi ki, şeirdəki hüzn və elegiya vay-şivən səviyyəsinə enmir, bir fərdin yaşantılarından sıyrılıb bir xalqın tarixi faciəsi məqamına yüksəlirdi. Şeirin sonunda şair, o taylı-bu taylı Azərbaycanı söyüdlə birlikdə bağrına basır.

Fikrə qərq olduğum sərhəd boyunda,

Sərhədsiz göründü dünya gözümə.

Əsr yarım keçdi bu bircə anda,

Külək toz-torpağı çırpdı üzümə.

Sandım ki, yel əsir əsr yarımdı.

Söyüdün saçları öz saçlarımdı.

Döndü damarımın elə bil qanı,

Sanma qanunlara mən qulaq asdım,

Bölmədim bölünmüş Azərbaycanı,

Söyüdlə birlikdə bağrıma basdım.

Elə bu ilk şeirləriylə Nəriman Həsənzadə sübut etdi ki, o, hər hansı bir ənənəvi mövzuda öz orijinal şair sözünü deyə bilər. İllər keçəcək, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə yazacaq: "Hər şairin dünyaya gəlişi təzə bir mahnının yaranmasına bənzəyir. Ona görə ki, hər şair özü ilə dünyaya təzə mahnılar gətirir. Hər mahnının öz nəqəratı, bir qəlbdən sızan mahnıların isə bir leytmotivi olur. Ona görə ki, hər sənətkar dünyaya öz gözləri ilə baxır və dünyanı özü kimi görür..

Nəriman Həsənzadə dünyada gözəllik, nəciblik, zəriflik axtarır və bunları bəzək olmayan yerdə də görür, çünki gözəllik və zəriflik bu şairin sənət idealıdır. O, yalnız bu ideal eşqinə yazıb-yaradır. Bax, budur onun nəğmələrinin baş motivi".

B.Vahabzadə N.Həsənzadə poeziyasının şah damarını doğru müəyyənləşdirmişdi. Doğrudan da, şeirimizdə bir gözəllik, ahəngdarlıq, ülvilik axtaranda yadımıza düşən şairlərdən biri Nəriman Həsənzadı olur. Onun üçün gözəllik bu həyatdadır, bu torpaqdadır, insan sevgisindədir, xoş bir əməldədir.

N.Həsənzadə poeziyasında işıqla qaranlıq, yaxşılıqla yamanlıq həmişə mübarizədədir. Özü də bu təzadları əks etdirərkən onun nəzərləri təkcə bu günə, çağımıza deyil, həm də uzaq-uzaq əsrlərə dikilir. Bir tarixi xətt keçir bu poeziyadan.

Bu xətt çağımızın çox mətləblərinin aydınlaşması, bizi narahat edən ağrılı sualların cavabı üçün mühüm rol oynayır. Burada mən N.Həsənzadənin "Zümrüd quşu" poemasını da xatırlayıram. Bu əsər 70-ci illər Azərbaycan poeziyasında uğurlu bir nümunə kimi qeyd olundu. Başlıca uğuru nədə idi? İlk növbədə, poema yüksək bədii səviyyədə qələmə alınmışdı. Poemanın iri həcmli olması, hətta janrına görə dramatik poema adlandırılması, gərgin süjet xətti ilə seçilməsi də onun şeiriyyətinə qətiyyən xələl gətirməmişdi.

Rusiyanın dahi şairi Puşkinin Qafqaza səfəri poemanın əsas süjet xəttini təşkil edir. Bu səfəri zamanı Puşkin Qafqaz haqqında yaranmış və onun da şüuruna az qala hakim kəsilmiş köhnə təsəvvürlərdən biryolluq xilas olur.

Ona demişdilər vəhşidi Qafqaz,

Güllədən, xəncərdən gözlə özünü.

Yox, qəlbə gözəllik bəxş edir Qafqaz,

Sevməmək olarmı

onun hüsnünü?!

Amma Puşkin öz səfəri zamanı bunun əksini görür. O, İran şairi Fazil xan Şeyda ilə tanış olur, Azərbaycanın bir sıra kəndlərini gəzir, böyük mütəfəkkir A.A.Bakıxanovla görüşür, hədsiz səmimiyyət və qonaqpərvərliklə qarşılaşır. Puşkin çarizmin Qafqazda apardığı işğalçılıq siyasətini də öz gözləriylə görür. Nəriman Həsənzadənin bir poeması haqqında bu yazıda söhbət açmamaq insafsızlıq olardı. Bu da onun 80-ci illərin əvvəllərində yazdığı, sonralar da üzərində işlədiyi "Kimin sualı var?" poemasıdır.

Poemada 70-ci illərin hadisələri əks olunur. O dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatında mənəvi-əxlaqi problemlərə daha çox müraciət olunurdu (xüsusilə nəsrdə). Həyatda, cəmiyyətdə baş verən mənəvi müflislik, əxlaqi tənəzzül yazıçılarımızın gözündən yayınmırdı. Ona görə də yazılan əsərlərdə mənəvi saflıq, əxlaq meyarı ön plana çəkilirdi. Bu cəhət N.Həsənzadənin poemasında da öz əksini tapır.

Nəriman Həsənzadənin onlarla şeir kitabları nəşr edilib, pyesləri ən ali, professional teatrımızda tamaşaya qoyulub. Ara-sıra nəsrə də müraciət eləyib ("Nabat xalanın çörəyi"), elmi-pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub. Bunları söyləməkdə məqsədim onun çoxcəhətli yaradıcı fəaliyyətini xüsusi tərzdə nəzərə çarpdırmaq deyil. Məqsədim odur deyəm ki, Nəriman Həsənzadə mənim üçün yalnız şairdir - dram əsərləri yazanda da, elmi-pedaqoji fəaliyyətə üz tutanda da, vəzifədə olanda da. Ancaq hər bir istedadlı şairin yaradıcılığına qiymət verəndə onun poeziyasındakı istinad nöqtələrinə üz tutursan. Bu mənada mənim üçün həmin poeziyada ilk istinad nöqtəsi "İşıq" sözüdür. Nəriman Həsənzadə poeziyası işıqlı poeziyadır, bu işıqda əzəldən təmizlik, saflıq, paklıq şüaları axır. İşığın əks olunduğu hər yerdə qaranlıqlar əriyir, aydınlıqlar üzə çıxır, gözəlliklər peyda olur. Sevgidə də belədir, ictimai münasibətlərdə də, ailə həyatında da. Mənə indi əyan olur ki, niyə N.Həsənzadənin şeirlərində sıx-sıx səhər, günəş, gül, çinar, sevgi, od, sevinc sözləri işlənir. Hətta bu sözlərin sıralandığı elə şeirlər də var ki, o şeirlər sənə insan hisslərinin romantik tamaşasını xatırladır.

Səhər gələcəkdir dünyaya yenə,

Qızıl şölələrlə öpüşəcəyəm.

Səhərki günəşlə, səhərki sənlə

Səhərki dünyamla görüşəcəyəm.

Bu dünya gözəldi, yaşa dünyada

Sən olan dünyaya qurban olaram.

N.Həsənzadənin şeirlərindəki ikinci istinad nöqtəsi məncə, "Gözəllik" sözüdür. Həm şeirinin gözəlliyi, həm də həyatdakı, gerçəklikdəki gözəlliklərin poetik əksi, yəni hamımızı məftun eləyən nəsnələrin şair fırçasındakı əbədi yaşamı. Bu məqamda N.Həsənzadənin sevgi şeirlərini xatırlayıram. Bu sevgi şeirlərinin hər birinin öz yaşı, öz ömrü var, hətta öz rəngi, öz səsi var.

Gəl görüm... gəl görüm... gəl görüm səni,

Necə darıxmışam bir qılıq üçün.

Sonra evinizə ötürrəm səni,

Səni görməliyəm yaşamaq üçün.

Nəriman Həsənzadə XX əsrin şairidir və təbii ki, əsrin bütün ziddiyyətləri, dramatik və fəci təzadları, insan aləminin ziddiyyət və burulğanları, dünyada gedən ictimai-siyasi proseslərin əks-sədası bir şair kimi onu da düşündürüb, həyəcanlandırıb, hətta sarsıdıb. Və əksər şeirlərində də dünya və zaman üçün əbədi narahatlığını, məsuliyyət duyğusunu da gizlətmir. Ancaq şair təkcə bu gün və gələcək üçün yox, həm də keçmiş üçün də cavabdehdir. Bu mənadə N.Həsənzadənin poeziyası Azərbaycan tarixinin bir çox səhifələrini bədii sözün işığında vərəqləməyə gözəl bir örnəkdir. Məsələn, "Qız qalası" şeirində mövcud əfsanənin yalnış olduğu sübuta yetirilir:

Azərbaycan torpağında

ola bilməz dillər töksün

ya diz çöksün

ata qızı qabağında.

Öz qızına, balasına,

doğma ciyərparasına

"sevgilim ol", "arvadım ol" desin ata.

Bu ləkədir həm ataya, həm övlada.

Bu ləkədir mənim üçün

sənin üçün

onun üçün,-

bəşər üçün.

Nəriman Həsənzadə yaşının səksənində də gəncliyindəki poetik şuxluğu və zərifliyi saxlaya bilib. Bu yaşda da o, gəncliyində olduğu kimi sözlərin xasını, incəsini, oxucu qəlbinə yol tapanını şeirə gətirir, həyatda, cəmiyyətdə baş verən ən mühüm hadisələrə huşyar şair nəzəriylə boylanır. "Azərbaycan" jurnalının keçən ilki saylarının birində onun bir silsilə şeirləri çap olundu. Bu şeirlərin bir çoxu bizim çağımızın poetik əks-sədası kimi diqqəti cəlb edir. Bakıda döyülən jurnalistlərin kürəyinə dəyən qamçılar şair ürəyindən keçdiyi üçün yazır:

Niyə hücum çəkir gecə gündüzə,

Niyə qənim olur işığa zülmət?

Həqiqət böhtanla gəlir üz-üzə,

Qışqıran böhtandı, susan həqiqət.

Cavidin, Müşfiqin vaxtından bəri,

İçimdə tufan var, gözümdə xiffət.

Döyün, millət deyən jurnalistləri,

Bəlkə yuxusundan oyana millət!

Belə məqamlarda N.Həsənzadə üzünü yenə keçmişə tutur, Cavidi, Müşfiqi, Ə.Cavadı, hətta Qaçaq Kərəmi xatırlayır. Nəyə görə? Neçün? Şair gizlətmir ki, "tərifə öyrətdi bizi zəmanə", bizlərə "xalq şairi" fəxri adı verdilər, Cavid və Cavad isə "xalq düşməni" adıyla bir vaxtlar yasaq olunmuşdular. Ümumiyyətlə, N.Həsənzadənin son şeirlərində giley notları çoxdur, amma hamısında o haqlıdır.

Vaxtilə Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov yazmışdı: "sənət əsəri xəstənin ən zəif damarından tutur", onun ehtiraslarını soyutmağa, idraka tabe etməyə çalışır.

Bəli, sənətin, şeirin, bədii sözün belə hikmətləri var və xoşbəxtdir o şair ki, yazdıqlarının hamısında olmasa da, əksəriyyətində biz bu hikmətlərin işığını görək.

Nəriman bu cür şairlərdəndir. Xeyrə, xeyirxahlığa inam onun qanına elə hopmuşdur ki, bir fərd, bir insan olaraq o, bəzən həyatın təzadlarını unudur. Hamı ilə çox yumşaq və mülayim rəftar edir. Belə hallarda pisi yaxşıdan seçmək çətin olduğu kimi, onu yaxşı tanımayanlara xasiyyət və davranışında çox şeylər sirli və anlaşılmaz görünür.

Xoşbəxtlikdən poeziyasında o, axıracan prinsipialdır. Yaxşını ucaldan, qaranlıq, mənfi içini açıb göstərən şairdir".

Məncə, daha geniş izaha ehtiyac yoxdur. Fiziki insan ömrü səksəni keçən Nəriman Həsənzadəyə cansağlığı arzulamaqla sözümü bitirirəm...

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.- 2011.- 19 fevral.- S. 19.