Canlı əfsanə "Ədalət"in qonağı oldu

Adətən hansısa titulu idmançı haqda danışanda belə bir ifadə işlədirlər ki, titullarını saymaqla bitməz. Sözsüz ki, mübaliğəli fikirdir. Amma "Mübarizədən kənar"ın 8-ci qonağının titulları haqda nəsə demək üçün gərək yazının tən yarısını ona həsr edəsən... Belə demək mümkünsə, bu insan qazandığı uğurlarla sağ ikən əfsanə sayıla bilər.

Süleyman Məmmədli 1948-ci ildə Tovuz rayonunda anadan olub. Orta təhsilini Tovuzda, ali təhsilini isə Rusiyada alıb. Daha sonra Azərbaycanda İdman Akademiyasını bitirib. 1969-cu ildə ilk dəfə karate idman növüylə tanış olduqdan sonra Şərq döyüş növləriylə məşul olmağa başlayıb. 1980-ci illərdə şəxsi çağırışla Macarıstana gedib və idman dərəcəsi alıb. Qalanını isə qonağımız özü danışır

"70-dən artıq döyüş sənətini bilirəm"

- 1983-cü ildə bu ölkəyə növbəti səfər zamanı bura məşq keçməyə gəlmiş kyokşinkayın yaradıcısı məşhur Ayamayla tanış oldum. 90-cı illərdən başlayaraq taekvandoyla da məşğul olmağa başladım. Müxtəlif beynəlxalq seminarlarda iştirak eləmişəm, 47 dövlətdə olmuşam və 70-dən artıq döyüş sənətini bilirəm.

Mənimçün xüsusi əlamətdarlıq 2004-cü ildə Amerikada baş verib. Orda taekvandonun yaradıcılarından olan Bok Mann Kimlə tanış oldum. Bundan sonra Çun Kuhn Do ilə məşğul oldum. İlk dəfə dünyada ən yüksək dərəcə olan Qrand master dərəcəsini Amerikada almışam. Bundan əvvəl və sonralar bir neçə seminarlarda olmuşam. Hazırda 4 növ üzrə 10-cu dan qara kəmər, 10 növdən isə Qrand masterəm. Dünyada ikinci belə bir adam yoxdur.

- Həm də hakimliklə məşğulsunuz...

- Beynəlxalq dərəcəli hakiməm və eyni zamanda gənclərlə birgə yarışlarda çıxış edirəm.

"31 ildir ət yemirəm"

- Burda yaş məhdudiyyəti yoxdur?

- Bəzi növlərdə var. Bir şeyi də deyim. 2004-cü ildə Amerikada məni yoxlayanda inanmadılar ki, 56 yaşım var. Kompüter mənim orqanizmimə 18-22 yaş "vermişdi". Bunun da səbəbi odur ki, 31 ildir ət yemirəm. Ancaq vegeterian deyiləm. "Sağlamlığa çağırış" kitabımda da göstərmişəm ki, xəstəliklərin, fiziki problemlərini 70 faizi düzgün qidalanmamaqdan irəli gəlir.

- Ət yemirsiniz. Amma idmançıların dediyinə görə, ət kalori kimi əvəzolunmazdır...

- Ət ziyanlı şeylərdən biridir. Spirtli içkilər, siqaret də zərərlidir.

- Ümumiyyətlə, heç vaxt belə şeylərdən istifadə etməmisiniz?

- Heç vaxt. Amma spirtdən müəyyən dərmanlar hazırlayıram.

- Deyəsən, son yarışda qəzaya uğramısınız...

- Bəli. Sonuncu dəfə Baham adalarında oldum və bir qızıl, bir gümüş medal qazandım. Əslində 5 növdə çıxış etməliydim. Məni maşın vurduğuna görə alınmadı. Orda yolun hərəkəti tərsinə olduğundan çaşdım.

- Yarışlarda tay-tuşlarınız olurmu?

- Son dəfə finaldakı rəqibimin 18 yaşı var idi. Almanlarda kompleks hərəkətlər edən 50 yaşlı idmançı görmüşəm və mən çempion olanda o ikinci yerə çıxdı.

"Azərbaycana bütün döyüş növlərini mən gətirmişəm"

- Bir çox hallarda sizin kimi idmançıları filmlərə dəvət edirlər. Həm də ki, fakturanız buna imkan verir...

- 1981-ci ildə çəkilmiş "Qorxma, mən səninləyəm" filminin bütün döyüş ssenarilərini mən qurmuşam və iştirak edənlər tələbələrimdir. 32 seriyalı "Koroğlu" filminin də döyüş səhnələrinin müəllifi mənəm. Xaricdən də belə film dəvətləri olub. Amma işlə əlaqədar gedə bilmirəm. Çünki İdman Akademiyasında da dərs deyirəm.

- Həm də bir neçə federasiyanın yaradıcısısınız...

- Azərbaycana bütün döyüş növlərini mən gətirmişəm. Sonra Su Bak Do federasiyasını yaratdım və sonradan bu federasiyanı dəyişib Turan Do federasiyası elədik.

- Söhbətimizin bu yerində istərdim ki, banisi olduğunuz Turando döyüş sənəti haqda ətraflı danışasınız.

- Bu fikir çoxandır beynimdə var idi. 2004-cü ildə Amerikada bu döyüş növünü nümayiş etdirdim və böyük marağa səbəb oldu. 3 böyük təşkilatdan qeydiyyatdan keçdik.

"Bunun geniş yayılması üçün dövlətin dəstəyi lazımdır"

- Turando hansı ölkələrdə qəbul olunub?

- Suala cavab verməzdən əvvəl deyim ki, döyüş növləri dövrün tələbinə uyğun yaranır. Amma indiki növlərin 80 faizi müasir dövrün tələbinə uyğun deyil. Turando isə ən müasir, real, universal döyüş növüdür. Bunun da iki - idman növü və kombat turando növü var. Amerikada seminarda sübut elədim ki, bu dünyada ən böyük idman növüdür. Ən əsası təbiiliyidir. Bir çox ölkələrdə turandodan seminarlar keçmişəm. Bu ayın 12-də Almaniyadan qayıtmışam. Orda da böyük maraqla qarşılandı. Bunun geniş yayılması üçün dövlətin dəstəyi lazımdır.

- Hazırda turando federasiyası yoxdur?

- Var. Amma rəhbəri başqa adamdır.

- Deyəsən, bir müddət əvvəl problem yaranmışdı...

- Bəli. İndi oranın rəhbəri başqa adamdır.

- Amma bu federasiyanı siz yaratmısınız..

- Mən ümumdünya Turando Assosiasiyasının prezidentiyəm. Ötən il isə Yaşlıların Dünya Döyüş Sənətləri Assosiasiyasını yaratdım. Burda yaşı 50-dən yuxarı idmançıların idmana cəlb olunması əsas məqsədimizdir.

- 47 ölkədə olmusunuz və seminarlar keçmisiniz. Xarici dilləri bilirsiniz?

- Koreya, ingilis, alman dillərində döyüş təlimlərini başa sala bilirəm.

- Tələbələriniz var?

- Bəli. Ötən il 3 tələbəm - Eldəniz Xəlilov, Orxan Məmmədli və Arif Mustafayev müxtəif növlərdə dünya çempionu oldular.

"Çəkim 40 kiloqram olanda 57 kiloqramlıq çəkini tək əllə qaldırmışam"

- İdmana 21 yaşınızda başlamısınız. Gec deyil?

- 6-cı sinifdə oxuyanda ağırlıqqaldırma ilə məşğul idim. Çəkim 40 kiloqram olanda 57 kiloqramlıq çəkini tək əllə qaldırmışam. Mənim babam da çox güclü olub. Leninqradda oxuyanda ağır atletika üzrə idman utası dərəcəsi almışam. Qardaşım Zöhrab isə Turando və kombat döyüş sənətdən 8-ci dan qara kəmər sahibidir.

- Övladlarınızdan yolunuzu davam etdirən varmı?

- Qızım taekvando üzrə qara kəmər ustasıdır. Amma indi ailəlidir. Oğlum isə hapkido üzrə birinci dan qara kəmər sahibidir. Üçüncü kursdadır və hələlik dərslərinə üstünlük verir.

- İdmana hansı yaşda başlamağın fərqi var?

- Məsələn, gimnastikaya aşağı yaşda, ağır atletikaya isə daha böyük yaşlarda gəlmək lazımdır. Kiçik yaşlarda uşaqların döyüş növlərinə verilməsinin əleyhinəyəm. Çünki elə zədələr alınır ki, heç vaxt sağalmır. Açığı idman sağlamlıq deyil. Sağlamlıq bədən tərbiyəsidir.

- Amma siz idmanla məşğulsunuz və həm də sağlamsınız. Bu necə olur?

- Mənim də zədələrim var. Barmaqlarım, qabırğalarım sınıqdır.

- Gücünüzdən döyüş meydanından kənarda istifadə etmisiniz?

- İlk ali təhsilimi Rusiyada almışam. O zaman "qara millət" anlayışı var idi. Həmin illərdə davalar olurdu. Baxmayaraq ki, davadan qaçmışam. Bir dəfə də qızıma sataşıblar və 10 dəqiqə başa salmağa çalışmışam ki, olmaz. Sonra vurmuşam və burnunun sümükləri çıxıb. Bir hadisə də Yunanıstanda olub. Finalda idmançımız yunanı uddu. Əl-üzümü yumağa gedəndə üstümə bıçaq çəkdilər. Üçünü də yerə sərdim (gülür).

"Demişdilər ki, 500 dollar gətirin, 5 dəqiqə efir vaxtı ayıraq"

- Nə zamansa polisə düşmüsünüz?

- Rusiyada-Apatit şəhərində aspiranturada oxuyurdum. Oranı məhbuslar tikib. Məni polisə köməkçi kimi götürdülər. Çox davalara düşürdüm. Amma işim nə zamansa polisə düşməyib.

- Əvvəl tez-tez efirlərdə olurdunuz. Son illər heç görünmürsünüz. Səbəb nədir?

- (əliylə pul göstərir) Tələbələrim Almaniyadan 4-5 qızıl medal gətirmişdilər. Demişdilər ki, 500 dollar gətirin, 5 dəqiqə efir vaxtı ayıraq. Amma telekanalın adını demək istəmirəm.

- Adətən idmançıların hansısa talismanları olur. Talismanınız olan əşya varmı?

- İlk ali təhsilimi alarkən bir semestr kristal haqqında dərs keçiblər. Bu elmdən də, türkəçarədən də məlumdur ki, doğulandan insan hansısa planetlə əlaqələnir. Mollalar nə desələr də bu faktdır. Hər kəsin öz ağacı, öz paltarı, öz rəngi var.

- Dinə münasibətiniz necədir?

- Mənim hər iki babam seyid olub.

- İbadət edirsiniz?

- Xeyr, namaz qılmıram. Çünki tez-tez yarışlarda oluram. İkincisi, namazın dinlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bunu elm də sübut edir. Amma namaz vasitəsilə insan Tanrıya yaxınlaşır. Mollaya sual verdim ki, dəstəmazın mənası nədir. Deyir ki, təmizlik. Açığı mollalardan xoşum gəlmir. Necə ola bilər ki, əlini, ayağını, başını yuyursan, bədəninsə çirklidir. Dəstəmazın da dinlə əlaqəsi yoxdur. Dəstəmaz insanın bioenergetik sahəsini fəallaşdırır, daxili elektropotensial sahəni tarazlaşdırır.

"Dünyanın heç bir yerində idmançı üçün bu qədər vəsait ayrılmır"

- Kifayət qədər titullu tələbələriniz olsa da, o qədər də tanınmırlar. Bildirdiniz ki, Turandoyla məşğul olan idmançı digər növlərdə də uğur qazana bilər. Niyə yönləndirmirsiniz ki, olimpiya növlərində də uğur qazansınlar?

- Dedikləriniz Azərbaycana aiddir. Dünyanın heç bir yerində idmançı üçün bu qədər vəsait ayrılmır. Ölkəmizə gələn medalların 90 faizini qeyri-olimpiya növləri gətirir.

- Amma meydanda olan futbolçunun fikri başqa yerdə olarsa, uğur qazana bilməz...

- Burda idmançı məcburdur. Xaricdə idmançı belə şeyləri düşünmür. Çünki dövlətin verəcəyi maşın, ev idmaçının özündə var. Bir şeyi də qeyd edim ki, son illər diqqət kompleks hərəkətlərə yönəlib. Artıq camaat döyüşdən qaçır, iyrənir, hamı sağlamlığı düşünür.

- Bildirdiniz ki, məsələnin maddi tərəfi idmançını maraqlandırmamalıdır. Bəs siz necə dolanırsınız?

- Çempion olanda ilin axırı 4-5 yüz manat pul verirlər. Sadəcə idmana böyük həvəsim var. İdman məni həyata bağlayan vasitədir, sağlamlıqdır.

- Axı sizin maddi təminat məsələniz də var...

- Müəllim işləyirəm, dolanıram. Seminarlara gedirəm, xərclərimi ödəyirəm. Mən döyüş sənətləri üzrə doktoram. Azərbaycanda isə sadəcə dosentəm.

- Dünya təşkilatları sizə bu qədər ad verib. Bəs ölkəmizdə hansı fəxri adlar almısınız?

- Yalnız əməkdar məşqçi adına layiq görülmüşəm.

- Hiss olunur ki, nədənsə inciksiniz...

- Bir neçə növ üzrə beynəlxalq dərəcəli hakim, ali imtahan götürən adamam. 3 nəfərə 10-cu dan qara kəmər vermişəm. İkinci belə adam yoxdur.

- Adətən ölkəmizə usta bir idmançı gələndə bir neçə ay öncə efirlərdə, mətbuatda elanlar gedir. Sizin xarici səfərləriniz zamanı belə şeylər olurmu?

- 2008-ci ildə Koreyada qeyri-olimpiya növlərinin olimpiadası keçirildi. Ora mən, bir də tələbəm və dostum olan Vidadi Hacıyev getmişdik. Yarışdan mən qızıl, o isə gümüş medal aldı. Azərbaycandan başqa bir qrup idmançı da ayrı təyyarəylə getmişdi. Təyyarədən düşəndə məni necə qarşıladılar... Qayıdandan sonra Vidadi Hacıyev burda demişdi ki, təyyarədən düşəndə elə bildim ki, hansısa ölkənin prezidentini qarşıladılar. Xaricdə mənə elə qiymət verirlər.

- Burdasa istədiklərinizi almırsınız.

- Heç nə də istəmirəm.

- Xeyr. İstəyirsiniz və ala bilmirsiniz. Məhz bu amil sizi incik salır...

- Hər ilin axırı çağırırlar və sonra da heç nə vermirlər. Daha kütləvi məşq aparmıram. Xarici ölkələrdə dərs keçirəm.

"Avtomobilim yoxdur"

- Mənzil və avtomobil təminatınız necədir?

- İkiotaqlı bir evim var. Avtomobilim yoxdur və ictimai nəqliyyatdan istifadə edirəm.

"Gecə 2-də çıxıb parkda məşq edirəm"

- Özünüzü gümrah hiss edirsiniz?

- Əlbəttə. Tərifləmək olmasın, bircə odlu silah olmasın və istənilən sayda adama cavab verməyə hazıram. Amma əmim oğlu və onun oğlunun faciəli şəkildə dünyasını dəyişməsi mənə çox pis təsir elədi. Bir günün içində saçım ağardı. Həyatda müəyyən səbəblər və səbəbi yaradan səbəblər olmasa, insan 500 ilə qədər yaşaya bilər. Elm də sübut edir ki, insan doğulan kimi həyatı proqramlaşır.

- İstirahət edirsiniz?

- Gündə 2-3 saat yatıram. Günün istənilən vaxtı məşq edirəm. Mənə siqnal gəlir ki, məşq eləməliyəm. Bir də görürsən ki, gecə 2-də çıxıb parkda məşq edirəm. Bir də əvvəldə dediyim kimi qidalanmama fikir verirəm. İldə 70-80 kiloqram bal yeyirəm. Yeganə qidadır ki, 100 faiz həzm olunur. Söhbət Almaniya və Amerika balından gedir. İstiot yeməyi də sevirəm. Qırmızı acı istiot da dərmandır. Baxın meksikalılar, ispanlar, koreyalılar necə sağlamdır. Bir şərtlə ki, mədədə yara və babasil olmasın. Amma xırda yaranı müalicə edir. Sarımsaq və soğan da dərmandır. Koreyada küçədə insanlardan sarımsaq iyi gəlir. Bizdə isə bir cür baxırlar.

- Hansı idmançılarımız sizi qane edir?

- Bizim kanallara baxmıram. Bisiniz, bəzən 3-4 dövlətlə dünya çempionatı keçirirlər. Sonra da gəlib deyirlər ki, mən dünya çempionuyam.

- Novruz bayramı olmasa da, söhbətimiz bu ərəfəyə təsadüf edir. Son olaraq xalqımıza arzunuz.

- Novruz ən qədim bayramlardan biridir. Arzulayardım ki, həmişə bayram olsun. Bütün şeirlərimdə Qarabağ haqda yazıram. İstərdim ki, bu məsələ də tez həll olunsun.

İNTİQAM VALEHOĞLU

Ədalət.- 2011.- 26 fevral.- S. 12.