ŞƏXSİYYƏT ƏMANƏTİ

Oğluma deyərsən ki, atan da, babam da ermənilər döyüşdə mərdliklə vuruşaraq şəhid oldular. Qoy yavrum bu qurşunları üç yansın.

Şəhidin alın yazısı

Mübarizə bu gün də var,

yarın da,

Mən də onun

ən ön sıralarında

Rəsul Rza

Şair Rəsul Rza şair Sabiri "kişi şair" adlandırırdı. Bu ad həyat yolu dramatik əfsanəyə bənzəyən Rəsulun özünə də yaraşır: Rəsul Rza kişi şairdir!

A.Zamanov

Dədəm hər səhər işə gedərkən anama pul verib şəhidlərin, kimsəsiz məzarların və züriyyəti olmayan qəbir sahiblərinin ruhuna Yasin oxudardı.

Qan yaddaşı

"Nur dağı" bir ifadə var; Zülmətin bağrını yaran görmüşəm Ay işığında pırıl-pırıl şölənən gümüşü nur dağlarını. Yaxınlaşdıqja elə bil ki, gümüşü tonqala düşürsən, o nura boyanırsan. O gümüşü tonqalın atəşi, odu səni nə qarsır, nə də yandırır. Bircə qəlbinin başına od düşür. O nurun mərhəmliyi Ağ yapıncı kimi sənin Qaraçuxan olduğunu hiss edirsən.

***

Rəssam T.Salahovun qələmindən çıxmış bir portret var: "Başı qallı Rəsul Rza"

***

Göy dalğalı Göyçay çayının dərya tək kənarında üç ucaboy qamətli xan çinar boyboya, başbaşa verib bir həsrət nəğməsinə dəm tuturlar; Əsri adlamış yaşı. Saroğlan babam əkib o çinarları - onlara üç qardaş deyirlərg O xan çinarların əbədi nəğməsində Rəsul Rza var, Əli Kərim varg Abdulla Faruq da var

Rəsul Rza ilə bir məktəbdə oxumuş Qaroğlan əmi 70-ci sinnilərində deyirdi ki, Rəsulun gözündə qorxu yox idi, sözünü adamın üzünə şax deyirdi. Çox nadir və itili adam idi. Havayı yerə söz danışmazdı. Çoxları ondan tük salırdı. Komsomol idi. O illərdə məktəbə gələn komissiyanın yersiz iradlarına görə iclasda natiq kimi çıxış elədi, komissiya başını tutub qaçdı. Rəsul kişi adam idi.

Bir ömür ki, yoxuşu şərəfli,

Həm dözümlü, enişi

Bir insan ömrü –

Kişi ömrü, kişi!

Mən şair Rəsul Rzanı 70-ci illərdə Sabir poeziya günlərində görüb, tanımışdım. Həmin günlərin sərkərdəsi Rəsul Rza idi. Bizi yaxına buraxmasalar da hər il Sabir günlərində olub, tamaşasına durardıq. Elə bilirdim ki, Rəsul Rza nəhəng bir dağdır, ona yaxın düşməyin mümkünatı yoxdur. Sən demə, sərt kişilərin ürəyi kövrək olurmuş.

Haşiyə: Dədəm Səfa sərt adam idi. Baxışları ilə idarə olunardı. Anamın rəfiqələri soruşanda ki, bu kişi ilə necə yola gedirsən, anam demişdir: ipək kimi kişidir.

Rəsul Rza kişi kimi "Sabir payeziya günlərinə" ömrünün sonuna kimi sərkərdəlik elədi. (hər hansı məmurun nə həddi var ki, Rəsul məclisinə "mız" qoysun).

Böyük Rəsul Rzadan sonra Sabir günlərinin çırağı söndü. Ocağı söndürüb külü ilə oynadılar. Artıq o günlərin Rəsul yanğısı keçmişdir.

Bu il "Sabir günləri"nə

gəlmədi Rəsul

Hər ocağa bu xəbərin

ayazı yetdi.

Avazıdı qara torpaq,

qaraldı ağ su,

Zaman bir də çətin doğa

o planeti!

(M.Araz)

Rəsul Rza elə sərbəst şeirin Rəsulu idi. O poeziyaya yaxınlaşdıqca qarşımda müəmmalar açılırdı. O zaman da Rəsul Rza poeziyasını oxuyurdum, indi də oxuyuram. Daha doğrusu özünü oxudur mənə, yüz mətləb pıçıldayır mənə.

Rəsul Rzanın "Rənglər" silsiləli şeirlərini dünyanın hər yerində başa düşdülər... şüphə etmirəm ki, sadəcə "Şirmayi" şeirindəki dərd, miskil, həsrət, vətənpərvərlik və cəsarət əlinə qələm götürənlərin çoxuna hələ də mübhəm zona kimidir.

Amma, mənim Rəsul Rzanın poeziyası ilə işim yoxdur. O barədə cild-cild kitablar yazılıb, yazılır və yazılacaq. Rəsul Rzaya səthi yanaşmaq "milli"lik anlayışına xor baxmaqdır.

Bənzərsiz Ə.Kərim yazırdı: ...Əsrin ahəngi-vəzni, müqəyyəd qafiyəsi... o, sözlər sərkərdəsi, fikirlər qəhrəmanı şair Rəsul Rzadır.

Bəli, Rəsul Rza vətəndaş şairdir. Qarşıdan şairin 100 illiyi gəlir - demək, o demək deyildir ki, yubleydən yubleyə görüşürük. R.Rza 100 ildir ki, gümdəmdədir. Bu gündə yaşayır, bu gün də düşünür; əsərləri, şeirləri, ruhu döyüşür. R.Rza ədəbi, əbədi və novator şair olmaqla vətən millət dərdinin özəyində olub, sinirib. Nə eləyibsə vətəni, xalqı üçün eləyib, bütövlüyümüz üçün çalışıb. Vətənin, millətin namını yerə verməyib. Kişi şəxsiyyət olub. Elə olmasaydı bütün həyatını təhlükdə qoyub bəy qızı Nigar Rəfibəyli ilə ailə həyatı qurmazdı. O ailə ki, bu gün də qədrbilənlərin gözündə çıraqdır. O ailə ki, hər kəsə bir örnəkdir. Nigar xanımla - bəy qızıyla ailə qurmaq kənardan baxana döyüş asan gəldiyi kimi ağzıgöyçəklərə adi və dodaqbüzüləsi görünə bilər... Hasan əmi deyəndə ki, sovetin kəsərli vaxtı mavzoleydə Leninin qəbrinə məktub qoymuşam - bu cahillərə gülməli gəldi...Amma o vaxt oğul istərdi ki, oğulda hünər istərdi ki, o işi görsün! Faktlar yaman tərs şeydir.

1929-cu ildə ədəbiyyata gələn Rəsul Rza çılğın, acıdil, güzəştə getməyən, "özünə gündə bir düşmən qazanan" bir şəxsiyyət kimi yaddaşlara köçüb. 1941-ci ildə cəbhəyə də sərtliyindən, vətəndaşlığından gedib, ayağının şiksət olduğunu gizlədib, məhz Rəsul Rza kimi hərəkət edib. Bir çoxları kimi bəhanə gətirib cəbhədən yayınmayıb. R.Rza cəbhədə qara millətə (gözlərinə qara kimi girmişik) hansı sitəm və zülmlərin, xəyanətlərin olduğunu öz gözlərilə görüb, aktlaşdırıblar. Və vaxt itirmədən o xəyanətləri rəsmi sürətdə ölkə başçısına - M.U.Bağırova çatdırıb. Azərbaycanlıları öndən nemeslərin, arxadan ermənilərin əliylə rusların güllələdiklərini, alçaldıcı təhqirlərini şəxsən M.U.Bağırova deyib. Bu hərəkətləri ilə erməni rus millətçiləri azərbəycanlıları gözdən salır, etibarsız damğası vurur, yerindən-yurdundan köçürüb, didərgin salmaq üçün kütləvi sürgün vahiməsini reallaşdırmaqda idilər. R.Rzanı şəxsən dinləyən M.U.Bağırov bərk əsəbləşmiş bu dəhşətli kabusun qarşısını vaxtında ala bilmişdi. Müharibə görmüş ağsaqqalların çoxu bu barədə danışırdı. Bunu kim bilmir ki? Nə ad verirsən ver, haqq ölmür və itmir.

Rəsul Rza təpədən dırnağa kimi novator şair idi, "çox milli şair" idi - (İ.Etibar). Və bu şairliyi də onun ictimai xadimliyinə, yaşıl ensiklopediyasına, nizam-intizamına sərtliyinə, qorxmazlığına mane ola bilmirdi. Ona verilmiş taleyi özü kimi də yaşayırdı. Öz məmləkəti, öz Təbrizi kimi başı qalmaqallı idi. Və bu qalmaqallar, haqq-ədalət, düzgünlük qalmaqalları idi ki, Rəsul Rza ona dönük çıxa bilməzdi. Bir yandan da özümüzünkilər... Erməninin, rusun qarşısında özü etiraf etdiyi kimi "qapılarını döyüb girmədiyim, sonra isə yarımçıq buraxmadığım orta və ali məktəb qalmayıb" həqiqətlərilə əliboş, əliyalın deyildir. Tarixi də, dili də, musiqimizi də, dərinliyinə qədər bilirdi və qıpqırmızı faktları ilə riyakarları öldürürdü, ya da öldürücü zərbə vurub yarımcan eləyirdi.

Təkcə ömrünün yüz ilə bərabər on ili sərf olunmuş, can ödəmiş Yaşıl ensiklopediya bəs eləyir ki, Rəsul Rza əzəməti, hörməti və milliliyi önündə səcdə edib, ona qoyulası heykəlin ayağına baş qoyasan. Ensiklopediyadan uzaqlaşdırılması nə qədər milli faciə idisə Rəsul Rzanın (səsi sonra çıxası və təsdiq olunası) qələbəsi idi (bəlkə də Pirr qələbəsi idi). İrili-xırdalı günahların üzündən acıladığı işçilərinin (və digərlərinin) könlünü qubar etməmiş olan bu kişi kimsənin çörəyinə dəyməmişdi. Acı dilinin acısını da özü çəkirdi. Rəsul Rzanı dünya tanıyırdı. Rəsul Rza da dünyanı tanımışdı. Ədəbi aləmə çox sərt və kəskin, çox itili və ovxarlı qılınc kimi gəlib, daha doğrusu söz vadisində döyüşə atılıb. Novatorluğuyla çinar qaməti gətirib, o çinar ki, yer kürəsinin çox yerindən görünür. O çinar ki, yamyaşıl, işıqlı yarpaqları ilə gecə-gündüz vətən, torpaq adlı sevgi pıçıldayır, sevgi bəstələyir, sevgi oxuyur. Zülmətin bağrını yaran bu gümüşü nəğmələr əbədiyyat nəğmələridir:

Mən torpağam,

məni atəş yandırmaz;

Tərkibimdə kömürüm var,

Külüm var

Mən baharam çəmən-çəmən

Çiçəyim var, gülüm var,

Mən küləyəm, əsməsəm

Kim bilər ki, mən varam.

Daş olsaydı dözməzdi (əriyərdi), torpaq idi ki, R.Rza bir kişi ömrünü yaşaya bildi, dözdü, durdu.

R.Rza məktəbinin onlarla müdavimi var ki, bu gun ədəbi aləmdə təsir gücünə malik olmaqla sayılıb seçilənlər, sevilənlər cərgəsindədirlər; F,Sadıq, F.Qoca, R.Rövşən, B.Cəbrayılzadə, İ.İsmayılzadə, A.Abdullazadə, T.Taisoğlu, V.İbrahim, V.Səmədoğlu, Ə.Kərim, V.Əziz, Ə.Salahzadə, Ç.Əlioğlu...

Məqaləçi dostların əlləri hər şeydən üzüləndə Leninə arxalanıb R.Rzanı qınayırlar. Nəhəng R.Rzanın yaradıcılığı məgər "Lenin" poemasından ibarətdir?! Şahlara, hökmüdarlara əsər yazmaq qəbahət olsaydı, onda gərək Firdovsi, Nizami, Füzuli, Mayakovski və yüzlərlə yazar... zindanlara atılmış olaydılar. Ədəbi aləmdən silinəydilər?! Leninə (70 il dünyanı lərzəyə salan rus padşahına; mənfi, müsbətliyi 75-80 ildən sonra bizlərə məlum olacaqdır) yüzlərlə, minlərlə əsr həsr edilib. "Lenin" poeması da mindən biri... sonra?! Və bir də məgər Rəsul Rzanın xan nəslinin sonuncu kişisini - R.Rzanı qorumağa haqqı çatmırdımı?! "Lenin" poeması kimin evini dağıdıb ki?... Kimə yamanlığı dəyib ki? Rəsul Rza kimsədən nə söz götürüb, nə də söz yeyib. Heç qabağından yeyən də olmayıb. Bütün bunlarla belə neçə-neçə çarəsizin pasibanı olub. Özü dediyi kimi

Mən adi bir insanam

Nə başdan-başa tərif

Nə də çılxa nöqsanam!

Mənə hər zaman müəmmalı olan odur ki, bu yazançılar R.Rzaya nə veriblər ki, ala bilmirlər? Rəsul Rzadan nəyin qisasını, kimlərin, nələrin hayfını almaqdan ötrü belə dəridən-qabıqdan çıxırlar? Axı Rəsul Rza erməni, rus şovinistlərinə, saxtakarlara, yalançı və ikiüzlülərə dönük idi!

Rəsul Rzaya nə vermişdisə, Allah vermişdi. Allah verəni qıyanı yüz bəndə yığıla bəndə sala bilməz. Unutmayın ki, siz Rəsul Rzayla yaşayırsınız. R.Rza sizinlə yaşamır.

Mübarizə bu gün də var, yarın da - bu Rəsul Rzanın peyğəmbərcəsinə dediyi həqiqətdir. Bu gün böyük şairin ruhuyla, əsərlərilə, şeirlərilə cəngi-cidala çıxan məqaləçilər tapılır. Gendən gələn bu azar vaxtaşırı təzələnir.

Mərdiməzarlıq bazarlıq deyil! Sözün var get özünə de. Əgər səni Fəxri xiyabana buraxsalar. Rəsul Rza zaman-zaman cilalanan söz heykəlidir. Dünya R.Rza şeirinin dilində danışır. Rəsulu oxuyanlar, bir də oxuyur, bir də oxuyacaqlar. Rəsul oxuna bilməyən kitab kimidir, ona dönə-dönə qayıtmaq gərəkdir.

Fəxri xiyabanda Rəsul Rzanın ziyarətində idim. 100 yaşlı şair qayğılı dərdli kimi görünürdü... cana doymuş kimi idi.

"Ravi nəql edir ki, Həsrət Əli (ə) can üstəydi, oturmuşdum başının üstündə. Soruşdum ki, ya Əli, neçə yaşım var? Buyurdu ki, 63 sinnim var. Dedim, ağa, Peyğəmbər (s.ə.s) də dünyadan köçəndə 63 sinni vardı. Ya Əli, o Həsrətin saqqalı tamam ağarmamışdı, amma sənin saqqalın tamam ağdır. Əli cavab verdi ki, Peyğəmbər (s.ə.s) kafirlərlə cəng etdi. Onlarla cəng etmək adamı qocaltmaz. Amma məni qocaldan bu nadan, yalançı müsəlmanlardır. Bu bəzi sevdasızlar, qədirsizlər, dərdbilməzlər, bədniyyətlər, ən ağırı isə namərdlər məni qocaltdı".

Əgər Rəsulsevərlər və Rəsul məktəbinin sadiqləri 100-ü illiyi qarşısında hesabat verməli olsaydılar, şübhəsiz ki, cildlərlə kitablar yazılardı.

Rəsul Rza Söz heykəlinə çevrilmiş Nur dağıdır. 100-ü haqlamış bu dağ hələ neçə 100-ləri də aşıracaq. Rəsul Rza dünya arenasında dayanan nəhəng Söz simalarındandır. Azərbaycan xalqı mətin oğlu Rəsul Rzanın haqqını tutur, qədrini və xətrini Söz və Öz qədir-qiyməti kimi ucalarda saxlayaraq şairin 100 illiyinin qeyd olunmasını sərəncamla imzalamış ölkə başçısını dəstəyliyir. Ümidvarıq ki, şairin doğulduğu Göyçayda heykəli ucaldılacaq, ömürlüyü və fəaliyyəti barədə kino çəkiləcək, adı anılan yerlərə veriləcəkdir.

Rəsul Rza əmanəti torpağım!

Şəxsiyyət əmanəti, Vətən!

100 yaşın mübarək, Rəsul müəllim!

100 yaşın mübarək, Rəsul Rza!

Eldar Səfa Şahvələdli

Ədalət.- 2011.- 26 fevral.- S. 17.