Timuçin Əfəndiyev:
"Bu, bir vicdan məsələsidir"
"50 ildə bir Ədil İsgəndərov, Səttar
Bəhlulzadə tapıb ortaya çıxara bilsək
çox böyük bir iş görmüş olarıq"
Əfəndiyev Timuçin
İlyas oğlu 1945-ci ildə tanınmış ictimai xadim,
xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin ailəsində
anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra o, 1963-cü ildə
Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq
fakültəsinə daxil olub. 1977-ci ildən Azərbaycan
Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetində işləyir. Əvvəlcə baş müəllim,
sonra dosent vəzifəsini tutub, 1987-ci ildən isə professor
elmi dərəcəsinə layiq görülüb. 1978-ci ildən
1987-ci ilədək fakültə dekanı olub. 1987-ci ildən
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetinin rektorudur. O, 1998-ci ildə "Romantik dramaturgiyada
tarixilik və bədiilik" mövzusunda doktorluq
dissertasiyası müdafiə edib.
O, Azərbaycanda və xaricdə
nəşr olunmuş bir çox kitabın, monoqrafiya və
elmi məqalələrin müəllifidir. Timuçin Əfəndiyev
2005-ci ildə mədəniyyət və təhsil sahəsindəki
xidmətlərinə görə "Şöhrət"
ordeni ilə təltif olunub. İngiltərənin Kembric
Universitetinin Beynəlxalq Biblioqrafik mərkəzi professor
Timuçin Əfəndiyevi "2005-ci il dünyanın
aparıcı pedaqoqu" nominasiyasına layiq görüb.
Akademik Yusif Məmmədəliyev adına mükafatın
laureatıdır. Evlidir. Bir qızı, bir oğlu var.
"Ali ünvanların təmsilçiləri"
rubrikasının bu dəfəki qonağı Azərbaycan Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetinin rektoru,
tanınmış alim, nüfuzlu pedaqoq Timuçin Əfəndiyevdir.
Yəqin vaxt
azlığındandır ki, o, nadir hallarda müsahibə
verir. Baxmayaraq ki, deməyə sözü çoxdur. Elə
bu müsahibədə də sözlərin hamısını
deyə bilmədi.
- Timuçin müəllim,
səhv etmirəmsə, Siz Bakı Dövlət Universitetinin
şərqşünaslıq fakültəsini
bitirmisiniz...
- Bəli, ərəb
filologiyası üzrə.
- Bu sahə ilə praktiki məşğul
olmamısınız. İndi yadınızda nəsə
qalıb?
- Bir az qalıb. Doğrudur,
universiteti bitirəndə də ərəb dramaturgiyasından
müdafiə etmişəm. Amma ondan sonra bir qədər
komsomolun mərkəzi komitəsində işləmişəm.
Sonra Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat
nəzəriyyəsi üzrə aspiranturasına qəbul
olmuşam. Orada da mən dramaturgiya ilə məşğul
olurdum. Ərəb filologiyasını öyrənməyimin mənə
Hüseyn Cavid dramaturgiyasını tədqiq edəndə
böyük köməyi oldu. Hüseyn Cavid dramaturgiyası ilə
bağlı kitabım da onda nəşr olunub.
- O vaxt Hüseyn Cavidə bəraət
verilmişdi?
- Tam verilməmişdi.
Söhbət 1972-ci ildən gedir. Mən müdafiə edəndə
hələ "Topal Teymur", "Peyğəmbər" əsərləri
nəşr olunmamışdı və buna icazə verilmirdi. Qeyri-təvazökarlıq
olmasın, dissertasiyamda "Topal Teymur", "Peyğəmbər"
əsərlərinə geniş yer vermişdim və hətta
müdafiədə Əziz Mirəhmədov dedi ki, Topal Teymur əzazil
olub. Mən də cavabında dedim ki, Napoleon ondan da əzazil
olub, amma haqqında 650-dən çox roman yazılıb. Eyni
ilə "Peyğəmbər" pyesi haqqında da müəyyən
iradlar oldu, xüsusilə din məsələsini
qabardırdılar. Bu iradlardan sonra mən də öz arqumentlərimi
ortaya qoydum. Dedim ki, əvvə
- Uzun illərdir ki, Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetinin rektorusunuz. Özünüzü
daha çox alim, yoxsa, məmur kimi hiss edirsiniz?
- Hazırda daha çox məmuram.
- Gənclik illərində fəaliyyətə
başlayanda necə fikirləşirdiniz?
- Açığı
heç düşünmürdüm ki, məmur olacam. Çox
böyük məmnuniyyətlə görməyi
planlaşdırdığım işlər vardı və
onların üzərində işləyirdim də. Amma həyat
elə gətirdi ki, bu instituta işə dəvət olundum. O
vaxt İncəsənət İnstitutu üçüncü
kateqoriyalı bir ali məktəb idi. Cəmi iki fakültəsi,
az sayda tələbə heyəti var idi. İnstitutun rektoru
Aslan Aslanov məni prorektor vəzifəsinə təyin etdi.
Sonra Aslan müəllim Elmlər Akademiyasına keçdi və
mən 1987-ci ilin aprelindən rektor təyin olundum.
- Bu yenidənqurma, yeni
dalğanın gəlişi ilə bağlı idi?
- Xeyr. Onda Kamran Bağırov Mərkəzi Komitənin
birinci katibi idi. Mənim namizədliyimi isə şəxsən
Heydər Əliyev Moskvada Baş nazirin birinci müavini olarkən
vermişdi. Məhz onun namizədliyi ilə mən bu vəzifəyə
təyin edildim.
- Azərbaycanda İncəsənət
İnstitutuna münasibət birmənalı olmayıb. Siz belə
bir dövrdə bura gəldiniz. Gözünüzün
qarşısında nə dəyişib?
- Bu maraqlı sual olduğu
üçün geniş danışmaq istəyirəm.
- Buyurun.
- O vaxt Moskvada da Şukin,
Şepkin məktəbləri yaranmışdı. Onların
anoloqu kimi Şövkət Məmmədova Xalq Maarif
Komisarlığına təklif etmişdi ki, Azərbaycanda da
teatr məktəbi yaradılmalıdır. Bu məktəb
heç orta savad da vermirdi. Burada Cəfər Cabbarlı,
Tuqanov, Rza Əfqanlı və başqa görkəmli sənətkarlarımız
dərs deyib. Mənim rektorluğum dövründə isə
üçüncü dərəcəli ixtisaslaşmalarla
birlikdə altı yeni ixtisasda kadr hazırlayan bir ali məktəbə
çevrilib, çoxlu yeni ixtisaslar açılıb. O zaman
ixtisas açmaq son dərəcə çətin idi.
Çünki bunları Moskvada Dövlət Plan Komitəsi təsdiq
etməli idi. Mən gedib Moskvada bunları təsdiq etdirirdim. O
vaxtlar kino rejissorluğu, xoreoqrafiya, balet Azərbaycanda yox idi və
ona görə də gedib Moskvada oxuyub gəlirdilər.
İndi fikirləşirəm ki, əgər mən onları
80-ci illərin axırında açmasaydım müstəqillik
dönəmində vəziyyət necə olardı. Amma bu
gün ölkənin bütün televiziyalarında, mədəniyyət
ocaqlarında bizim məzunlarımız
çalışır. Eldar Quliyev, Oqtay Mirqasımov və digər
görkəmli kinorejissorları işə dəvət etdik. Rəssamlıq
üzrə ixtisas açdıq. Hələ 1982-ci ildə Heydər
Əliyevin təşəbbüsü ilə heykəltaraşlıq,
rəngkarlıq və rəsm şöbələri
açılmışdı. Ondan sonra biz dizayn, modelyer, reklam
şöbələrini yaratdıq.
- Bu ixtisaslar üzrə dərs
deyən kadrları hardan dəvət edirsiniz?
- Təbii ki, biz bu
şöbələri elə-belə açmırıq. Əvvəlcə
onların tədris planı, proqramı, kadrları
olmalıdır. İlk dövrlərdə bəzi dövlətlərdən
dəvət edirdik. Bununla da öz kadrlarımızı
yetişdirirdik.
- "Sevil"
kinoteatrının yanında rəssamlıq fakültəniz
vardı. İndi də o durur?
- Bəli, həmin rəssamlıq
fakültəsi yenə də orada durur, amma maddi-texniki
bazası bir az da yaxşılaşıb. Orada rəssamlıq
fakültəsindən əlavə musiqi fakültəsi
açılıb. Düzdür, bu, bizdə əvvəllər
də vardı və maestro Niyazi, Rəhilə Cabbarova da burada
işləmişdilər. Azərbaycan müğənnilərinin
90 faizi həmin fakültəni bitirib. İslam Rzayev, Arif
Babayevdən tutmuş bir çox tanınmış xanəndələr
bizdə təhsil alıb. Alim Qasımovu mən qəbul
etmişəm. Səkinə İsmayılova, Mələkxanım
Əyyubova bizim institutu bitiriblər. Sonradan mən bunu
fakültə şəklinə saldım. Hazırda o çox
böyük samballı fakültədir. Müsiqi nəzəriyyəçiləri,
nəzəriyyə ixtisası, xalq çalğı alətləri,
vakal, muğam orada fəaliyyət göstərir. Hətta, mən
respublikada ilk dəfə olaraq aşıq sinfi açdım.
Bəzən buna qarşı təzyiqlər olurdu. Hələ
mən balet sinfi açanda Mədəniyyət Nazirliyi onu
müqavimətlə qarşıladı ki, nazirliyin tərkibində
texniki peşə məktəbi var və yenisini
açmağa nə ehtiyac var. O vaxt Qəmər Almaszadə və
digər ən yaxşı balet ustalarını dəvət
etdik. Eyni zamanda universitetin elmi sambalını artırmaq
üçün bir sıra nəzəri ixtisaslar
açdıq. Hazırda sənətşünaslıq,
kinoşünaslıq, ekran dramaturgiyası, ədəbi iş
kimi ixtisaslar var. Bizim görkəmli sənət
adamlarımız, yazarlar orada dərs deyirlər. Azərbaycanda
ilk dəfə kulturologiya ixtisasını da biz
yaratmışıq. Onu da deyim ki, Bakı Dövlət
Universitetindən sonra bizim universitetimiz 38 ixtisas üzrə
kadr hazırlayan ikinci ali məktəbdir. BDU-dan sonra universitet
statusunu da biz almışıq.
- Niyə bəzi universitetlərə
müstəqillik statusu veriblər, bəzilərinə yox?
Axı muxtariyyət verilərkən tarixilik nəzərə
alınır...
- Bəli, tarixilik
baxımından universitetlərin muxtariyyət statusu alması
məsələsi var. Amma müstəqilliyin bəzilərinə
şamil olunması, bəzilərinin isə kənarda
saxlanması düzgün hal deyil. Bizim universitetin 90 illiyi
yaxınlaşır. Hazırda bizdə 38 ixtisas üzrə
2200-dən çox tələbə təhsil alır. Beynəlxalq
standartla incəsənətdə təhsil alan bir tələbə
başqa universitetdə oxuyan 8 tələbə ilə bir
kafisentdə götürülür. Yəni müəllimlər
tələbə ilə fərdi işləyir. Deməli, burda
2 min tələbə varsa, onu 8-ə vuranda 16 min tələbə
olur.
- Bu bir həqiqətdir ki, bəzi
ali məktəb tələbəsinin üzdə olması elə
böyük mahiyyət kəsb etmir. Amma sizin tələbələriniz
də, məzunlarınız da göz qabağında olmaları
ilə fərqlənir. Niyə son illər parlaq simalar
yetişmir?
- İstedad Allah vergisidir.
İstedadı qəlibə salıb düzəltmək
mümkün deyil. Biz yalnız istiqamət veririk. 50 ildə
bir Ədil İsgəndərov, Səttar Bəhlulzadə
tapıb ortaya çıxara bilsək çox böyük bir
iş görmüş olarıq. Rəssamlıq fakültəsinə
1000 nəfər qəbul etməlisən ki, onların içərisindən
bir Səttar çıxsın.
- Test məsələsində
siz bunları əsas məqsəd kimi qoyursunuz?
- Test digər fənlərdən
imtahan baxımından işimizi yüngülləşdirir.
Qabiliyyət imtahanını isə biz özümüz
aparırıq. Təbii ki, müasir dövrdə hər bir rəssamın,
aktyorun, rejissorun da intellektual səviyyəsi yüksək
olmalıdır. Amma bir həqiqət də var ki, istedadı
olanların istedadı bir istiqamətə yönəlir. Yəni
onun vaxtı və imkanı olmur ki, bir qəzet, kitab oxusun. Səttar
Bəhlulzadə əgər bir ərizə yazsaydı, əlli
səhvi olardı. Lətif Kərimov bizdə işləyirdi,
ərizə yaza bilmirdi. Amma böyük
xalçaçıydı. Böyük sənətkarların
əksəriyyəti belə olur. İsmayıl
Dağıstanlının özü. Aslan müəllim mənə
dedi ki, sən bir az demoqoqluq elə, İsmayıl müəllimi
kafedra müdiri keçir. Çünki adı vardı,
SSRİ xalq artisti idi.
- Lenin obrazını
oynamış şəxs idi...
- Bəli. Məmmədəli
müəllim vardı. O, da bir az qəribə adam idi. Məmmədəli
müəllim dedi ki, İsmayıl müəllim, siz bura gəlirsiniz,
çox yaxşı. Aktyorsuz, hamının da sizə hörməti
var, bəs nədən dərs deyəcəksiniz?
İsmayıl müəllim də bilmir axı nədən dərs
deyəcək. İsmayıl müəllim birdən dedi ki,
"Ə Məmmədəli, demaqoq suallar vermə. Mən hər
şeydən dərs deyəcəm". Mən də dedim ki,
İsmayıl müəllim aktyor, rejissor sənətindən,
səhnə danışığından, teatrın tarixindən
də dərs deyə bilər. Savad məsələsinə gəldikdə,
Alim Qasımov qəbul olunanda test olsaydı o bəlkə də
kənarda qalardı.
- Hollivud ulduzlarının da
çoxu bəlkə də heç testdən keçə
bilməz...
- Bəli. Test istedadın,
savadın göstəricisi deyil. Əzbərçiliyin
göstəricisidir, amma bu qanundur və biz ona qarşı
çıxa bilmərik. O ki qaldı yuxarıda qeyd etdiyim
universitetlərin müstəqilliyi məsələsinə,
bütün dünya aləmində təhsil qrumları
arasında da ən yüksək status da universitetdir. Hər
bir universitet üçün də status eyni olmalıdır.
Müstəqillik varsa, bu, çox yaxşı.
- Müstəqillik əldə
etməklə universitetlər nə edəcəklər?
- Adicə bir misal çəkim.
Maliyyələşmə məsələsini götürək.
Bu yaxınlarda Qazaxıstanın Alma-Atı şəhərində
gözəl bir beynəlxalq festival keçirildi. Bizim bir tələbəmiz-Murad
Muradov həmin festivalda qalib gəlib laureant oldu. Mən həmin
festivala sərf olunan maliyyənin haradan əldə olunması
ilə maraqlandım. Həmin maliyyənin universitetin öz
hesabına olduğunu dedilər. Bu təqdirolunan haldır. Biz
də teatr festivalı keçirməliyik. Bunun
üçün mən Təhsil Nazirliyinə müraciət
etdim. Sağ olsunlar nazirlik bunun əhəmiyyətli məsələ
olduğunu bildirdi. Amma bu proses necə gedir? Məktub
üç ay Təhsil Nazirliyində qalır, sonra Nazirlər
Kabinetinə göndərilir və orda da üç ay
qalır. Oradan da Maliyyə Nazirliyinə göndərilən məktub
üç ay da orda qalmalı olur. Belə olan halda
görürsən ki, festival öz əhəmiyyətini
itirdi. Heç olmasa altı ay əvvəldən İnternet
vasitəsilə festivalla bağlı bildiriş verməlisən
ki, onlar da mövzunun nədən ibarət olduğundan xəbər
tutsunlar, öz təkliflərini göndərsinlər,
iştirak edəcəklərini bildirsinlər. Muxtariyyət
olanda isə birbaşa maliyyələşmə məsələsi
həll olunmuş olur. Bu işləri də asanlıqla yoluna
qoymaq mümkündür.
- Xaricdə kamplar var və hər
bir universitet ayrıca bir şəhəri xatırladır.
Tutaq ki, Azərbaycanda da hökumət hər bir universitet
üçün şəhərdən kənarda kamplar tikilməsi
üçün maliyyə vəsaiti ayırdı. Biz buna
hazırıq?
- Məncə biz buna
hazırıq. Bu yaxınlarda prezident insan kapitalını
intellektual kapitala çevirməyin vacibliyini bizim
qarşımızda mühüm vəzifə kimi qoyub. Bu
çox doğru və son dərəcə lazım olan fikir,
göstərişdir. Bu işlə məşğul olan təşkilatlar
da onu düzgün qiymətləndirməlidir. Bizim universitet
Azərbaycanda yeganə ali təhsil məktəbidir ki, incəsənətin
bütün sahələrini-həm nəzəri, həm də
əməli ixtisaslar üzrə kadr hazırlayır.
Dünyada sayılan Avropa Liqasının üzvüyük.
Qazaxıstanda olarkən Beynəlxalq İncəsənət
ali Məktəbləri Rektorlar Şurası yaradıldı və
mən də üzv seçildim. Demək istəyirəm ki,
universitetimizin beynəlxalq nüfuzu var və əlaqələrimizi
də genişləndiririk. Baxmayaraq ki, maddi-texniki bazamızda
çatışmazlıqlar çoxdur, amma mən xarici
ölkələrlə deyil, universitetimizi MDB məkanı
ölkələri ilə müqayisə etmək istəyirəm.
Bəzi ölkələrdə bu cür ali məktəblərin
çox gözəl studiyası, montaj sexləri var. Niyə
bizdə də olmasın? Axı bizim maddi imkanlarımız da
var.
- İntellektual insanlar hər
zaman olub və ən qiymətli kapital da intellektual
kapitaldır...
- Akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycanın inkişaf
modeli" kitabı çıxıb. Bu kitabdakı fikirlər
çox xoşuma gəldi. Bildirilir ki, kadrları xaricdə təhsil
almağa göndərmək lazımdır. Vaxtı ilə
Heydər Əliyev də gəncləri SSRİ məkanında
təhsil almağa göndərirdi. İndi isə gənclərimiz
dünyanın müxtəlif ölkələrinə göndərilir.
Bu prosesi də bir təşkilat icra edir. Amma bu belə
olmamalıdır. Göndəriləcək uşaqlar
üçün nəzərdə tutulan vəsait təmsil
olunduqları universitetin büdcəsinə keçirilməlidir.
- Tutaq ki, bu səlahiyyəti
verdilər sizə. Kim təminat verə bilər ki, sabah kiminsə
dostunun, qohumunun oğlunu, qızını və yaxud da
savadsız birini xaricə göndərməyəcəksiniz?
- Nə TQDK-ya, nə Təhsil
Nazirliyinə, nə də Timuçin Əfəndiyevə o təminatı
vermək olar. Bu ancaq vicdan məsələsidir. Xalqına, mədəniyyətinə,
incəsənətinə xidmət etmək istəyirlərsə,
onda ədalətli olmalıdırlar. Amma biz bilirik ki, obyektiv
şəkildə tələbələr imtahan verərək
Təhsil Nazirliyi tərəfindən xaricdə təhsil
almağa göndərilirlər. TQDK-ya da şübhəm
yoxdur. Söhbət ondan gedir ki, mənim universitetimin təlabatı
üçün lazım olan kadrı mən və kollektivim
bilir. Mənə lazım olan kadrı heç bir məmur bilə
bilməz. Bizdən isə bu barədə nə sifariş
alan, nə də təklif gözləyən var. Heç
olmasa desinlər ki, biz vəsait ayırmışıq, sizə
hansı ixtisaslar üzrə kadr lazımdır onları
müəyyənləşdirin.
- Bəs, bu məsələni
nazirlik qarşısında qaldırmırsınız?
- Əlbəttə. Nazirliyə
də deyirik, aidiyyəti qurumlara da. Bu elə bir məsələdir
ki, onu kompleks həll etmək lazımdır. Universitetlərə
müstəqillik verilmir, onda gərək birdəfəlik
bunlar nəzərə alınsın.
- Bugünkü tələbələrin
arasında parlaq simalar görürsünüz? 60-cı illərdə
İlyas Əfəndiyevin əsərlərində 18
yaşında baş rolları ifa edən Amaliya Pənahova
kimi gənclər var idi...
- İstedadlar həmişə
olub, olacaq da. Bu yalnız cəmiyyətdə gedən proseslərlə
bağlıdır. Bu gün hanı bizim tərcümə ədəbiyyatımız?
Vaxtılə biz xarici ədəbiyyatların
hamısını Azərbaycan dilində oxuyurduq. İndiki gənclik
isə heç Səməd Vurğunu tanımır. Mən
70-80-ci illərdəki gənclərin intellektual səviyyəsi
ilə indikiləri müqayisə etməzdim. Çünki
heç müqayisəyə gəlməz və bəlkə də
indikiləri o vaxtkı baxça uşaqları, 2-ci sinif
şagirdləri ilə müqayisə etmək olar. Nə
üçün? Götürək telekanallarımızı.
Televiziya proqramları Rusiyanın primitiv verilişlərinin
ifrat dərəcədə bayağı formada eyni ilə təkrarlayır,
tamaşaçıların
dünyagörüşünün formalaşmasında mənfi
rol oynayır. Belə olan halda hansı zövqdən söhbət
gedə bilər? Yenə Heydər Əliyev Fondu sağ olsun
ki, bizim muğamımızı, xalq sənəti nümunələrini
diqqətdə saxlayır. Bütün bunlar çox
böyük hadisədir. Millətin mədəni səviyyəsi
o vaxt qalxar ki, onun ədəbiyyatı oxunar. İndi də ən
gözəl romanlar yazılır, amma ən yaxşı halda
2 min tirajla nəşr olunur. Onu da oxuyan yoxdur.
- Halbuki vaxtılə 60-70
min tirajla nəşr olunan kitabları tapıb oxumaq
olmurdu...
- Hətta 100-200 min tirajla nəşr
olunan kitabları biz tapa bilmirdik və hamı bir-birindən
alıb oxumalı olurdu. İndi müəllimlərimiz həmin
kitabları gətirib universitetlərə verirlər ki, evdə
onsuz da yer tutur. Bu faciədir. Ona görə də ilk növbədə
mədəni səviyyənin qaldırılması üzərində
çox ciddi işlər görülməlidir. Bu mənada
Heydər Əliyev Fondunun Bakıda yaxınlarda keçirdiyi
beynəlxalq teatr festivalı böyük hadisə idi. Mən
bir rektor olaraq bundan olduqca razıyam.
- Tədris Teatrında
işlər necə gedir?
- Bizim "Elmlər
Akademiyası" metrosunun yaxınlığında bir yerimiz
vardı. Biz orada heç kəsin köməyi olmadan öz vəsaitimiz
hesabına Tədris Teatrı tikdik. İndi orda ildə 19
tamaşa hazırlayırıq. Amma Akademik Milli Teatr ildə
heç 5 tamaşa hazırlaya bilmir.
- O vaxt Tofiq Kazımov gəlib
Tədris Teatrından tələbələri seçib teatra
işə aparırdı...
- İndi gərək yeni bir
Tofiq Kazımov yetişsin.
- Boloniya sisteminin tətbiqi
prosesi necə həyata keçirilir? Bizim təfəkkürümüz
ona hazırdırmı?
- Mən Fransada səfərdə
olanda teatr, kino institutlarında oldum. Onların özləri hələ
də Boloniya sisteminə keçməyiblər. Bu Avropa Birliyi
məkanında mübadilə, əlaqələri
yaxşılaşdırmaq üçün yaxşı
haldır. Təfəkkürümüzün buna nə dərəcədə
hazır olmasına gəlincə, gərək
yavaş-yavaş buna hazırlaşaq.
- Təhsilimizdə birdən-birə
radikal addımlar atılır ki, bu da istənilən nəticənin
əldə olunmasına imkan vermir...
- Sözdə radikal olsa da bəzən
uyğunlaşma üçün müəyyən imkanlar
olur. Bu baxımdan hesab edirəm ki, təhsil naziri Misir Məmmədov
mütərəqqi fikirli adamdır. O da tez-tez xarici ölkələrdə
səfərlərdə olur və təhsillə bağlı
vəziyyətin necə olmasını öyrənir.
- Amma bunlar nədənsə
təhsildə görünmür. Bu da ən böyük
problemlərdən biri olaraq qalır...
- Təhsildə ən
böyük problem müəllimlərin maaşlarının
artırılması, maddi-texniki bazanın genişləndirilməsi,
universitetlərə muxtariyyətin verilməsidir.
- Maaşların
artırılması ilə vicdan məsələsinin həllini
tapacağına inanırsınız?
- Əlbəttə ki, maddi vəziyyət
yaxşı olanda vicdan da işə düşür. Yəni
insanlar düşünəcək ki, axı hökumət pulu
mənə verir də. Mən niyə özümü
vicdansız aparmalıyam? Maaşların artırılması
ilə bağlı prezidentin göstərişi var. Getdikcə
xeyli artır da. İnanıram ki, yaxın zamanlarda vəziyyət
çox yaxşı olacaq.
- Tələbələrinizi
yataqxana ilə təmin edə bilirsiniz?
- Yox. Çünki bizim
yataqxanalarımızda qaçqın və məcburi
köçkünlər məskunlaşıblar. Bu məsələ
bizim maddi bazamıza çox böyük zərər vurur.
Çindən 500 nəfər tələbə öz
pulları ilə gəlib bizdə oxumaq istəyirlər. Amma
yataqxana olmadığından bu məsələ həllini
tapmır. Təsəvvür edin ki, onların hər biri ildə
3 min manat universitetə köçürsəydi, bu kifayət
qədər vəsait edərdi. Biz həmin vəsaitlə həm
maddi-texniki bazamızı möhkəmləndirə, həm
maaşları artıra bilərdirk.
- Xaricdə təhsil alan
magistrantlarınız varmı?
- Biz çox istərdik ki,
xarici ölkələrə magistrantlar, aspirantlar, doktorantlar
göndərək. Özü də onlarla müqavilələrimiz
də var, amma pulumuz olmadığından bunu
reallaşdıra bilmirik. Əgər dövlət yer
ayırırsa, o da vəsaiti ödəməlidir. Başqa
institutlardan məzunlar var ki, onlar öz hesablarına gedib
xarici dövlətlərdə magistratura, dokturantura təhsili
alırlar. Bizim sahədə təhsil almağa
açığı varlı ailələrin övladları
maraq göstərmirlər. Bura yalnız istedadı olanlar meyil
göstərir. Bu institutun öz fanatikləri var, amma həmin
fanatiklərin də maddi durumları o qədər də
ürəkaçan deyil ki, onlar gedib xaricdə təhsil
alsınlar.
- 5 min tələbənin
xaricdə oxudulması ilə bağlı dövlətin
proqramı var. Həmin proqrama sizin məzunlarınızdan
daxil edilməyib?
- Xaricdə təhsil
alması planlaşdırılan 5 min tələbə yerindən
heç olmasa 50-ni ayırıb bizə versələr
yaxşı olar.
- Əvvəllər də
bayağı şeylər vardı. Amma dövlət elə
bir ideoloji proqram götürmüşdü ki, o insanların
müsbət istiqamətdə formalaşmasında
yardımçı olurdu...
- Bədii şuradan
keçməyəni heç vaxt televiziyaya buraxmazdılar. Hətta
bu gün istedadlının özü də şouya üz
tutur və çalışır ki, pul qazansın. Bir-iki
müğənini çıxmaq şərtilə Azərbaycanda
gördüyünüz bütün sənət adamları,
televiziyalarda verilişlərin aparıcılarının,
operatorların böyük əksəriyyəti bizim məzunlarımızdır.
- Yaxşıdırsa da,
pisdirsə də Sizin adınızadır...
- Bəli. Mən onlarla
görüşüb, söhbət də edirəm. Bəzən
bizim elmi şuralarımızda bu barədə çox ciddi
söhbətlər gedir. Bu adamlar yaşamaq istəyir. Onlar
şou-biznesə ona görə gedirlər ki, orda pul var. Ona
görə də ictimaiyyət də bunun səbəblərini
bilməlidir. Akademik Milli Teatrda bir tamaşanı qoymaq
üçün rejissora 3 min manat verirlər. Həmin
tamaşa da 6 aya hazırlanırsa, onda gedib televiziyada gündə
bir şou proqram aparar.
- Hətta toylara belə
gedirlər...
- Toylardan əlavə, hətta
deputat seçkilərində də iştirak edirlər. Hər
şeyə əl atırlar. Mən demirəm ki, olmasın. Bu
günümüzün tələbidir. Təkcə bizdə
deyil, istər MDB məkanında, istərsədə dünyanın
əksər ölkələrində belədir. Amma bir həqiqət
var ki, bizdən fərqli olaraq Avropada şouya həvəs
göstərənlərlə yanaşı opera, teatr, kinoya
maraq da dəyişməyib. Mən Milanda olarkən operaya getmək
istədim. Bizim orada fəaliyyət göstərən
kültür cəmiyyətinə müraciət etdim. Mənə
dedilər ki, burada bir ay əvvəldən biletlər
alınır. Belə olan halda biz gedib baş inzibatçı
ilə görüşdük və böyük bir güzəştlə
mən operaya baxa bildim. Gəlin, görək bizdə belədirmi?
Orda da pop, rep, xalq musiqisi var. Amma böyük sənətə
böyük maraq da var və bu artıq onların qanına
işləyib. Əgər bizim nəsil Üzeyir bəylə
fəxr edirsə, onlar bilirlər ki, Motsartları, Pavarottiləri
var və onlarla qürur duyurlar. Onlar öz sənətkarlarını
təbliğ edə bilirlər. Şokaladların üzərinə
də Motsartın və digərlərinin şəkilini
vururlar. Bunu onların gəncləri görür və dərk
eləməyə başlayır. Bizdə də böyük sənətkarlarımızı
belə reklam etmək olar. Bunlar elə-belə deyil. Gənclik
gərək hərtərəfli tərbiyə olunsun.
- Rəhbərlik etdiyiniz ali
məktəbdə son illər çox böyük işlər
görülüb və hətta yeni binaya da köçüb
...
- Bu binanı da bizə Heydər
Əliyev verib. Əvvəlki binamız çox köhnə
idi. Gənclərin Birinci Forumu keçirilirdi. Bizə dedilər
ki, orda sərgi keçirin. Mərhum prezident Heydər Əliyev
də gəlib sərgiyə baxmalı idi. Heydər Əliyev
o vaxt təhsil naziri olan Lidiya Rəsulova və Fatma Abdullazadə
ilə gəldi. Problemimizi soruşdu. Biz də dedik ki,
maddi-texniki bazamız yaxşı deyil. O da Lidiya Rəsulovaya
elə orda tapşırıqlarını verdi. Bu bina verildikdən
sonra bayaq dediyim kimi yeni ixtisaslar açıldı. Onda bizdə
xarici şöbə yox idi. Yeni bina verildikdən sonra xarici əlaqələrimiz
də genişləndi. Mən rektor təyin olunana kimi burda
aspiranturaya qəbul belə yox idi və təkcə bir elmlər
namizədi, iki dossent işləyirdi. İndi isə yüzlərlə
elmlər doktoru, Milli Elmlər Akademiyasının müxbir
üzvləri universitetimizdə çalışır.
İldə 300 çap vərəqi elmi iş təhvil veririk
ki, bunlar da dərsliklər, proqramlardır.
- 30 ilə yaxın bir
müddətdə universitetdə çalışan və onun
belə bir səviyyəyə gəlib çatmasında əməyi
olan şəxs olaraq özünüzdən sonra sizi əvəz
edəcək kimisə görürsünüz?
- Əlbəttə ki,
özümdən sonra məni burda əvəz edəcək
çox adam görürəm.
- Təbii ki, biz sizin zəhmət
çəkib qurub-yaratdıqlarınızın sonra kimin əlinə
düşəcəyini nəzərdə tuturuq...
- Bura elə bir ali məktəbdir
ki, təsadüfi adam gəlib burda işləyə bilməz.
Bura bu ali məktəbin dilini bilən, adamlarla işləməyi,
ünsiyyət qurmağı bacaran şəxs rəhbərlik
edə bilər.
- Bizimlə necə dil tapa
bildiniz?
- Gözəl.
- Bəlkə bizim
soruşmadığımız, amma demək istədiyiniz nəsə
qaldı?
- O qədər söz
qaldı.
Gültəkin Qəhrəmanlı
Ədalət.- 2011.- 4 iyun.- S.12-13.