"Sev ki, sevən mərd olar"

(yumoristik əhvalat)

1950-1970-ci illərdə xalqımızın sevimli xanəndəsi Qulu Əsgərovun yaradıcılığının ən məhsuldar dövrü olmuşdur. Bu illərdə o, bir-birindən gözəl mahnılarını bəstələmiş, özünə məxsus məlahətlə onları ifa etmişdir. Bu mahnılar ürəyə yatımlılığı, melodiya zənginliyi, sözlərinin sadəliyi və səmimiliyi ilə o dərəcədə sevilirdi ki, bütün müğənnilər, xüsusi ilə gənclər öz repertuarlarında onlardan gen-bol istifadə edirdilər. O vaxtlar istər bəstəkar mahnıları, istərsə də istedadlı xalq bəstəçilərinin yaratdıqları mahnılar ayrı-ayrı müğənnilər tərəfindən özününküləşdirilmirdi, kim istəyirdi, onları sərbəst ifa edirdi. Odur ki, Qulu Əsgərovun mahnılarını xüsusilə gənc müğənnilər böyük həvəslə ifa edirdilər. Qulunun mahnıları arasında "Dolanaram başına" mahnısı xüsusilə fərqlənirdi. Lakin bəzi hallarda bu mahnını ifa edən gənc müğənnilər mahnıdakı şeirin mətnini Qulunun ifasında diqqətlə dinləmədiklərindən təhrifə yol verir və şeiri bilən söz xiridarlarını çaşbaş salırdılar. Elə indinin özündə də bir çox mahnıların ifalarında şeir mətinlərini düz oxumurlar. Həm də çox acınacaqlı bir hala çevrilib ki, onların müəllifləri elan edilmir, get-gedə xalq mahnılarına çevrilir, halbuki hər bir mahnının musiqisi və sözlərinin müəllifləri vardır. Zənnimcə bu məsələyə yaxın vaxtlarda mütləq diqqət yetirilməlidir. Bu bir tərəfdən mahnıların müəlliflik hüquqlarının kobud sürətdə pozulmasına gətirir, digər tərəfdən bu bəstəkarlar unudulur.

Əhvalat 1960-cı illərdə baş vermişdir. Onu görkəmli şair, əməkdar incəsənət xadimi rəhmətlik Əliağa Kürçaylı söyləmişdir. Burasını da qeyd edim ki, Əliağa Kürçaylı ilə Qulu Əsgərovun dostluğu lap gənc yaşlarından, Salyan rayon Mədəniyyət evində birgə fəaliyyət dövründən başlamışdı. Sonralar da hər ikisi artıq Bakıda yaşayıb işləyərkən dostluqlarını ömürlərinin axırına kimi davam etdirmişlər.

Beləliklə, Əliağa Kürçaylının söylədiklərindən.

Günlərin bir günü görkəmli ədib, sonralar xalq yazıçısı olmuş, "Dünya qopur", "Yoxuşlar", "Müharibə", "Alınmaz qala" kimi romanların, onlarla povest və hekayələrin müəllifi olmuş Əbülhəsən Ələkbərzadə televiziya ilə gənc müğənni bir qızın ifasında Qulu Əsgərovun "Dolanaram başına" mahnısını dinləyir. Müğənni mahnıdakı şeir parçasını təhrif edib özü bildiyi kimi belə oxuyur:

"Sevgi sevən mərd olar,

Sevməyən namərd olar".

Halbuki, birinci sətir belə oxunmalıdır:

"Sev ki, sevən mərd olar,"

Çox ciddi xarakterli və söz xiridarı olan Əbülhəsən müəllimi bu şeir parçası özündən çıxarır, necə yəni "Sevgi sevən mərd olar, Sevməyən namərd olar". Bu nə söz yığınıdır? "Sevgi sevən" nə deməkdir? Bu nə cəfəngiyyatdır? Müxtəsər, Əbülhəsən müəllim müğənninin bu ifasından çox hirslənir və elə zənn edir ki, Qulu Əsgərovun ifasında da sözlər belə səslənib. Bu dövrdə o, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında nəsr şöbəsinin müdiri vəzifəsində fəaliyyət göstərirdi. Əbülhəsən müəllim bu mahnı və onun müəllifi Qulu Əsgərov barədə iş yerində bir neçə şair və yazıçıların yanında gileylənib eşitdiyi mahnıdakı sözlərin cəfəngiyyat olduğunu bildirir. Xalq şairi Süleyman Rüstəm də burada imiş, səhv etmirəmsə mahnının sözlərinin müəllifi o, özü olub.

Yumoru, zarafatı çox sevən şair, nəsə fikirləşib şeirin əsil mətni barədə bir söz deməyib Əbülhəsənin belə hirslənməsinə gülür. S.Rüstəm Qulu Əsgərovun Əliağa Kürçaylı ilə həmyerli və dost olduqlarını bilirdi. Odur ki, buradan getdikdən sonra o, Əliağaya zəng edib Qulunu onun yanına göndərməyi xahiş edir. Qulu S.Rüstəmin yanına gəlir. Süleyman müəllim Quluya deyir ki, sənin oxumağın yazıçı Əbülhəsənin çox xoşuna gəlib. O, bu yaxınlarda oğlunun toyunu keçirəcək, odur ki, xahiş edib onunla görüşüb toy barədə söhbət edəsən. S.Rüstəm Əbülhəsənin iş yerini, vəzifəsini ona izah edir.

Ertəsi gün Qulu Əsgərov Yazıçılar İttifaqına gəlib Əbülhəsən müəllimin iş otağının yerini öyrənir, ədəb-ərkanla qapını yüngülcə döyüb aralayır və içəri daxil olur. Əbülhəsən müəllim ona diqqətlə baxıb:

-Eşidirəm, siz kimsiz? -, deyə soruşur.

Xanəndə sakit tərzdə:

- Mən Qulu Əsgərovam, - dedikdə Əbülhəsən müəllimi elə bil elektrik cərəyanı vurur. O, tez ayağa qalxıb:

- Bu nə cəfəngiyyatdır ki, sən mahnıda oxuyursan, heç sözlərin mənasına fikir vermisən? Necə yəni, "Sevgi sevən mərd olar, Sevməyən namərd olar". Sevgi sevmək nədir, bu ki, xalis söz toqquşmasıdır. Bir də həyatda o qədər dəyərli insanlar, alimlər var ki, onlar heç vaxt evlənməyiblər, deməli onlar sənin fikrincə namərddilər?

Əbülhəsən müəllim ara vermədən, hirsli halda Qulu Əsgərovu o ki, var tənqid atəşinə tutur. Qulu çaşıb qalır, görür ki, məsələ başqa cürdür, odur ki, dal-dala hərəkət edib qapıdan çıxır. O, Yazıçılar İttifaqından çıxıb tez Əliağa Kürçaylıya zəng edib məsələni olduğu kimi danışıb.Əliağa müəllim Süleyman Rüstəmlə dostluq edirmiş və onun zarafatı çox sevdiyini dəfələrlə müşahidə etmişdi. Odur ki, o, Qulunu bir qədər sakitləşdirib bunu Süleyman Rüstəmə çatdıracağını deyir.

Bu əhvalatdan bir qədər sonra S.Rüstəm Əbülhəsənlə yeni bir zarafat etməyə qərar verir. Həm də o, bunu məqam düşdüyünə görə təkrar edir.

Əhvalat belə baş vermişdi. Cəmiyyətimizin böyük bir hissəsi sovetlər dövründə yaşamışdır. O vaxtlar yaxşı yadınızdadır ki, hər ilin məhsul yığımının axırında, oktyabr-noyabr aylarında, kənd təsərrüfatı rayonlarında "Məhsul bayramı"nın keçirilməsi dəbdə idi. Bu günlərdə rayon mərkəzi bəzədilir, mədəniyyət sarayları qaydaya salınır, rayonların partiya -sovet orqanları rəhbərləri, kənd təsərrüfatı məhsullarının plan və sosialist öhdəliklərini, qabaqcıl təsərrüfat və əmək adamlarını vəsf edən məruzələr hazırlanırdı. Tədbirin daha təntənəli keçməsi üçün paytaxtdan görkəmli alim, şair, yazıçı və ziyalıları dəvət edirdilər. Tədbirlərin rəsmi hissəsindən sonra isə həm paytaxtdan dəvət edilmiş xanəndələr, müğənnilər, ansambllarla yanaşı rayonun istedadlı gəncləri, müğənnilərinin iştirak etdikləri konsertlər verilərdi.

70- ci illərin birində, oktyabr ayının axırında Zaqatala rayonunun rəhbərləri də həmişə olduğu kimi bu məhsul bayramına da lazımi qayda da hazırlaşmışdılar. Rayon rəhbərliyinin Yazıçılar İttifaqına müraciəti əsasında xalq şairi S.Rüstəm, yazıçı Əbülhəsən, şair Əliağa Kürçaylı da Zaqatalaya gələrək rayon zəhmətkeşlərinin sevincinə şərik olmuşdular.

Süleyman Rüstəm bilirdi ki, həmişə olduğu kimi bu dəfə də rəsmi hissədən sonra konsert veriləcək. Odur ki, necə deyirlər, fürsəti fotə verməyib rayon mədəniyyət şöbəsinin müdirini tapır. Şöbə müdirindən soruşur ki, sizin konsertdə iştirak edən gənc müğənnilərdən Qulu Əsgərovun "Dolanaram başına" mahnısını bilən varmı? Bunu xahiş edirəm tez öyrənib mənə çatdırın. Şöbə müdiri Mədəniyyət evinin müdirindən öyrənib bilir ki, bir məktəbli şagird Qulunun bütün mahnılarını məharətlə oxuyur, özü də bu oğlan bu günkü konsertdə nəzərdə tutulub. Şöbə müdiri Süleyman Rüstəmi tapıb kənara çəkir və ona bu barədə bildirir. S.Rüstəm ondan xahiş edir ki, bu oğlan mütləq "Dolanaram başına" mahnısını oxusun, çünki, mahnının sözlərinin müəllifi Əbülhəsən Ələkbərzadə buraya, qonaq kimi çağrılıb, bu onun üçün sevindirici olardı. Şöbə müdiri bir qədər duruxub deyir ki, hörmətli şair, axı mən neçə dəfə bu mahnını eşitmişəm, onun sözlərinin Əbülhəsən müəllimə aid olduğunu eşitməmişəm.

Süleyman Rüstəm ciddiləşib ona deyir ki, bunu mən yaxşı bilirəm, ya sən? Şairin döşündəki Ali Sovetin deputatlığı nişanını görüb və onun o vaxtlar bir xalq şairi kimi çox nüfuzlu və hörmətli şəxs olduğunu yada salıb: "Baş üstə, necə deyirsiniz, elə də olacaq" deyib ayrılır.

Tədbirin rəsmi hissəsi bitir və rəyasət heyətində oturan rayon rəhbərləri və qonaqlar keçib zalda onlar üçün nəzərdə tutulmuş yerlərdə əyləşirlər. Tədbirin konsert hissəsi başlanır. Həm paytaxtdan dəvət olunmuş müğənnilər, həm də rayonun istedadlı gəncləri bir- bir öz ifaları ilə zaldakı tamaşaçıların alqışlarını qazanırdılar. Budur, konsert nömrələrini elan edən şəxs növbəti mahnını elan edir:

-"Dolanaram başına", musiqisi Qulu Əsgərovun , sözləri Əbülhəsən Ələkbərzadənindir. Oxuyur 2 nömrəli orta məktəbin 7-ci sinif şagirdi...., sözünü bitirməmişdi ki, zalda qonaqların oturduğu hissədə bir çaxnaşma düşdü. Demə bu elanı eşidən Əbülhəsən müəllimi elə bil şimşək vurdu. O, səsini qaldıraraq "Bunu hardan eşitmisiniz, kim bunu sizə deyib?" deyərək yerindən qalxmaq istəyir. Bu vaxtı onun sağında oturan Süleyman Rüstəm və solunda oturan Əliağa Kürçaylı onun qollarından tutub qalxıb getməyinə mane olsalar da buna gücləri çatmayıb. Pencəyinin qollarının tikildiyi yerdəki tikişlərin sökülməsinə baxmayaraq Əbülhəsən müəllim səhnəyə tərəf addımlayır. Vaxtı itirmədən rayonun rəhbərləri də səhnəyə tərəf addımlayıb yazıçını saxlamağı, onu sakitləşdirməyi qərara alırlar. Lakin Əbülhəsən müəllim artıq səhnəyə qalxmışdı və o, hirsli halda konsert nömrələrini elan edən şəxsdən, "Bunu sənə kim deyib?" deyə soruşur. O, özünü itirir, çaşıb qalır və deyir ki, Mədəniyyət evinin müdiri konsert proqramını yazıb verib mənə. Bu vaxtı artıq rayonun rəhbərləri səhnədə Əbülhəsən müəllimi araya alıb onu sakitləşdirməyə çalışırlar və ona, bu məsələnin aydınlaşdırılacağına söz verirlər. Bir təhər ara sakitləşir, konsert davam etdirilir.

Əlbətdə, bunun Süleyman Rüstəm tərəfindən zarafat xatirinə düzəldiyi məlum olur və yazıçı Əbülhəsən şair Süleyman Rüstəmdən bərk inciyir. Sonralar yazıçı şairi gördukdə özünü görməməzliyə vurub yan keçirmiş. Əlbətdə, Süleyman Rüstəm dostu Əbülhəsənin belə ciddi inciməsindən məyus olmuşdu.

Beləliklə, bu əhvalatdan 2 il keçir. Günlərin bir günü Süleyman Rüstəm indiki İstiqlaliyyət, qabaqlar isə Kommunist adlanan küçə ilə Bakı Sovetindən aşağı düşürmüş. Birdən o, qoyun mələdiyini eşidir. Baxır, görür ki, bu tanış binanın küçədəki eyvanında bir qoyun bağlanıb. Diqqət edib görürki, bu Əbülhəsənin mənzilinin eyvanıdır. Hər bir məqamdan förən istifadə etməyi bacaran şair, dostu ilə barışmağa bir səbəbi, amma yenə də bir zarafat məcrasında bunu etməyi fikirləşir və tapır. Geri qayıdıb Azərbaycan Dövlət Universitetinə daxil olub filalogiya fakültəsinin kafedralarından birində gənc bir aspirantı tapır. Ondan xahiş edir ki, mənimlə gedək, bir məsələ var, onu həll etməliyik. Onlar bir telefon köşkündə dayanırlar. S.Rüstəm bir telefon nömrəsini bu gənc aspiranta verib deyir ki, Mərkəzi Komitədən zəng edildiyini bildir və de ki, hörmətli yazıçı, bu nə biabırçılıqdır, şəhərin mərkəzi küçəsində mənzilinizin eyvanındakı qoyun nədir bağlamısınız, onun mələməsi küçəni başına götürüb, qonşular bizə şikayət ediblər, bu saat onu rədd edin. Bu aspirant rus dilini də yaxşı bilirdi, odur ki, telefonda Əbülhəsən müəllimin olduğunu bildikdə, yarısı rusca, yarısı Azərbaycanca danışıb S.Rüstəmin tapşırdığı kimi çox ciddi, təhdidedici bir surətdə yazıçını məzəmmət edir. Əbülhəsən müəllim bu ali orqanın "nümayəndəsinə" bildirir ki, məni bağışlayın, kənddən əmimoğlu göndərib, bu dəqiqə eyvandan götürüləcək. Bunu, dostunun bir zarafatı olmasından bixəbər olan Əbülhəsən müəllim dərhal qoyunu oradan götürüb aşağı, həyətə salır, gedib çox da uzaqda olmayan , o vaxtı "pasaj bazarı" deyilən yerdən bir qəssab çağırıb həyətdə qoyunu kəsdirir. S.Rüstəm yenə də bu aspirant oğlana həyətin girişini öyrədib ondan hadisələrin gedişinin izləməsini xahiş edir. Gənc oğlan, M.Ə.Sabir bağında skamyada oturub qəzet oxuyan şairə gördüklərini danışır. S.Rüstəm gənc aspiranta təşəkkür edib onu mürəxxəs edir. Avtomat telefonundan zəng edib Əliağa Kürçaylını yanına, M.Ə.Sabir bağına çağırır. Ə.Kürçaylı bura yaxın yerdə, indiki Azərbaycan, o vaxtlar H.Hacıyev adlanan küçədəki Yazıçılar evində yaşayırdı. Heç 15 dəqiqə keçmir ki, Əliağa gəlib S.Rüstəmlə görüşür. Süleyman müəllim əhvalatı danışıb ona Əbülhəsənlə barışmağa fürsət düşdüyünü bildirir. Burada növbəti zarafatın hazırlandığını bilən Ə.Kürçaylı S.Rüstəmdən belə bir tapşırıq alır. Süleyman müəllim ona deyir ki, mən gedirəm Əbülhəsəngilə, mənzilin nömrəsini də Əliağaya bildirir və xahiş edir ki, şair və yazıçılardan 7-8 nəfər tapıb, iki qruppaya bölünsünlər və bir qruppa Əbülhəsən müəllimgilə daxil olduqdan, bir 40-50 dəqiqə sonra 2-ci qruppa evə daxil olub bildirəsiniz ki, Süleyman Rüstəmlə barışdığınızı bilib xeyli sevindik və gəldik ki, Sizi təbrik edək. Beləliklə, bu qoyunu həzm-rabedən keçirək .Bunu deyib S.Rüstəm ayağa qalxır və Əbülhəsən müəllimgilə qərar tutur. Ə.Kürçaylı isə evlərinə tələsib şair və yazıçı dostlarını "mühüm" bir iş üçün M.Ə.Sabir bağına gəlmələrini xahiş edir.

S.Rüstəm Əbülhəsən müəllimin mənzilinin zəhgini basır. Qapıya yazıçı özü gəlir və Süleyman müəllimi gördükdə bir qədər karıxır, ancaq onu mənzilə dəvət edir. S.Rüstəm salamlaşdıqdan sonra sözə başlayır:

-Əbülhəsən, keçən gecə səni yuxuda gördüm, məni doatluqda belə bivəfa çıxmağıma görə məzəmmət edirdin. Yuxudan ayılıb özümə söz verdim ki, elə bu gün gedib, o kişi ilə barışıb dostluğumuzu davam etdirəcəm. Bu dünya ölüm-itim dünyasıdır, niyə biz belə münasibətlə ömrümüzü başa vuraq.

Bu səmimi sözlərdən riqqətə gələn Əbülhəsən müəllim Süleyman Rüstəmi qucaqlayıb onu qonaq otağına aparıb deyir:

-Ay Süleyman, nə yaxşı oldu sənin belə yuxu görməyin, elə mənim ürəyim də çoxdan bu rəncidəlikdən qubar olmuşdu. Gəl bir yaxşı-yaxşı nərd oynayaq, söhbət edək, həm də sənin bu gəlməyin lap yerinə düşüb. Əmim oğlu Basqaldan yaxşı bir erkək göndərib, kəsdirmişəm, indi onun iç-alatını qızardırlar, sonra isə keçərik kababa.

Bundan sonra iki köhnə dost nərd oynaya-oynaya söhbət edirlər. Bir qədər sonra süfrə açılır, göy-göyərti, salat, iç qızartması, şərab süfrəyə düzülür və onlar nuş etməyə başlayırlar. Elə məclis təzə-təzə qızışıb sağlıqlar deyilirdi ki, mənzilin zəngi çalınır. Əbülhəsən müəllim qapıya yaxınlaşıb açır. Bu vaxtı görür ki, Əliağa Kürçaylı və 3 nəfər tanıdığı şair və yazıçılar qapının qənşərində durub. Əliağa müəllim salam verib gəldiklərinin məqsədini açıqlayır:

-Əbülhəsən müəllim, eşitdik ki, Süleyman müəllimlə barışmısınız, bax vallah, bu hamımızın ürəyindən oldu, çünki, olmaz də, iki nəhəng yazıçı və şair belə vaxtda küsülü qalsınlar. Gəldik ki, Sizi təbrik edək.

Əbülhəsən müəllim Əliağanın sözlərinin səmimiliyinə inanıb və belə düşünüb ki, yəqin elə Süleyman özü ona deyib ki, gedirəm onunla barışmağa. Və bu gənc şair və yazıçılar da gəlib bu münasibətlə onları təbrik etməyə.

Əlbətdə Əbülhəsən müəllim öz qonaqpərvərliyini göstərib onları mənzilə dəvət edib qonaq otağına gətirir. Qonaqlar burada Süleyman Rüstəmi görüb onu da təbrik edirlər. Məclis davam edir, qoyunun ən yaxşı hissələri bişirilib süfrəyə gətirilir.

Dostların bu gəlişindən heç 40-50 dəqiqə keçməmişdi ki, qapının zəngi təkrar çalındı. Yenə də evin sahibi Əbülhəsən müəllim qapını açır, tanış şair və yazıçılardan ibarət ikinci qruppanı görür. Onlar da salamlaşıb yazıçını təbrik edirlər. Əlbətdə, Əbülhəsən müəllim burada, yenə də bir kələyin, bir zarafatın yer aldığını hiss etsə də, qonaqpərvərliyi üstün gəldiyindən bu gəncləri də evə, stol süfrəsinə dəvət edir. Yəqin ki, Basqaldan gətirilən bu qoyunun yarısından çoxu bu qonaqlıqda yeyilir.

Sonralar dostlar bu məzəli əhvalatı ara-bir yada salıb xeyli gülərdilər.

Bu əhvalatların qəhrəmanları çoxdan bu dünyadan haqq dünyasına köçüblər. Allah Süleyman Rüstəmə, Əbülhəsənə, Əliağa Kürçaylıya, bu əhvalatın səbəbkarı olmuş sevimli xanəndə Qulu Əsgərova qəni-qəni rəhmət eləsin.

Akif Muxtarov

Ədalət.- 2011.- 4 iyun.- S.18-21.