"DƏRDİM-BOYUMDAN YUXARI"

Alışmasa bu od, ocaq,

Ömür quru səs olacaqg

Sevincimin boyuna bax,

Dərdim-boyumdan yuxarı.

Rəşid Faxralı Azərbaycanın ən qədim yurd yerlərindən olan bir diyarda dünyaya göz açıb. Adına Borçalı deyirlər. Deyir ki: "Qədim, çox qədim tarixə malik Borçalı tarixən türksoylu xalqların yaşayış məskəni olub. Ata qəribliyə düşən oğlunu daha çox istəyir. Borçalı tarix tilsiminə düşmüş əzizlərimizdən ən yaxınıdı; yaxın qəribliyin sızıltısı bir ayrı cürdü-əlin çatır, sözün keçmir... Borçalı bir tərəfdən "bir budaqda oturub min bir budaq silkələyən" qansızlarnan, digər tərəfdən isti qoynundan, ovsun dolu, sehr dolu nəfəsindən uzaq düşdüyü doğmalarıynan əhatələnib. "Qırmızı körpü"nü ("Sınıq körpü"nü) keçdinsə, Borçalıdı. Və ruhuna, duyğusuna yad olanlar içində kimliyini dünənindən sıyrılan qılıncıyla, qılıncının pıçıldadığı sözüylə, sözünün söykəndiyi sazıyla qoruyub, hər daşında bir tarix yaşadan bu mahalın əlləri dost əli sıxıb, düşmən boğazı üzüb, qapısına düz niyyətlə, açıq ürəklə gələni duz-çörəklə, bəd niyyətlə gələni siyirmə qılıncla qarşılayıb həmişə".

Rəşidin kəndi Faxralı da o mahalın ən gözəl, yaşıllığı və təbii görünüşü ilə göz oxşayan yurd yerlərindən biridir. Rəşid Faxralı bu kəndə onlarla şeir həsr edib.

Bir qılıncdı

bu Borçalı deyilən,

Bu qılıncın tiyəsidi Faxralı.

Ağır eldi, zəri də var,

zoru da,

Sözqananı öyəsidi Faxralı.

Nə ki, sağam havam,

suyum, ölərsəm

Sümüyümün yiyəsidi

Faxralı.

Rəşid Faxralını mən həmişə yaşca cavan hesab eləmişəm. Çünki üzündə-gözündə elə bir təbəssüm var ki, o təbəssüm qoymur onun yaşını soruşum. O, gənclik təbəssümüdür. Amma bu yaxınlarda öyrəndim ki, Rəşidin əlli yeddi yaşı var. Əlbəttə, bu yaş məsələsinin bizim yazıya elə bir dəxli yoxdur. Rəşidin seçilmiş əsərlərinin üçcildliyini oxuyub başa çatdıranda doğrudan da onun yaşlaşdığını hiss eləmədim.

Hələ ki dünyanın

boş yollarında,

İzi dərd göyərdən

daş yollarında

Boylana-boylana qaçan,

dayanan,

Döyükə-döyükə gəzən

mənəmsə,

Yolların boyunca

daş-kəsəyində

Başını-gözünü əzən

mənəmsə,

Həsrətin gözünə

su salanacan

Hər ağrı-acıya dözən

mənəmsə,

Verdiyin taleyə şükür,

Ay Allah!

Taleyinə şükür eləyə-eləyə bir şair-publisist ömrü yaşayıb Rəşid. Neçə şeir kitabı çap etdirib, mətbuatda bir publisist kimi də tanınıb. Azərbaycan ordusu sıralarında həm döyüşçü, həm də hərbi müxbir kimi fəaliyyət göstərib, bu illər onun tərcümeyi-halının ən şərəfli səhifələridir.

Rəşid Faxralı təpədən-dırnağa saz-söz mühitinin adamıdır. Şeirlərini oxuduqca sanki sazın sehrli səsini eşidirsən və fikirləşirsən ki, saz ruhu ona ana südü kimi elə beşikdən gəlib. Mən bir oxucu kimi bizim ustad aşıqların yaratdıqları təcnislərin vurğunuyam. Təcnis aşıq şeir şəkillərinin ən çətini, həm də ən ovsunlusudur. Onu yaratmaq arının şan yaratmaq işinə oxşayır. Sözləri səs-səs, ilmə-ilmə gərək elə toxuyasan ki, bircə qüsur da üzə çıxmaya. Forma incəlikləri forma oyunbazlığına yox, məzmun ustalığına rəvac verə.

Qızılı payızın

qadasın alım,

Özünə çəkəmmir

qara yaz məni.

Göylərə yazırsan,

suya dönürəm,

Yazırsan biryolluq

qara yaz məni.

Necə yaşadırsan

dərdi sinəndə,

Öpüb əzizləyər

dərdi sinən də.

Həsrət gözlərində

dərd isinəndə,

Üşüdür, titrədir

qar-ayaz məni.

Getdi, gözlərimin

ağı da yandı,

Dilimi göynədən

ağı da yandı,

Ay Rəşid, illərin

ağıda yandı,

Qüdrət qələminlə

qara yaz məni.

Rəşid elə şairdir ki, ənənəyə, xalq şeirinə möhkəm bağlı olduğu qədər də müasir şeir mədəniyyəti ilə sıx ilişgilidir. O, qoşmalar, gəraylılar, təcnislər, qımqımılar yazır, amma ənənəvi şeir şəkillərində təzə söz deməyi bacarır, yəni ənənəyə müasir poetik təfəkkürlə yanaşır. Budur, bir gəraylısına diqqət yetirək:

Çağır, sazandalar gəlib

Çalsın döyüş havasını.

Qansız başa vurammadıq

Ölüm-qalım davasını.

Ömrüm peyğəmbər tuşudu,

Tuşumda canım üşüdü.

Muradım cənnət quşudu,

Dağıdıblar yuvasını.

Xeyir söz gəlir dilə ki,

Ürək gülər, göz gülə kig

Tanrı eşitmir hələ ki

Kasıbların duasını.

Formaca ənənəvidir bu şeir, amma burada müasir dövrün poetik ab-havasını görərsiniz.

Öncə qeyd elədim ki, Rəşid Faxralı Azərbaycan ordusu sıralarında xidmət edib. Onun bu mövzuda xeyli publisist yazısı, çoxlu şeirləri və bir neçə poeması var. Təbii ki, bir kiçik yazıda bu əsərlərin hamısı haqqında söz açmaq mümkün deyil. Amma bu yazıların hamısından döyüş iyi gəlir, qisas, intiqam duyğuları sel kimi axır. Onun "Ərgünəşə qar yağırdı" poeması isə orijinal bir üsulla qələmə alınmışdır. Poema General-mayor Heydər Piriyevə həsr olunmuşdur. Rəşid poemaya yazdığı ön sözdə generalın təkcə mahir sərkərdə kimi deyil, həm də xarakteri etibarilə kövrək bir insan kimi də xarakterizə edir. Bu poemanın hər fəsli bir saz havasının adını daşıyır: "Divani", "Baş Sarıtel", "Orta Sarıtel", "Paşa köçdü", "Dübeyti", "Ruhani", "Göyçəgölü", "Qəhrəmani", "Misri", "Təcnis", "Müxəmməs", "Gözəlləmə", "Zarıncı","Mansırı", "Qaraçı" və s. Saz havalarına, aşıq çeşnilərinə yaxşı bələd olduğundandır ki, hər hava üstündə köklənən şeir o havanın ovqatı ilə səsləşir. Məsələn, "Baş Sarıtel"i eşidəndə elə bil payıza düşürsən, xəzan yarpaqlarına bürünürsən.

Payız..

Təbiətin ipək çağıydı,

Utancaq çağıydı,

kövrək çağıydı.

Güllər bürünmüşdü

qızılı şala,

Çəmən ləçək-ləçək

aşıb-daşırdı.

Yarpaq köynəyindən

çıxan ağacın

Sağında-solunda

iz dolaşırdı.

"Ruhani"ni eşidəndə qışın, şaxtanın sona vardığını, yazın puçurlanan nəfəsini hiss edirsən. Bir döyüş havası dolaşır başında. "Misri"də isə düşmən üstünə gedirsən. Bax, bu saz havaları ilə döyüş ruhu, komandir, əsgər könlü arasındakı həmahəngliyi duyur şair.

Tənqidçi həmkarım Nizami Cəfərov R.Faxralının "Min illərin duası" poeması haqqında yazır ki: "Rəşid Faxralının "Min illərin duası" müasir poetik təfəkkürün məhsulu olmaqdan daha çox ideyası, intonasiyası, poetexnologiyası etibarilə yaşını müəyyənləşdirmək mümkün olmayan bir türk dastanıdır. Qədim dastanları xatırlamağa, gendən gələn ruh üzərində yüksəlməyə, çoxsaylı təhlükələrə sinə gərməkdən ötrü möhkəm dayanmağa bu gün türklərin ehtiyacı var. Rəşid Faxralının bu dua-dastanı həmin ehtiyacdan yaranmışdır. Və həm də zamanında yaradılmışdır".

Poema Türkün, Türk qüdrətinin vəsfinə həsr olunub. Türk mifologiyasına xas olan bir çox obrazlara müraciət də əsərin ümumi pafosunu qüvvətləndirmişdir. Məsələn:

Yürü, Boz Qurdum, yürü,

Yürü, umudum, yürü!

Yollarına baxmaqdan

Yolda qurudum, yürü!

Səsini məlhəm bilir,

Qəhərim, dərdim, yürü!

Gümanımı haray tək

Yollara sərdim, yürü!

Ayağım yer tutalı

Sənə yürüdüm, yürü!

Rəşid Faxralının "Seçilmiş əsərləri"nin üçüncü cildinə onun müxtəlif illərdə yazdığı publisistik məqalələri daxil edilmişdir. "Yaxın qəriblik" məqaləsi şairin doğulduğu, dünyaya göz açdığı Borçalıya, kəndi Faxralıya həsr olunub. Borçalı və Faxralı haqqında, həmçinin o mahalın digər coğrafi əraziləri, toponimləri barədə elə bir məlumatı olmayan hər hansı bir oxucu üçün bu məqalədə ən etibarlı bələdçi ola bilər. Qalan məqalələrdə ("Ərəbi ölən dəvələr", "İçimdə iməkləyən dərd", "Müharibə nə vaxt qurtaracaq?", "Zəngilandakı buluddan nələr asılıb?", "Müharibə illərin uşaqları") müəllifin şəxsən gördüyü, müşahidə etdiyi reallıqlar öz əksini tapır.

Rəşid Faxralıya yaradıcılıq yollarında yeni izlər, ləpirlər açmağı arzulayıram. Bu qeydlərimi də onun aşağıdakı misraları ilə tamamlayıram:

Sözü kəsə yozana,

Bəxti tərsə yazana,

Haqq yolunu azana

Amandı sözüm mənim.

Yolçu gözləyir dəyəm,

Bərəkət təknəsiyəm..

Məhəmməd hümmətiyəm,

İmandı sözüm mənim!

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.- 2011.- 4 iyun.- S.19.