ONLAR VƏ MƏMLƏKƏTİMİZ
"Onlar və
məmləkətimiz" proyektinin davamı olan bu
yazılarımızda da məqsədimiz
özümüzün kim olduğumuz haqqında
yazılananlara dayanaraq davam etməkdi. Biz
araşdırıcı deyilik və bir yazar olaraq bizim
haqqımızda olan fikirlər də bizim üçün
maraq doğurmaya bilməz. Təbii ki, bu
gün bəxtəvərliyimizdir ki, həm dünyada, həm
də qonşu Türkiyədə bizim kimliyimiz daha çox
söhbət yaradır və bu da bizi sevindirməyə bilməz.
Yüz illər sonra da güman ki, bu məsələ
yada düşə bilər və buna qəti hökm vermək
qənaətimiz yoxdu. Amma bu yazılarda
ayrı-ayrı yazar və ya qeyri yazar insanların məmləkətimiz
və bizlər haqqında görüşləri bizim
üçün yad olmamalıdı. Və
gələcək araşdırıcılar üçün
bu gün yazılanlar daha bir fakt olaraq diqqəti çəkəcək.
Uğur İlhan Kuban, TARİX
ÜÇÜN FİLM, qısa bir ön söz
Bəri
başdan söyləyim ki, haqqında
danışacağımız Uğur İlhanın bu əsəri
("LAÇIN KEÇİDİ" filmi) tarix
üçün son dərəcə dəyərli bir əsər
olaraq qiymətləndirilməlidir. Və bir də o
baxımdan ki, mən bilən bu film çəkilənə qədər
bu mövzuda bizim sənətkarlarımız hələ bir
addım da belə atmamışdılar.
Bu film
ağılalmaz və məntiqsiz Azəri-Erməni müharibəsi
haqqındadı.
Mən
müharibə deyirəm, Türklər savaş deyirlər. Mənə elə
gəlir ki, savaş sözünün silqəti və faciə
ağırlığı müharibə sözündən əksikdir.
Rejissor bu filmdə
Azəri-Erməni müharibəsinin bir neçə
gününü lentə almışdır. Və bunu
göstərməklə heç də hər hansı bir tərəfin
haqlı və haqsız olduğunu sübut eləmək istəməmiş
və bu əsərin də mənə elə gəlir ki,
üstün tərəfi də budur. Ancaq
bunu unutmayaq ki, belə bir əsəri bir erməni çəksəydi
tamam ayrı bir məqsəd güdərdi.
Uğur
İlhan bir insan və bir sənətkar olaraq, bir sənət
əsəri yaratmaq üçün həqiqətləri
ortaya qoymağa çalışmış və mənə
elə gəlir ki, buna nail də olmuşdur.
Uğur
İlhan bu filmdə həm də əsas rollardan birinin
ifaçısıdır.
Mən bu filmi Türk sənət
dünyasının Azərbaycan Tarixinə bir hörməti
olaraq qiymətləndirirəm və bir də
düşünürəm ki, hər halda Türk sənət
dünyasının bu filmdən xəbəri belə olmasa da,
şəxsən Uğur İlhanın bu addımı
heç bir tərifə sığmır. Yenə də deyirəm,
bu filmdə hər hansı bir tərəfə rəğbət
duyulmasa da və hətda bu film sənət baxımından
bir az aşağı səviyyədə
olsa da belə, qiymətsiz bir sənəddir.
Bu film
Laçın keçidinin ermənilər tərəfindən
xəyanətkarlıqla zəbt olunmasına həsr
edilmişdir.
Dağlıq Qarabağa gedən
əsas ana yol bu keçiddən keçir və bu
keçidin stratejik dəyərlərini bilən ermənilər
də buranı necə olursa-olsun elə keçirməyə can
atırdılar və elə keçirdilər.
Filmdə bu ələ
keçirmənin müxtəlif anları təsvir edilməkdədi.
Filmin türk televizyonunda
göstərilməsi bir şansdır, çünki türk
insanı bu məsələ ətrafında geniş bilgiyə
və məlumata sahib olmadığından, bu əsərin də
türk televizyonlarında göstərilməsi müsbət
bir hal olaraq qiymətləndirilməlidir.
O zaman bu filmi seyr eləyən
bir türk vətəndaşının görüşlərini
aldım. İstanbulun Bəyoğlu səmtində qəzet satan bir adamdır. Orxan adında
bir türk. Belə dedi Orxan:
"Dünyanın
gözü qarşısında cərəyan edən bu
amansız müharibəyə, bu amansız erməni
düşmançılığına söyləniləcək
bir söz tapa bilmirəm. Əsərdə bizim
bilmədiyimiz bəzi həqiqətləri gördük.
Və yaralarımız yenidən
ağrıtdı bizi. Filmdə erməni xəyanətkarlığı
mənə elə gəlir ki, hər yönüylə
yaxşı göstərilmişdir. Bizi üzən azəri
qardaşlarımızın əlinin yalın olması,
silahının az olmasıdır. Müasir silahlarla vuruşan ermənilərə
qarşı dirənən belə bir xalq ölməzdir.
Və mənə elə qəlir ki, bu filmi
çəkənlər də yaxşı bir niyətə
imza atmışlar. "
"Laçın keçidi" filminin rejissoru Uğur
İlhan Kubanla söhbət:
"Azərbaycanda gördüklərimi çəkdim"...
Türkiyənin
ən çox tanınan televizyon kanallarından biri olan
"TQRT"də tez-tez "Laçın Keçidi"
adlı bir film göstərilir.
Bu filmin
rejissoru və baş oyuncusu Uğur İlhan Kubanla
görüşüm və söhbətim təbii ki, bu film
haqqında oldu. Onun yaranma tarixi haqqında oldu.
Uğur İlhan dedi:
"Mən yalnız
gördüyümü və hiss etdiyimi çəkdim. Və əlavə elədi ki, mən Türkiyədə
doğuldum. Bütün türklərin
taleyi məni maraqlandırır. Ayrıca
olaraq Qafqaz türklərinə qarşı məndə
xüsusi bir hörmət var. Tarixi və mənəvi bir borc
var içimdə".
Uğur İlhan
-Təbii ki, ilk sorumuz bu
filmin yaranmasıyla bağlıdır. Bildiyimiz
kimi Türkiyədə yüzlərlə rejissor var, yüzlərlə
kino sənətçisi var və bunlardan heç biri
ağıl eləyib belə bir filmin çəkilməsinə
girişməmişdir. Siz nədən bunu
qarşınıza bir məqsəd olaraq qoydunuz. Əslində belə bir çətin işin
altına necə girdiniz?
-Əvvəlcə
mən bu filmdə oynayan sənətçilər və
ümumiyyətlə bu filmdə əməyi keçən
dostlar haqqında danışmaq istəyirəm. Bu filmdə
yuxarı-aşağı peşəkar aktyor deyilən bir kimsə
yoxdur. Azərbaycandan çəkdiyimiz
Sahib Quluzadə də bir kino şirkətində
çalışır. Yaqub Məmmədov
Laçında döyüş komandirlərindən biri idi.
Mustafa Gülən Şahin isə yenə də
profesyonal olmayan bir türk sənətçisidir. Və bütün bunları nəzərə alsaq mən
belə bir böyük sənət əsəri yaratmaq
iddiasıyla da bu işə girişməmişəm. Amma o da var ki, istəmişəm ki, bu əsər əsil
sənət əsəri olaraq tarixə keçsin. Və mən də tarixi və əsli olan bir hadisənin
ardınca getmişəm. Biz bu məsələni
oturub düşününcə bir də gördük ki,
artıq ermənilər Laçını işğal eləyiblər.
Mən də filmi bu keçidin uğrundakı
savaşa həsr eləmək fikrindəydim. Mənim əsas məqsədim bu ağılalmaz
savaşda kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu göstərmək
deyil, bunu çılpaqlığla tamaşaçılara
göstərmək məqsədim olmayıb və kimin
haqlı kimin haqsız olduğunu araşdırmağı
tamaşaçıların özlərinin öhtəsinə
bıraxmışam. Əslində bu məsələdə
bütün kartlar ortada.
Amma bunu xüsusi olaraq deyirəm:
bu o demək deyil ki, mən bu filmi çəkəndə tam tərəfsiz
olmuşam. Yox. Belə desəm
yalan olur. Filmi seyr etdikcə və buradakı hadisələri
izlədikcə,yəni bir az həssaslıqla
baxdıqca bunu görmək bir o qədər də çətin
dəyil. Amma yenə də mənim bir rejissor
olaraq ana məqsədim bu ağılsız və bu məntiqsiz
savaşın, müharibənin mənzərəsini vermək
idi. Təbii indi tamaşaçılar
bilir ki, mən nə qədər müvəffəq
olmuşam, ya olmamışam.
-Belə bir şey soruşum
Sizdən. Sizin Azərbaycanla nə kimi bir bağlılığınız
var. Yəni bu flmi çəkmənizin hansı səbəbləri
var və bu filmi çəkməyə Sizi vadar edən nədir?
- Mən çərkəzəm.
Dədələrim Adıqey tərəflərdən
gəldi buralara. Mən burada doğuldum.
Bütün türk xalqlarının taleyi məni
maraqlandırır. Ayrıca olaraq da
çərkəz olduğum üçün bütün
Qafqaz türklərinin taleyi məni son dərəcə
maraqlandırır. Bu maraq məni həmişə
rahatsız etmiş və buna görə də bir mənəvi
borc var içimdə sanki.
Mən bu filmi
çəkməyə başlamaq istəyəndə Qafqazda ən
təhlükəli nöqtə Azərbaycan idi. Ən qorxulu
şey də burada bir müharibənin getməsi və bu
müharibənin də səbəbinin bilinməməsi idi.
Yox, səbəb məlum idi. Amma bu səbəb o qədər ağılsız və
açıq bir səbəb idi ki, bunu bir səbəb olaraq
alıb, belə bir müharibənin başlaması qəribə
idi. Bunun nəticəsi uzun zaman bəlli
olmayacaqdı. Ən qorxulusu bu idi.
Mən bir insan və bir sənətçi
olaraq belə düşünürəm: harda müharibə
varsa, orada haqsızlıq var demək. Mən də
bu haqsızlığı göstərmək
üçün Azərbaycana getməliydim. Və işin də ən çətin tərəfi
bu idi ki, əvvəllər mən Azərbaycanda heç
olmamışdım. Getməzdən qabaq
"TQRT"də çalışırdım və
buradakı dostlarımla söhbət elədim. Belə bir işin altına girsəm mənə
kömək eləyib eləməyəcəklərini
soruşdum. Müsbət cavab alınca
qollarımı çırmaladım.
Bir Sabir Rüstəmxanlı
var, onunla
İki ay yarım
Azərbaycanda qaldım. Bu zaman ərzində ssenarini yazdım.
Taksi sürücülərindən tutmuş əsgərlərə
qədər hər kəslə söhbət etdim. Komandirlərlə görüşdüm. Çox böyük faydalar və bilgilər əldə
etdim. Bir şey mənə gün kimi
aydın oldu. Müharibə buralarda, yəni
Bakıda deyil, hardasa oralardadır.
Sonra Gözəl Sənət
Universitetindən üç gənclə
-Uğur bəy, bu Azərbaycan
haqqında nə düşünürsünüz? Nələr gördünüz? Bu Türkiyənin
Azərbaycana bu işdə nə kimi yardımı ola bilər?
-Mən belə
düşünürəm: əyər bir ölkə öz azadlığını
elan etmişsə, artıq o heç bir ölkədən
asılı olmadan yaşamalıdır. Heç
bir yerə bağlı olmamalıdır. Nə Türkiyəyə,
nə İrana, nə Turana, nə də Amerikaya, Mamerikaya... yəni
Azərbaycan öz işini özü görməlidir.
Üç rəngli bayrağı var.
Ayı və ulduzu var.
Himni var.
Dili var.
Və bir də gözəl bir düşüncə tərzi
var:
Bir dəfə yüksələn bayraq bir daha enməz...
Mən
bütün bunları ön planda görürəm. Və mən
də bütün bunları ön planda verməyə
çalışdım.
Mən bir rejissor olaraq
heç kimsəyə üstünlük vermək niyyətində
deyiləm, dedim bayaq. Ancaq mənə dəhşət
verən Azərbaycanda nizamlı bir ordunun olmamasıdır.
Bu mexanizma yox kimidir. Bax,bu
məni dəhşətə gətirirdi və mən bunu
heç cür anlamırdım. Əyər ordu
yoxsa, bu necə bir müharibə, necə bir savaşdır.
Ordu yoxdur, amma ordu yaratmaq havası var. Bunun
özü də çox pisdir. Mən orada olanda hiss
etdim ki, bu müharibədə azərilərin heç bir
şansı yoxdur. Azərilər bu müharibədə
belə vəziyyətdə yalnız uduzacaqlar. Mən bunları ürək ağrısıyla
gördüm və göstərməyə
çalışdım.
İndi
baxın, əgər bir ölkədə həqiqətən
bir müharibə havası varsa, onda orada hər kəs
ayağa qalxmalıdır. Ayağa qalxmalı və
Ermənistana getməli, onlardan soruşmalıdırlar ki, əcaba
siz nə istəyirsiniz? Əyər
Qarabağı istəyirlərsə, azərilər də vermərik
deyirlərsə, o zaman üz-üzə vuruşmaq gərək.
İndiyə qədər
üç film çəkdim. Almaniyada belə film
çəkmişəm. Amma, bu qədər
çətin və heç bir şəraiti olmayan bir vəziyyətdə
ilk dəfəydi ki, film çəkirdim. Bunu
heç unuda bilmirəm. Mənə bir
ölü vertolyot da vermədilər çəkimlər
üçün. Pul, vəsait vermədilər.
Filmin yarısında geri döndüm, Türkiyəyə
gəldim və kredit olaraq 10 min dollar aldım və filmi
tamamladım.
Tofiq Abdin
Ədalət.- 2011.- 11 iyun.- S.15.