Vətəndaşla
polis anlaşanda sabitlik olur
Ələsgər
Bədəlov: "Sovetlər dönəmində vətəndaşla
polis arasında bir sədd vardı və tərəflər
bir-birinə yaxınlaşmırdı. Belə olan halda əlbirliyi,
birgə iş də yox idi"
Ötən həftə Bakıda ATƏT-in
Daxili İşlər Nazirliyi ilə birgə "Cəmiyyətin
Dəstəklədiyi Polis işi" mövzusunda iki
günlük konfrans keçirilib. Sözügedən
konfransda ölkədə fəaliyyət göstərən
beynəlxalq təşkilatların təmsilçiləri,
dövlət, eləcə də ölkənin bir sıra
rayonlarını təmsil edən polis rəsmiləri, Qeyri
Hökumət Təşkilatlarının nümayəndələri
iştirak edirdilər. Onu da qeyd edək ki,
ATƏT-in Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyi ilə
2006-cı ildən birgə həyata keçirdiyi layihə
çərçivəsində mühüm işlər
görülüb. Layihə ilk olaraq Mingəçevir
şəhər Polis şöbəsi vasitəsilə
reallaşdırılıb və yüksək nəticələrin
əldə olunduğu da bildirilir. Mincəçevir
şəhər Polis şöbəsinin rəisi Ələsgər
Bədəlovla söhbətimizin mövzusu da görülən
işlərlə bağlıdır...
- Polislə cəmiyyətin birgə fəaliyyəti
baxımından həyata keçirilən layihənin nəticələri
varmı?
- 2006-cı ilin ikinci yarısından bu layihə Azərbaycanda
tətbiq olunur. Bu Daxili İşlər Nazirliyi
ilə ATƏT-in birgə həyata keçirdiyi bir layihədir.
Əslində adından da
göründüyü kimi bu cəmiyyətin dəstəyi ilə
qurulan polis işidir. Hamı bilir ki, sovetlər
dönəmində vətəndaşla polis arasında bir səd
vardı və tərəflər bir-birinə
yaxınlaşmırdı. Belə olan halda əlbirliyi,
birgə iş də yox idi. Müstəqillik
dövründə isə artıq biz digər sahələrdə
olduğu kimi polis işində də Avropa təcrübəsini
öyrənir və ondan bəhrələnirik. Bizim ATƏT-lə birgə həyata keçirdiyimiz
layihə də inkişaf etmiş Avropa ölkələrində
tətbiq olunan təcrübəyə əsaslanır. Yəni cəmiyyətin üzvləri olan insanlarla
polisin birgə öz işini görməsi təcrübəsinin
Azərbaycanda reallaşdırılması işi
aparılır. Burada maraqlı olan, həm
vətəndaşların, həm də polisin məmnun
qaldığı məsələ nədir? Hər bir vətəndaş yaşadığı
bölgədə asayişin qorunmasını istəyir.
Polisin də qarşısında qanunla bu vəzifə
qoyulur. Belə olduğu halda deməli,
polislə vətəndaş eyni məqsəd
üçün çalışmalı olur. Vətəndaş rahat yaşamaq, polis də əmin-amanlığı
təmin etmək istəyir. Bu isə o deməkdir
ki, bu işdə həm polis, həm də vətəndaş əlbir
olmaqda maraqlı olur. "Xalq
üçün, xalqın rahatlığı
üçün xalqla birlikdə"-deyiminin mahiyyətində
də birgə fəaliyyət dayanır.
- Əhalinin bu işdə maarifləndirilməsi
prosesi necə icra olunur?
- Vətəndaşları maarifləndirərkən birgə
işin mahiyyəti izah olunur. Layihənin mahiyyəti
də ondan ibarətdir ki, gəlin birlikdə cinayəti yaradan
səbəbləri aradan qaldıraq, asayişi təmin edək.
Bu pilot layihə kimi ilk olaraq Mingəçevir şəhərindən
başlayıb. Sonra isə 10 şəhər
rayonunda tətbiq olunub. Hazırda isə
DİN göstərişi ilə bütün polis
orqanlarında layihə həyata keçirilir. Bu layihə başlanandan sonra intensiv
görüşlər, bir sıra tədbirlər
keçirilib. Bu layihənin tətbiqindən
sonra bizim İnternet saytımız fəaliyyətə
başlayıb və həmçinin də qəzetimiz
çap olunur. Ayda bir dəfə yerli
televiziya ilə "Asayişin keşiyində sizinlə
birlikdə" bülletenimiz yayımlanır. Mütəmadi olaraq cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin
nümayəndələri ilə görüşlərimiz
keçirilir. Məktəb və
baxçalardan başlamış, veteranlara qədər
hamı ilə təmasda oluruq.
- Bütün bu fəaliyyətin nəticəsi olaraq nə
dəyişib?
- İlk
olaraq polisin cəmiyyətdəki rolu qismən dəyişib.
Dəyişən odur ki, artıq insanlar polisə,
öz növbəsində polis də insanlara öz
doğması kimi baxır. Bu iş prosesi ilə
bağlı maarifləndirmə zamanı biz insanlara izah edirik
ki, polis də sizlərdən biridir. Heç də
kənardan gəlmə deyil, sizin yaxınlarınız,
doğmalarınızdır. Çünki polisin iş fəaliyyəti
də vətəndaşları qorumaq üçündür.
Yəni hər bir kəs öz fəaliyyəti
ilə doğmalarına nə bəxş edə bilirsə,
polis də insanlar, doğmaları üçün onu edir.
Vətəndaşla polis arasında səmimi
münasibət ki, əmələ gəlir, onda asayişin, əmin-amanlığın
qorunması məsələsi də çətinlik törətmir.
Bizim ilk vaxtlardan birgə fəaliyyət
üçün dəvətimiz də insanlar tərəfindən
çoxdan qəbul olunub və onlar polislə birgə fəaliyyətdə
iştirak da edirlər. Bunun ən bariz
nümunəsi olaraq misal göstərmək də olar. "Polis haqqında" qanuna sonradan olunan dəyişikliyə
görə Ərazi ictimai məsləhət şuraları
yaradılıb.
- Bəzi hallarda bu narazılıq doğurur. Bu mənada Ərazi İctimai Məsləhət
Şuralarının fəaliyyəti nədən ibarətdir?
- "Cəmiyyət Dəstəkləyir
Polis İşini" ifadəsinin mahiyyəti cəmiyyətin
dəstəyi ilə qurulan polis işi deməkdir və
qeyri-adi yeni yaradılan bir qurum da deyil. Sadəcə
olaraq polis işinin cəmiyyətin dəstəyi ilə
görülməsi deməkdir. Klassik təcrübədən
indiki polis işi təcrübəsinin fərqi də qeyd
etdiyim kimi hadisənin qabaqlanması, önləyici tədbirlərin
görülməsidir. Bunun
üçün yaxınlaşmanın əhəmiyyəti də
odur ki, insanlar özləri kömək etməyə meyilli
olurlar. Ərazi İctimai Məsləhət
Şuraları adından göründüyü kimi polis sahə
məntəqələri yanında yaradılır və hər
ərazinin də öz şurası var. Həmin şurada da əhalinin
könüllü surətdə seçilən, məhkumluğu
olmayan, qanunlara hörmət edən və könüllü
şəkildə bu işə qoşulanlar cəmləşir.
Həmin insanlar hərtərəfli yoxlanmadan ora
qəbul oluna bilməzlər. Ərazi
İctima Məsləhət Şuraları "Cəmiyyət
Dəstəkləyir Polis İşini" mexanizminin həyata
keçirilməsinin bir yoludur və çox mütərəqqi
formadır. Polisə vətəndaşın
dəstəyinin müxtəlif formaları var və bu normal
haldır. 2009-cu ildən sonra
yaratdığımız bu forma da hələlik ən mütərəqqi
formadır. Bəzən bunu sovet dönəmində
olan drujinalarla qarışıq salırlar. Amma drujinalar
tamamilə başqa mahiyyət daşıyır və məcburi
şəkildə toplanırdı, heç kim
yoxlanılmadan, kimliyindən asılı olmayaraq cəlb
olunurdular. İnkişaf etdikcə biz bu dəstək
formalarının digər növlərindən istifadə edəcəyik.
Ola bilər ki, yeni cəmiyyətlər, fondlar,
birliklər yaradılsın. Əhalinin müxtəlif təbəqələrindən,
QHT-lərdən, idman təşkilatlarından, media nümayəndələrindən
dəstək ola bilər. Bütün
bunlar ola bilər ki, təşkilatlanar və
vahid bir könüllü cəmiyyət şəklində
formalaşar.
- Dediniz ki, polisin cəmiyyətdəki rolu qismən dəyişib.
Buna bir qədər aydınlıq gətirərdiniz...
- Əgər dünənə qədər
polis hadisə baş verən andan hərəkətə
keçirdisə, yəni məlumat, şikayət əsasında
polis araşdırmaya başlayırdısa, artıq indi belə
deyil. Çünki həyata keçirilən
layihə təcrübəsi öyrədir ki, polis işinə
hadisə baş verən ana qədər
başlamalıdır. Bu isə hadisəni
yaradan səbəbləri əvvəlcədən aradan
qaldırmalıdır. Polis öz fəaliyyəti
ilə elə etməlidir ki, hadisə baş verməsin.
Ona görə də bu layihənin iş metodunun əhəmiyyəti
böyükdür. Həm də ona görə
böyükdür ki, burada insanların dəstəyi hiss
olunur. Polis həmin polisdir, amma
insanların polisə münasibəti, dəstəyi sayəsində
hansısa bir rayonda 150 polis nəfərinin sayının 15 min
olması qənaətinə gətirir. Bu
isə o deməkdir ki, insanların hər biri cəmiyyətdə
baş verən kriminal hallara, baş verə biləcək
cinayətlərə polis gözü ilə baxmağa
başlayır. Çünki insanlar maarifləndirici
tədbirlər nəticəsində dərk ediblər ki, polisə
dəstək olmaq, polislə birgə fəaliyyət göstərmək
həm də özünə dəstək olmaq, əmlakının
təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Hər
şeydən əvvəl biz belə bir dəyişikliyə
nail olmuşuq. İkinci dəyişən polislə
vətəndaşın, polislə cəmiyyətin münasibətlərində
yeniliklərin əldə olunmasıdır. Əgər bayaqdan həm polis, həm də vətəndaş
bir-birinə əks qütbdə dayanmışdırsa,
artıq bu gün hər iki tərəf birgə fəaliyyətdədir.
- Yəni artıq insanlar - "Bu mənim deyil, polisin
missiyasıdır" - yanaşmasını arxada
qoyublar...
- Bəli. Artıq insanlar məsələnin
mahiyyətini dərk etməyə başlayıblar. Xüsusilə də o yerlərdə ki, bu məsələnin
mahiyyəti dərk olunub, orada artıq insanlar özlərini
polis kimi hiss edə bilirlər. Belə
olduqda asayişin qorunması da asanlaşır. Mingəçevirin timsalında deyə bilərəm
ki, sonrakı illərdə polis vətəndaş münasibətlərinin
doğmalaşması ona gətirib çıxarıb ki, əhali
həqiqətən də baş verəcək hadisələrin
qarşısının alınmasında bizə yaxından
köməklik göstərdi. Bunun sayəsində
də Mingəçevirdə kriminal hadisələr
azalmağa başladı. Statistika göstərir
ki, 2006-cı ildən sonra ildən-ilə xoşagəlməz
hadisələrin baş vermə halları azalmağa doğru
gedir.
- Digər rayonlarla müqayisədə nə kimi fərqlər
var və irəliləyiş hiss edirsinizmi?
- Əlbəttə. Bizimlə müqayisədə
digər rayonlar arasında fərqlər böyükdür.
Hər hansı qanunsuz hərəkət və etik
davranış qaydalarını pozmuş polis nəfəri barəsində
də vətəndaşlar il ərzində
polis orqanlarına onlarla şikayət məktubları göndərirdilər.
Amma indi vətəndaşla polis münasibətlərində
yaranan bu yaxınlıq sayəsində nə polis vətəndaşa
qarşı qanunsuz hərəkətə yol verir, nə də
vətəndaş yol verilən qanun pozuntusuna görə həmin
polis nəfərindən şikayət məktubu yazır.
Sadəcə olaraq insanlar qanunu pozan həmin
polis nəfərinin özünə, yaxud da onun işlədiyi
kollektivin rəhbərliyinə narazılığını
çatdırır. Bu mənada Mingəçevir
şəhərinin timsalında deyə bilərəm ki, vətəndaş
şikayətlərinin sayı heçə enib. Bunun azalmasının səbəblərindən biri
şöbənin rəhbəri olaraq mənim və digərlərinin
əhali ilə mütəmadi olaraq canlı görüşlərə
üstünlük verilməyimiz, televiziyada vətəndaş
suallarının cavablandırılması, akkreditə
olunmuş media nümayəndələri ilə hər
rübün sonunda bir dəfə görüşüb
qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirilməsidir.
Bütün bunlar həyata keçirilərkən
polis haqqında tənqidlər, iradlar deyilir, elə oradaca tədbir
görülür, yaxud da araşdırılır və cavab
verilir. Ona görə də belə hallarla
bağlı təkrar şikayət etməyə lüzum
qalmır. Uzun illər bir çox Avropa
dövlətlərinin təcrübədən keçirdiyi, bəhrəsini
gördüyü bu mexanizm çox böyük təcrübədir.
ATƏT-in dəstəkliyi ilə həyata
keçirilən bu layihəyə Daxili İşlər
Nazirliyi də çox böyük önəm verir. Nazirimiz dəfələrlə kollegiya
iclaslarında, digər əməliyyat müşavirələrində
bununla bağlı hesabatlarımızı dinləyib. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki,
artıq Azərbaycanda bu mexanizm işə düşüb.
Hesab edirəm ki, bu mexanizmin çox
yaxşı nəticələri olacaq. Sevindirici
hal odur ki, Azərbaycan postsovet məkanında yeganə ölkə
olaraq belə bir mexanizmin tətbiq olunmasında yaxından
iştirak edir. MDB ölkələrinin
heç birində bu mexanizm Azərbaycanda olduğu kimi tətbiq
olunmur. Amma ATƏT rəsmilərinin dediklərinə
görə artıq digər MDB ölkələri də buna təşəbbüs
göstərirlər. Qazağıstan, Ukrayna, hətta,
Rusiya özü də bu layihənin tətbiqi barədə
düşünür və ona görə də ATƏT-in
baş katibliyi ilə danışıqlar aparırlar. Çünki bu mexanizm çox maraqlı olması
ilə yanaşı, həm dövlətə, həm də
insanlara vacib olan məsələdir.
- Belə bir layihənin ilk olaraq Azərbaycanda
keçirilməsi və həyata keçirilən işlərlə
bağlı konfransların təşkili də maraq
doğurur...
- Həqiqətən də son 4-5 il ərzində
Azərbaycanda əldə olunan az-çox nə nailiyyət
varsa, o beynəlxalq qrumlar tərəfindən dəyərləndirilir.
ATƏT-in dəyərləndirmə missiyası da az müddət əvvəl Azərbaycanda olub.
Onlar Mingəçevirdə də oldular və layihənin
gedişi ilə yerindəcə
- Konfransdan kənar bir qədər də son illərdə
müxtəlif sahələrdə artan cinayət işləri
barədə məlumat verməniz yaxşı olardı. Hər gün ağlasığmaz cinayətlərin
törədildiyi barədə məlumatlar verilir ki, bu da
olduqca böyük təəccüb doğurmaya bilmir. Bunlar nə ilə bağlıdır?
- Əslində istər KİV-lərdə,
istərsə də televiziyalarda baş verən cinayətlərlə
bağlı məlumatların verilməsi Daxili İşlər
Nazirliyinin mətbuata açıq olmasının göstəricisidir.
Nazirliyin saytında da regionlardan verilən məlumatlar
dərhal yerləşdirilir. İkincisi, əvvəlki
dövrlərdən fərqli olaraq indi statistik məlumatlar
ictimaiyyətə daha çox açıqlanır. Bu da baş vermiş cinayət hadisələri barədə
məlumatların verilməsində bir şərtdir. Reallıqda isə Azərbaycanda baş verən hadisələr
digər ölkələrlə müqayisədə
çoxluq təşkil etmir. Statistik məlumatlar
göstərir ki, əksər cinayətlərin həm sayı,
həm də xüsusilə ağır cinayət halları
heç də artmayıb. Əksinə
azalmağa doğru gedir.
- Axı sovetlər dönəmində və ondan
sonrakı ilk on il ərzində belə
hallarla demək olar rastlaşılmırdı...
- Bilirsiniz, cəmiyyət inkişaf etdikcə, hətta
insanların intellekti inkişaf etdikcə yeni cinayət
növləri yaranır. Məsələn, bu gün elə
cinayətlər törədilir ki, 20-30 il əvvəl
onlar barədə anlayış belə yox idi. Texnika
inkişaf etdikcə cinayətə meyilli adamların
başı da həmin texnologiyalardan istifadə edib daha yeni
cinayətlərin törədilməsi istiqamətində
işləmək imkanı əldə edir. Bu gün açıq bir cəmiyyətdə
yaşadığımızdan dünyanın müxtəlif
yerlərində baş verən cinayət əməlləri
barədə məlumatlar əldə edirlər və bəzən
həmin cinayətlərin təsirinə düşüb
onların törədilməsi düşünülür.
Hansı ki, əvvəllər həmin cinayətlərdən
onlar da xəbərsiz idilər.
- Deməli, insanların psixologiyası pisliyə
doğru daha çox dəyişir?
- Xeyr. Belə deməzdim. Əlbəttə, insanların şüuru
inkişaf edib, dünyagörüşü təkmilləşib,
intellekti artıb və məlumat almaq imkanları genişlənib.
Bunun özünün də cinayətə təsirləri
var. Ancaq həm rəsmi statistikaya, həm də şəxsi təcrübəmə
əsaslanaraq deyə bilərəm ki, Azərbaycan vətəndaşları
heç də cinayətə meyilli deyil. Statistika da
göstərir ki, dünyanın ən az
cinayət törədilən respublikalarından biri Azərbaycandır.
Mətbuatda açıqlanan rəqəmlərin
insanlarda xof yaratması onunla bağlıdır ki, sovet
dövründən fərqli olaraq törədilən cinayət
əməlləri barədə məlumatlar verilir. Hazırda DİN-in 102 sistemi fəaliyyət göstərir.
Hər bir vətəndaş məruz
qaldığı, şahidi olduğu cinayət hadisəsi barədə
polis orqanlarına məlumat verə bilir və baş verən
bütün cinayət hadisələri də qeydiyyata
alınır. Bu da bəzi hallarda statistik məlumatlara
təsir göstərir ki, insanlar da cinayət hallarının
artdığını güman edir.
- Polis orqanlarında işləyənlərin də qanun
pozuntusuna yol verdikləri, qeyri-qanuni əməllər törətmələri
barədə məlumatlar az deyil. Cəmiyyətdə asayiş keşikçiləri
kimi tanınan qrumda belə hallar nədən baş verir?
- Heç kim deyə bilməz ki, Azərbaycan
polisi idealdır və hətta, nazirimiz də hansısa rəsmi
tədbirdə polisimizin ideal olduğunu, bu qrumda işləyənlərin
də ideal insanlardan təşkil olunduğunu deməyib. Cəmiyyətdə nə varsa, cəmiyyətin bir
parçası olan polisdə də o var. Cəmiyyətdə
baş verən nə neqativ hallar varsa, o polisdə də
baş verə bilir. Təbii polis
çoxsaylı, çoxminli kollektivdir və burada
hamının intellekti, dünyagörüşü,
dünyaya baxışı da eyni deyil. Heç
də polis əməkdaşlarının hamısı ideal nizamnamə,
etik davranış kodekslərinin tələblərini yerinə
yetirmir. Əlbəttə ki, bu kimi hallar
var. Səmimi olaraq deyirəm ki, son illərdə neqativ hallara
qarşı verilən reaksiya qədər təpkini uzun illər
işlədiyim müddətdə görməmişdim. Polis əməkdaşları ilə bağlı
verilən şikayət əsasında istənilən bir hadisə
dərhal nazirliyin müvafiq idarəsi tərəfindən
araşdırılır və orqandan xaric olunma, çox ciddi
cəza verilməyə qədər tədbirlər
görülür. Bizim şəhərdə
də belə hallar olub və cəzasını da alıb.
Bu məsələ düşünülməsin
ki, boş buraxılır.
- Qardaş Türkiyənin simasında deyə
bilərik ki, polis orqanlarında bu sahədə təhsili
olmayanlar işləyə bilməz. Amma Azərbaycanda belə
deyil və qanun pozuntusuna yol vermə hallarının da məhz
təsadüfi adamların polisdə işləməsi səbəbindən
baş verdiyi bildirilir...
- Artıq təsadüfi gəlmə yolları demək
olar bağlanıb. Cəmiyyətdə belə
bir fikir var ki, sıravi polis heyəti arasında daha çox
kobud rəftar edənlər, hansısa formada qanunu pozma
hallarına təsadüf olunur. Belə
halların da qarşısının alınması
üçün dərhal tədbir görülür. Bir məsələ də var ki, artıq sıravi
polis nəfərlərinin hazırlığı, işə
qəbul formaları dəyişib. Vətəndaşlar
artıq bilməlidir ki, polis orqanlarında sıravi heyətə
işə qəbul üçün müsabiqə olunur.
Bir yerə 4-5 nəfər sənəd verir.
Onların fiziki hazırlığını
yoxlamaq üçün mini test olunurlar. Təsadüfən
polisə düşmə yolları bu gün artıq
bağlanıb və bu gün kimisə gizlin işə
götürmək də mümkün deyil. Ona görə də inanıram ki, təmizlənmə,
saflaşma prosesinin mütləq təsiri hiss olunacaq. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi layihə çərçivəsində
göstərilən fəaliyyət hazırda Azərbaycan
polisində yeniləşmənin getdiyini təsdiqləyir.
Gültəkin Qəhrəmanlı
Ədalət.- 2011.- 15 iyun.- S.3.