Amaliya Pənahova: "Mən bir daha Akademik Milli Dram Teatrına qayıdan deyiləm"

Azərbaycanın xalq artisti, Bakı Bələdiyyə Teatrının bədii rəhbəri Amaliya Pənahovanın APA-ya müsahibə verib. Amaliya Pənahova ilə söhbətimiz Bakı Bələdiyyə Teatrının yeni ünvanı olan "Dostluq" kinoteatrında baş tutdu. Son aylar ərzində bir neçə ünvan dəyişən bu teatr kollektivinin soyuq binada yeni tamaşalar hazırladığının şahidi olduq. Öyrəndik ki, burada teatrın hələ son ünvanı deyil və teatr burada müvəqqəti məskunlaşıb...

- Amaliya xanım, yeni məkanınız mübarək olsun. Nəhayət, Bakı Bələdiyyə Teatrına yeni bina verildi...

- Yeni məkan deyəndə ki, faktiki olaraq hələ bizim məkanımız yoxdur. Bura köçürülmüşük, çünki 15 il Şəhriyar adına klubda fəaliyyət göstərirdik. Bir günün içində bizi küçəyə atdılar, üç-dörd ildir harada olduğumuzla heç kim maraqlanmır. Sağ olsun, yenə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bizə balaca bir yer ayırdı. Hələ bu yerin bizim ünvanımız olacağını deyə bilmərəm, çünki əlimdə nə sənəd, nə bir kağız var. Hər halda yerləşdiriblər, sağ olsunlar.

- Azərbaycan kino və teatr tarixinə əvəzsiz rollarla adını yazmış Amaliya Pənahovaya qarşı bir neçə ildir davam edən qeyri-müəyyən münasibəti anlaya bilmirik. Kimdir Sizinlə bu ədavəti aparan?

- Əslində yaratdığım teatr çox yüksək qiymətləndirilmişdi. Bilirsiniz ki, teatrın 10 illiyində mərhum Heydər Əliyev 20-dən çox əməkdaşımıza fəxri adlar verdi, işimizi qiymətləndirdi. Arada bu hadisələr baş verəndə söhbət qalxdı ki, bunların binası yoxdur, gəlin bu teatrı bağlayaq. Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarına minnətdaram, onun sayəsində bu teatr bu gün də fəaliyyətdədir. O ildən bu ilə biz yenə də sübut etdik ki, bu teatr yaşamalıdır. Teatrın özünəməxsus, digər teatrlardan fərqli repertuarı var. Teatr respublikada birinci olaraq vətənpərvərlik, qəhrəmanlıq mövzusunda tamaşalar hazırladı, cəbhə bölgələrində qaçqın-köçkünlər, əsgərlər qarşısında çıxış elədi. Teatrın 2009-2019-cu illərdə inkişaf planı dövlət başçısı tərəfindən təsdiqləndi və İlham Əliyev hər zaman öz çıxışlarında deyir ki, Azərbaycanda bir teatr da binasız, təmirsiz, yeni təchizatsız olmayacaq. Bu baxımdan mənə elə gəlir ki, növbə yavaş-yavaş bizə də çatacaq. Mən bu halı qərəzli münasibət, özümə hörmətsizlik kimi qəbul etmirəm, sadəcə... Düşünmək ki, niyə mən birinci yox, sonuncuyam, bu artıq nadanlıq olar. Ona görə düşünürəm ki, bu qədər dözmüşük, bir azda dözməliyik.

- Amaliya Pənahova ümid edir?

- Mən ümidimi heç zaman üzmürəm, görə-görə gəlirik. Hər halda deyirlər işləyənə, sədaqətə, etibara zaval yoxdur. Kollektivimizlə birgə düşünürük ki, çətin günün ömrü az olar. Sözsüz, teatrın öz binası olmalıdır, teatr böyük yaradıcılıqla paralel, həm də təsərrüfat sahəsidir. Burada bir çox sahələr var ki, tamaşaçının gözündən kənarda qalır, amma bu gündəlik işdir, fəaliyyətdir, bu baxımdan teatrın gərək sözsüz ki, öz binası olsun. Teatrın 20 illik fəaliyyəti dövründə çoxlu kostyum, rekvizit, dekor yığılıb və bunlar hamısı yer tələb edir. İndi hələlik bunların hamısı mənim bağımdadır, konteynerlərdə qalıb, bəziləri çürüyür, bəziləri... Görürsünüz ki, buranı bir az səliqəyə salmışıq ki, işləyə bilək. Üç otaqdır və zalda səhnə düzəltmişik. Soyuq atmosferdə hamımız qalın geyinib otururuq, tez-tez xəstələnirik, amma ümidimizi yenə də üzmürük. Sözsüz ki, ayrı-ayrı ünvanlarda tamaşaları göstərmək, tez-tez yer dəyişmək bizə çox ziyan verir. Çətin şəraitə baxmayaraq biz il ərzində 3-4 yeni tamaşa göstəririk, yeni premyeralar edirik. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, çalışırıq fəaliyyətimizdən qalmayaq. Fəxr edirəm ki, bizim teatrın səhnəsində uzun illər getməyən tamaşalar həyat üzü görəndən sonra, artıq başqa teatrlar da həmin tamaşaları yada salır və öz repertuarına daxil edir. O cümlədən, "Ölülər"i, "Nadir şah"ı. Bizdən asılı olmayan səbəblərə görə, "İblis" tamaşası hələ qalıb. Teatrları da qınamaq olmur, hansına müraciət edirsən, öz yaradıcılıq planı var, öz məşq cədvəlləri var. Amma fəaliyyətimizi kim poza bilər?! Onsuz da teatrlar bu gün fədakarların çiyinləri üzərində yaşayır. Bu fədailər olmasa, teatrda çalışmaq, yaratmaq, yaşamaq, dolanmaq çox çətindir. Tarixə nəzər salsaq görürük ki, teatrda çalışanlar gülləyə də, böhtana da, zaman-zaman haqsızlıqlara da tuş gəliblər. Mən nə birinciyəm, nə sonuncu... Nə qədər səhhətim imkan verirsə, ömür vəfa edirsə, teatr üçün çalışacağam.... Biri bunu deyə-deyə rəhmətə getdi, həyat yoldaşımla bərabər bu teatrı yaratdı və dəyən zərbələrə onun ürəyi dözmədi. Elə-belə olmadı ki, hər şey... O da arzulayırdı ki, bu teatrın binası olsun. Biz bu məhrumiyyətlərə dözürdük, düşünürdük ki, teatrın nə vaxtsa öz binası olacaq. Bizə ayrı-ayrı ölkələrdən çoxsaylı təkliflər gəlirdi. Mən bilirəm ki, bütün bu təkliflər respublikaya zərər vurmaq və bunu şouya çevirmək niyyəti daşıyırdı. Deyirdilər ki, gəlin hamılıqla qalın, biz sizə bina da veririk, şərait də yaradırıq, evlər də, ad-san da, əsas pul veririk, təki siz gəlin, özü də elə bu ad altında - Bakı Bələdiyyə Teatrı olaraq fəaliyyət göstərin. Mən elə nadan deyiləm və siyasətdən də uzaq deyiləm ki, bunların nə oyun olduğunu anlamayım.

- Akademik Milli Dram Teatrında bir çox yeniliklər olacaq. Teatrdan uzaqlaşan aktyor heyətinin də tamaşalarda rol alacağı deyilir. 18 ildir bu teatrdan uzaqlaşan Amaliya Pənahovanı necə, bu səhnədə görə biləcəyikmi?

- Yox, mənim öz teatrım var. Mən çox dözümlüyəm, ancaq qırılanda bərk qırılıram, sonra ora qayıtmıram. 30 il o teatrın səhnəsində 200-dən artıq qadın obrazları yaratdım. O teatrın bütün ağrı-acısı ilə yaşadım və teatrın repertuarını 30 il çiynimdə daşıdım. Amma nəticədə naxələflərlə, haqsızlıqlarla üzləşdim, son nəticədə də bu teatrı yaratdım və ora ilə birdəfəlik üzülüşdüm. Mən bir daha o teatra qayıdan deyiləm. Kim ifamı görmək istəyirsə, öz teatrım var və mənim yaradıcı heyətim heç bir teatrdan aşağı səviyyədə deyil, əksinə üstündür. Mən buna başımla cavabdehəm. Çox böyük məsuliyyətlə deyirəm ki, burada çox böyük istedadlar, gözəl gənclik, inkişafa aparan yaradıcı heyət var və bununla fəxr edirəm. Kimin arzusudur, kim gözəl nümunə görmək istəyirsə, gəlsin, teatrımda tamaşa qoysun, mən də çıxış edim, aktyorlarım da oynasın. Bu teatra şərait yaratsınlar. Bəzən mənə elə gəlir ki, bir çoxları bu teatra şərait yaratmağa qorxurlar ki, birdən o biri teatrlardan üstün olar.

- Bəlkə bu, teatrınıza deyil, şəxsən Sizin özünüzə olan münasibətdən irəli gəlir?

- Yəqin ki... Hər halda bu teatr xalq üçündür. Amaliya bunu goruna aparmayacaq ki... Fəxr edirəm, bilirsiniz niyə? Çünki bu gün bizimlə bir çox teatrlar rəqabətdədir. Təki sağlam rəqabət olsun, ortalıqda naxələflik, düşmənçilik, tapdanmaq olmasın. Bunu silək, pozaq, böhtan ataq. İllər boyu mən bu münasibətdən əziyyət çəkmişəm. Çoxları içində paxıllıq hissi ilə alışıb-yanıb. Ona görə ki, Amaliyanın bu zamana kimi uğursuz rolu olmayıb. Nə kinoda, nə teatrda. Mənim ürəyimdə olan yanğı onların çoxunda olmayıb... Başım o qədər çəkib ki. Özümü tanıyandan elə çarpışıb-vuruşuram, gündəlik həyatımı, gündəlik sənətimi təsdiq edirəm.

- Yəqin xəbərdarsınız ki, Akademik Milli Dram Teatrı yeni iş üslubuna keçib. Artıq aktyor və rejissorlarla müqavilə əsasında iş qurulacaq.

- Mən bunun tərəfdarı deyiləm və bunu açıq şəkildə bəyan edirəm. Çünki teatrlar sənətkarlardan asılı olacaq və bu da nəticədə teatrı məhv edəcək. Tutaq ki, hər aktyor pul qazanmaq xətrinə müqavilə bağladı, tamaşalarda iştirak elədi. Belə olan təqdirdə repertuarı necə quracaqsan? Aktyorun əsas iş yeri mənim teatrımdadır, o isə gedir başqa teatrlarla müqavilə bağlayır və bütün teatrlarda oynayır. Bəs onda mən bu aktyorla necə işləyim, elə-belə məvacib alsın məndən?! Onun iştirak etdiyi tamaşaları necə bölüşüm mən? Sabah mən bir yana getdim, deməli onu da özümlə aparsam, o biri teatrlar pis vəziyyətdə qalacaq. Fikrimcə, bu, özünü doğrultmayan bir qərardır. O zaman hər aktyor diktə edəcək, o zaman həqiqətən də nizam -intizam pozulacaq, sən aktyora heç bir şey deyə bilməyəcəksən. Siz 5-6 nəfərdən savayı hansı böyük aktyorların adını çəkə bilərsiniz ki, onlar kapitalist dövründə məşhurlaşdılar, öz xalqını təmsil etdilər? Yoxdur elə şey. Sabah Azərbaycan teatrı da belə olacaq. İndi deyirlər çoxuq, yox, çox deyilik. Biz 30 il ərzində teatr səhnəsində bir ad qazanırıqsa, bu çox böyük şeydir. Hər il istedad tapmaq da mümkün deyil. Zaman özü yetişdirir bu istedadı.

- Akademik Milli Dram Teatrına əcnəbi rejissorların dəvət olunması prosesinə başlanılıb. Bəs bu addımı Siz necə qarşılayırsınız?

- Bunu mən də eşitmişəm. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan teatrında milli rejissora, yerli kadrlar olmayanda əsasən Rusiyadan çox dəvətlər olundu. Hamısını dəvət etdilər, gəldilər, amma nəticədə biz öz milli sənətkarlarımıza söykəndik. Çünki hər xalqın öz mədəniyyəti var və biz deyirik ki, bu mədəniyyəti inkişaf etdirməliyik. O gələn mənim mədəniyyətimin inkişafına xidmət etməyəcək. Gəlib mənim Cavidimi və yaxud Axundovumu səhnələşdirsin. Cavidi, Axundovu xarici rejissor məndən yaxşı biləcək?

Ola bilsin ki, biz hansısa bir məqamı keçid dövründə itirdik. Çünki rejissorlarımızı, aktyorlarımızı gərək vaxtaşırı başqa ölkələrə göndərib, o ölkələrin teatr mədəniyyəti ilə, tamaşaları ilə, teatr təchizatı ilə tanış edərdik. Bəlkə bir-iki nəfəri göndərirlər, o da mütləq kiminsə dostudur, ya da kiminsə xoşuna gəlib, xaricə gedib gəlir. Gəlin bu məsələyə qlobal baxaq, bu addım çox böyük fəlakətə gətirib çıxara bilər. Əgər biz millikdən danışırıqsa, buna əməl edək. Sovet dövründə də deyirdik mədəniyyətimiz formaca milli, məzmunca beynəlmiləldir. İndi də edək, ancaq indi nə formaca, nə də məzmunca milli olacaq, çünki əsərləri dəyişirlər, klassiklərimizi də ürəkləri istədikləri kimi ixtisarlar edirlər. Bu nə verir bizə? Bu gün bir çox gənclərimiz təhsildən uzaqdır, öz yurd-yuvalarından qaçqın düşmüş insanlarımız var, biz onlara mənəvi qida verməliyik. Biz onları milli kökə bağlamalıyıq. Eləməsək, o zaman biz hansı Vətəndən, vətənpərvərlikdən danışa bilərik? Teatra bağlılıq körpə yaşından olur. Baxırdı, görürdü, kiminsə şövqünə bu sənətə gəlirdi. İndi belə şey var?

- Demək ki, çoxlarının özünə sual verib cavabını tapa bilmədiyi ki, "axı niyə yetişmir" sualının cavabı budur?

- İstedadlı aktyor yetişməməsinin bir çox səbəbi var. Birincisi budur ki, onları uşaqlıqdan bu sənətə gətirmirlər. Xatırlayıram, məktəblər, disputlar keçirilirdi, sonra gəlib inşa yazırdılar, təhlil edirdilər. Biz məktəbin, məktəb isə bizim xidmətimizdə idi. İslahatlar deyirlər, hanı islahatlar, görürsünüz? Dedilər müsabiqə, müsabiqə gərək hamı üçün eyni olsun, heç kim seçilməsin. Axı biz aktyorlarımızı tanıyırıq. Əgər onlara xalq və ya əməkdar artist adı veriblərsə, artıq onlar müsabiqədən keçiblər. Elə deyil?

- Amaliya xanım, indi də Azərbaycan kinosuna nəzər salaq. Siz nəzər salanda nə görürsünüz?

- Milli mənsubiyyətimizdən kənara çıxdığımızı görürəm. O filmlərdə sevdiyimiz sənətkarları görmürük. Bunlar çox böyük amildir. Eyni zamanda bu gün biz kinolarımızda ürəyimizə yaxın mövzuları görmürük. Qərbə meyl atırıq və kinomuzda Qərb ünsürləri olanda yaxşı qarşılamırıq, çünki bütün bunlar bizə yabançıdır. Bəlkə mən geri qalmışam, bütün bunlar inkişafdan xəbər verir. Bir şeyi nəzərə çatdırım, Qərbi dünyaya tanıtdıran onların böyük kino sənayesi oldu. Eyni zamanda onlar bu filmlərə böyük vəsait buraxdılar və bütün dünyaya yaydılar. Bir çox zəif, sənəti inkişaf etməyən ölkələr onların sənətini bayraq edib göylərə qaldırdılar. Bizim filmlərimizin öz dəsti-xətti var. Təsadüfi deyil ki, ən çətin dövrdə - 1945-ci ildə "Arşın mal alan" dünyanı zəbt etdi. Niyə? Milli mənsubiyyəti, milli kadrları, fərqliliyi ilə... Biz yalnız bununla maraq kəsb edə bilərik. Muğamımız bütün dünyaya səs salıb, çünki o bizimdir. Kimsə onu bizdən yaxşı ifa edə bilməz. Həmçinin kinomuz da, teatrımız da belə olmalıdır. Bizdə olan istedad, enerji başqa xalqlarda yoxdur. Yalnız bizi sevənlər azdır və bizi təbliğ edənlər yoxdur. Kinomuzu milli mənsubiyyətə, milli kökə söykənən, milli kadrlarımızla tanıtmalıyıq, nə Depardye ilə, nə bir başqası ilə tanıda bilmərik, yeni söz deyə bilmərik.

- Ancaq "A" kateqoriya filmlər də deyillər...

- Sözsüz ona da çatmaq lazımdır. Bilirsiniz, gənc rejissor gedib beynəlxalq festivalda bir mükafat qazanır, sonra gəlib oturur, heç nə eləmir. Ona daima iş vermək lazımdır, işləsin, unutmasın. Bu hələ bizdə alınmır. Biz həm kinoda, həm teatrda özümüzünkülərə daha çox etibar etməliyik. Ola bilsin desinlər ki, mən köhnəlmişəm, zövqüm köhnəlib, amma bu faktdır. Biz sənətimizi bu cür inkişaf etdirə, tanıda, təbliğ edə bilmərik. Artıq 47 ildir bu sənətdəyəm və bu müddət ərzində çox şeylər görmüşəm. Yoldaşımın vəfatının bir ili apreldə tamam olacaq. 17 il bu teatrda çiyin-çiyinə çalışdıq, 47 il ömür-gün yoldaşım olub. Onsuz çox çətindir, ancaq yenə də həyat davam edir. Övladlar, nəvələr... Onun arzuları var idi ki, onlar həyata keçməlidir və ona görə də əllərimi boşaltmağa ixtiyarım yoxdur. İçim özümü yandırır, çölüm özgəni. Çox şükür ki, mübarizəm, mübariz olmasaydım, yəqin ki sınardım.

Ədalət.- 2011.- 2 mart.- S. 6.