Soyqırım - Bu ifadənin mahiyyətini ermənilər hamıdan yaxşı bilir

Çünki törətdikləri vəhşilik insanlıqla bir araya sığmır

Bu gün təkcə Azərbaycanda deyil, həm də dünyanın bir çox ölkələrində Azərbaycanlıların soyqırım günü anılır. Ötən əsrin əvvəllərində ermənilərin bütün ölkə ərazisində xalqımıza qarşı həyata keçirdiyi soyqırım siyasəti tarixi faktlarla bu gün ortaya çıxarılaraq dünya ictimaiyyətinə çatdırılmaqdadır. Əslində ermənilərin yerli xalqa qarşı törətdiyi cinayət hadisələri, soyqırımların tarixi onların Azərbaycan ərazilərində məskunlaşdırılması ilə başlayır. Bu mənada təqvimdəki günlərin böyük əksəriyyəti qara xətlə keçir ki, ermənilərin azərbaycanlıların başına gətirdikləri oyunları nə hansısa hadisə, nə də günlə əlaqələndirmək qeyri-mümkün görünür.

Amma bütün bunlara rəğmən ermənilərin azərbaycanlılara qarşı ədavəti özünün xüsusi tarixi ilə yaxşı məlumdur. Tarix boyu torpaqlarımızın işğalı niyyəti ilə yaşayan, torpaqlarımızda yerləşdirilib dövlət yaradılmaqla bədnam qonşularımıza çevrilən ermənilər istənilən fürsətdən istifadə ediblər. XX əsrin əvvəllərində, çar imperiyasının süqutundan sonra qarmaqarışıqlıqdan istifadə edən erməni siyasətbazları müxtəlif siyasi donlarda Azərbaycana qarşı olan çirkin məqsədlərini həyata keçirməyə cəhd ediblər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasına aparılan yolda xalqımızın apardığı mübarizəyə erməni daşnaklarının və siyasətbazlarının necə mane olduğunu göstərən tarixi faktları araşdırarkən Azərbaycan xalqını böyük geopolitik savaşa sürükləyərək onun sərvətlərini hərraca çıxarmaq istəyən Bakı Sovetinin onun erməni-daşnak rəhbərlərinin apardığı xain siyasətə ayna tutmaq istəmişik. Təsadüf nəticəsində günümüzə gəlib çıxan sənədlərlə tanış olduqda XX yüzilliyin əvvəlində necə mənfur bir düşmənlə üz-üzə qaldığımız bir daha aydın olur. İstər mart soyqırımı, istərsə də milli sərvətimiz olan neftin talan edilməsində ermənilərin xain simaları tam çılpaqlığı ilə üzə çıxır.

Leninin erməni silahdaşı

Xatırladaq ki, Leninin Qafqazdakı canişini, fövqəladə komissar səlahiyyətli Stepan Şaumyan və onun rəhbərlik etdiyi Bakı Soveti məkirli planlarını reallaşdırmaq üçün cidd-cəhdlə Azərbaycanın müstəqilliyinə mane olmağa çalışırdı. Bu minvalla Azərbaycanın baş şəhəri Bakıda Rusiyanın xeyir-duası ilə baş verən hadisələrdə başlıca məqsəd Bakını ölkənin digər hissələrindən ayırmaq və bununla da Azərbaycanı paytaxtsız qoymaqla onun bütünlüyünə imkan verməmək idi. Öz növbəsində Azərbaycanın türk-müsəlman əhalisi də bolşeviklərin və ermənilərin məkirli niyyətlərinin baş tutmaması üçün onları dəstəkləmirdi. Xüsusilə də ölkənin istər ziyalı, istərsə də sadə vətəndaşları arasında milli özünüidarə ideyasının həyata keçirilməsi daha real idi. 1917-ci il noyabrın 2-də Bakıda Şaumyanın ali hakimiyyət orqanı elan etdiyi Bakı Sovetinin əsas arxalandığı qüvvənin də yerli vətəndaşlar deyil, Bakıda yerləşən rus hərbi qarnizonu olması da təsadüfi deyildi.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, həmin dövrdə müvəqqəti olaraq bolşeviklərin idarəetməni ələ alması ilə cərəyan edən siyasi proseslərdə azərbaycanlılar (türklər) arxa plana keçirilmiş, ölkənin yiyəsi olan Azərbaycan əhalisi rusların, ermənilərin və digər gəlmələrin hakimiyyət uğrunda mübarizəsindən kənarda saxlanılmışdı. Hətta onların adları belə çəkilmir, bir sıra müraciətlərdə isə sadəcə "müsəlman əhalisi kimi" qeyd edilirdi. Konkret olaraq misal göstərə bilərik ki, 1918-ci ildə Balaxanıdakı fəhlə yığıncağında qəbul edilən müraciət "Müsəlman, ləzgi, gürcü və erməni fəhlələrinə" sözləriylə başlayırdı. Əlbəttə ki, maraqları təmin edən bu siyasət Rusiya tərəfindən açıq dəstəklənirdi. 1918-ci il fevralın 14-də Leninin Şaumyana göndərdiyi teleqram bu baxımdan deyilənlərin əyani sübutu sayılmalıdır. Sözügedən teleqramda Lenin yazırdı: "Sizin qəti siyasətiniz bizi çox sevindirir. Bacarıb həmin siyasəti indiki çox çətin vəziyyətin tələb etdiyi çox ehtiyatlı bir diplomatiya ilə birləşdirin". Bəllidir ki, bu "diplomatik" tövsiyənin fəsadları özünü çox gözlətmədi. Bakıdakı mart qırğını, Bakı Sovetinin erməni daşnak hərbi birləşmələri ilə birgə hərəkət planı və Bakı neftinin Rusiyaya ötürülməsi kimi hadisələr üçün bu teleqram razılıq aktı oldu.

Planın tərkib hissəsi - Mart qırğını

Bu danılmaz bir həqiqətdir ki, 1918-ci il Novruz bayramı ərəfəsində həyata keçirilən mart qırğını təsadüfi bir hadisə deyildi. Bu Bakı Sovetinin xain avantürası idi. Bakıda və Azərbaycanın digər yerlərində milli hisslərin özünü daha qabarıq göstərməsi, Azərbaycan türklərinin öz ölkələrinə sahiblənmək istəyinin ön plana çıxması bolşevikləri çıxılmaz vəziyyətə salırdı. Onlar buna yol verməməyi qərara almış, yaranmaqda olan milli kimlik və dövlətçilik xəttini nəyin bahasına olursa-olsun dağıtmaq və şəhəri birbaşa Rusiyaya tabe etdirmək xətti tutmuşdular. 1918-ci il martın 15-də, Bakı Sovetinin iclasında "Zaqafqaziyada işlərin vəziyyəti haqqında" məruzəsində Şaumyan həyasız bir soyuqqanlılıqla deyirdi ki, "Bakı Soveti Rusiya Xalq Komissarları Sovetinin açıq elan etmiş olduğu vətəndaş müharibəsinin Zaqafqaziyada başlıca dayağı və mərkəzi olmalıdır".

Xatırladaq ki, "Dikaya Divizaya"nın tərksilah edilməsi mart qırğınları üçün bəhanə oldu - bolşeviklər təxribata əl atmaqla bu faciə üçün zəmin qazandılar. Mart qırğınından sonra Rusiya Xalq Komissarları Sovetinə göndərdiyi məktubda Şaumyan yazırdı ki Bakıda sovet hakimiyyəti müsəlman millətçi partiyalarının müqaviməti nəticəsində daim havadan asılı vəziyyətdə idi: "...Onların qələbəsi Zaqafqaziyanın Rusiya üçün itirilməsi demək olardı... Buna görə də bizim süvari dəstəmizin üzərinə ilk silahlı basqın cəhdindən istifadə edib bütün cəbhə boyu hücuma başladıq".

Göründüyü kimi bu etiraf dəhşətli bir siyasətin konturlarını açır. Rusiyaya azərbaycanlı (türk) olmayan Bakı lazım idi, çünki "sovet hakimiyyəti qurmaq" adı altında Azərbaycan bölgələrinə gedən erməni-bolşevik güruhu yerli əhalidən dəstək görmürdü. Onlar başqa millətlərin köməyi ilə oyuncaq "sovet hakimiyyəti" elan etməyə məcbur olurdular. Qubadakı soyqırım Muğan Sovet Respublikası avantürası məhz rusların və ermənilərin əli ilə ortaya atılmışdı.

"Beynəlmiləlçi və ideyalı kommunist" Şaumyan öz məqsədinə çatmaq üçün sinfi düşmən elan olunmuş daşnaklarla razılaşma imzalamaqdan belə utanmamışdı. Bakıda azərbaycanlı əhalinin cəzalandırılması məhz daşnakların əli ilə həyata keçirilirdi. Bakı Soveti 1918-ci ilin martında cinayətkar planı həyata keçirməyə başlayır və təxminən 7 min əsgəri müxtəlif yerlərdən Bakıya gətirir. Bundan başqa "Qırmızı Qvardiya" adı altında yaradılan 10-12 minlik ordunun da 70 faizi ermənilərdən ibarət idi. Martın 30-da axşam saatlarında Bakıda ilk atəş səsləri eşidilir. Erməni dəstələri müsəlmanların evinə basqın edərək onları vəhşicəsinə öldürməyə başlayırlar. Həmin soyqırım zamanı təkcə bir gün ərzində 12 mindən artıq azərbaycanlı qanına qəltan edilir. Bu faktlar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə yaradılmış istintaq komissiyasının hesabatında əksini tapıb. Həmin hesabatda mart hadisələri zamanı ölənlərin sayının 20 mindən çox olduğu bildirilir. Mart soyqırımında təkcə bir gün ərzində Bakıda 12 mindən çox azərbaycanlı öldürülməsi bolşevik-daşnak dəstələrinin vəhşiliklərini göstərir.

Hər yerdə ölüm xofu

Onu da deyək ki, bolşevik-daşnak vəşhiliyi yalnız Bakı ilə bitmir. Onlar Quba, Şamaxı,Kürdəmir, Salyan və Lənkəran qəzalarında soyqırımı davam etdiriblər. Qatil S.Lalyansın dəstələri 3-16 aprel tarixində Şamaxı əhalisinə divan tutur. Onun Yerli ermənilərin köməyi ilə təkcə mart ayında Şamaxının 58 kəndi Bakı Sovetinin erməni ordusu tərəfindən dağıdılıb. Təxminən 8 mindən artıq insan öldürülüb. Bunların 1653 nəfəri qadın 965 nəfəri uşaq idi. 1918-ci ildə 15 min əhalisi olan Şamaxının 1921-ci ildə cəmi 1700 nəfər adam qalmışdı. Ermənilərin 1918-ci il mart və aprel aylarında Şamaxı və ona bitişik kəndlərində törətdikləri qətliamı sübut edən çoxlu sayda arxiv materialları var. Bu materiallar arasında 22 noyabr 1918-ci ildə Təcili Araşdırma Komissiyasının başçısı A.Xasməmmədovun ADR-in Ədliyyə Nazirinə Şamaxı şəhəri və ona bitişik kəndlərinin dağıdılması, əhalinin öldürülməsi barədə məlumat, həmin komissiyanın bu məqsədlə komissiya başçısına verdiyi məlumatı, çinayətkar şəxslərlə bağlı təcili məhkəmə işinin başlanması haqqında komissiyanın 12 iyul 1919-cu il tarixli qərarını göstərmək olar. Həmin soyqırımı əks etdirən faktlar isə 7 cild, 925 səhifədən ibarətdir. Quba qəzasında hadisələr də eyni istiqamət üzrə cərəyan edirdi. Aprel ayında Quba qəzasına göndərilən Hamazasp ona "Xəzər dənizindən Şahdağadək olan ərazidə müsəlmanları məhv etmək əmrinin" verildiyini bildirir. Onun başçılıq etdiyi daşnak-bolşevik dəstələri Quba qəzasında 122 kəndi yandırmışdılar. Ermənilər tərəfindən törədilən bu soyqırım zamanı 30 mindən artıq adam öldürülüb. Qırğının əsas təşkilatçılarından olan S.Şaumyan RSFSR XKS-ə 1918-ci ildə yazdığı məktubunda həyasızcasına etiraf edir-" Daşnakstyunun 3-4 minlik milli hissələri bizim ixtiyarımızda idi. Milli hissələrin inkişafı vətəndaş müharibəsinə qismən milli qırğın xarakteri vermişdi, lakin buna yol verməmək mümkün deyildir. Biz bilərəkdən buna yol verdik". 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakı, Şamaxı, Quba, Lənkəran və digər ərazilərdə erməni bolşevik -daşnak guruhu 50 min azərbaycanlını qətlə yetirmiş, 10 minlərlə insanı öz torpaqlarından qovulmuşdu. Vəziyyət o qədər qəliz idi ki, Bakı Sovetini dəstəkləyən Müsəlman Sosialist Partiyaları Bürosu təcili olaraq Erməni Milli Komitəsini buraxmağa, bu komitəyə tabe olan silahlı qoşunları Bakıdan çıxarmağa çağırırdı. Vəziyyətin böhran həddinə çatdığını anlayan Şaumyan, Leninin tövsiyə etdiyi kimi, "diplomatiya" oyunu qurdu. 1918-ci ilin aprelin 20-də İnqilabı Müdafiə Komitəsi yaradıb ermənilərin komitəsini ləğv etməyi təklif etdi. Amma bütün bunlar gözdən pərdə asmaq üçün idi - bu qurum da, erməni qoşunları da sona qədər Bakıda fəaliyyət göstərdilər. Məsum mart soyqırımında onlar öz qanlı missiyalarını məharətlə yerinə yetirdilər. 100 minlərlə soydaşımız mart soyqırımının qurbanı oldu.

Milli sərvətin talanı

Aydındır ki, 1918-ci il aprelin 25-də yaradılan Bakı Xalq Komissarları Sovetinin əsas məramlarından biri Rusiyanı havayı Azərbaycan nefti ilə təmin etmək idi. Daha əvvəl isə (1918-ci ilin martında) Rusiya Xalq Komissarları Soveti ona aid olmayan Azərbaycanın neft ehtiyatlarına həyasızlıqla müdaxilə edərək ehtiyatları öz mülkiyyəti elan etmişdi. Lenin Bakı neftinin Rusiya üçün həyati əhəmiyyət daşıdığını deyir və komissarlardan onun daşınmasının təşkilini tələb edirdi. 1918-ci ilin mayında Bakıya onun belə bir göstərişi gəldi: "Birinci növbədə və hökmən neft çıxarılması işi təmin edilməlidir..." Leninin cümlələrindəki əmr tonuna fikir verirsinizmi? Bakıda aclıq hökm sürür, siyasi çaxnaşmalar baş verir, yüz minlərlə insan siyasi avantüralara qurban gedir, amma bütün bunlar "proletariatın dahi rəhbərinin" vecinə deyil, o, neft istəyir! 1918-ci il mayın 23-də göndərdiyi teleqramda Lenin öz neft ehtirasını daha qabarıq göstərir: "...Lap çoxlu miqdarda neft çıxarılması işi birinci növbədə və DANIŞIQSIZ təmin edilsin". Bolşevik liderinin hökmüylə Rusiya Ali Xalq Təsərrüfatı Şurası 1918-ci il iyunun 2-də Bakıya sərəncam göndərir (Bu vaxt Azərbaycan Cümhuriyyəti artıq qurulmuş və ölkə sərvətlərinin qanuni sahibi elan olunmuşdu, amma yoldaş Lenin sanki kardır!), əmr edir ki, ...Bağlanmış mədənlər dərhal bərpa edilsin. Keçmişdə istismar olunan quyuların hamısı işə salınsın, neft və neft məhsulları dərhal göndərilsin!"

Bir yazıya sığmayan dəlillər

Şübhəsiz, erməni daşnakları ilə birlikdə bolşeviklərin törətdiyi əməlləri bir yazı ilə yekunlaşdırmaq qeyri-mümkündür. Əldə olunan faktlar kifayət qədər kədərlidir. 1918-ci ilin yazında və yayında Bakıdan Rusiyaya 4 milyon 300 min ton neft və neft məhsulları göndərilib. Təbii ki, əvəzsiz, havayı! Ümumilikdə Bakı Sovetinin fəaliyyəti dövründə Rusiyaya 80 milyon pud neft aparılıb.

Bu bir həqiqətdir ki, XX yüzilliyin əvvələrində baş vermiş hadisələr bu gün üçün də ibrətamizdir. Bu mənada milli dövlət quruculuğu sahəsində vacib olan tarixi həqiqətlərin zamanında təhlil edilməsi və ictimai müzakirəyə çıxarılması son dərəcə zəruri məqamlardandır. Tarixin təcrübəsindən nəticə çıxarmaq müstəqillik tarixi çox gənc olan dövlət kimi Azərbaycanımıza, millətimizə olduqca gərəklidir.

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 31 mart.- S. 5.