Ədəbiyyatda izi qalan...

(Xalq şairi Cabir Novruzu xatırlayarkən)

Cabir Novruzun rəhmətə getmək xəbərini eşidəndə, əslən Giləzidən olan Həmiyyə xanım (indi o da Allahın rəhmətinə gedib) az qala yana-yana dedi: -Hər il biz Giləziyə qəbir üstünə gedəndə Cabir Novruzu da bacısının qəbrini ziyarət eləyən görərdik.

Bu söz mənə ağır gəldi və o bacısı ki, Cabir müəllim onu hər il yad eləyərdi, indən belə onun qəbrinin qərib qalacağını düşündüm və qəlbim xeyli vaxt aşağıdakı sözlər üstdə çırpındı:

Daha Cabir də öldü,

öldü pənahın sənin,

Bilsəydin, yandırardı

göyləri ahın sənin.

Bir daha başdaşına

yağmayacaq göz yaşı,

Bir daha qəbrin üstə

gəlməyəcək qardaşın.

İnanın ki, bu illər ərzində hər Cabir müəllim yadıma düşəndə Giləzidə tənha qalan bacısının qəbri fikrimdə od tutub yanır.

***

İlk dəfə Cabir müəllimi nə vaxt gördüyümü yadıma sala bilmirəm. Amma onu "Mənim muğamatım" kitabından tanıyıb sevdiyimi gün kimi xatırlayıram.

Onda orta məktəb şagirdiydim və oxuyub bildiyim şairlər məni söz aşiqi eləmişdi. Bir gün də kitabxanada "Mənim muğamatım"ı gördüm. Qonşu Beyi kəndindən piyada evimizə - Xəlsəyə gələnəcən yoldaca oxuyub qurtardım.

Qəribədir ki, bu kitabda toplanan şeirlər az qala dil açıb mənimlə danışırdı.

***

Hansısa bəstəkarın sözüdü, gərək ki, Rəşid Şəfəq idi, bir dəfə Qara Qarayevdən söhbət salmışdı, dedi: "O, sənətdə təmiz idi". Hər dəfə bu fikir yadıma düşəndə, rəhmətlik Cabir Novruzun pak ruhu gəlib gözümün qabağında dayanır. Bu zaman onun şair Ağasəfaya bağışladığı kitabına yazdığı avtoqrafından yadımda qalan dörd-beş sözünü xatırlayıram: "...ana südü kimi saf..." Məhz ana südü kimi saflıq Cabir Novruz poeziyasının canına-qanına hopmuşdu:

Kor bibim qızı var, adı Tirmədi,

Bətndə itirmiş iki gözün o.

Otuz beş ildir ki, heç nə görməyir,

Antik heykəlidir kəndimizin o.

O vaxtı bu şeiri oxuyanda rəhmətlik kor əmoğlum Qambayı düşünmüşdüm. Açığı, Cabir müəllimə qibtə eləmişdim: "Gərək əmoğlum haqqında bu şeiri mən yazaydım!"

Onu da deyim ki, bu əsər çap edildiyi vaxt ədəbi ictimaiyyətin marağına səbəb olmuşdu. "Antik heykəlidir kəndimizin o" bənzətməsi əsl tapıntıydı. İndi o dövrün hansı şairini dindirsən, yuxarıda xatırladığım misraları əzbər deyər.

***

Universiteti təzəcə bitirib rayonumuza - Kürdəmirə təyinat almışdım və vaxtı ilə oxuduğum Axtaçı kənd orta məktəbində coğrafiya müəllimi işləyirdim. Bir gün eşitdim ki, Kürdəmirə Bakıdan şairlər gəlib. Mən də rayon mərkəzindən 45 kilometr aralıda yerləşən kəndimizdən uça-uça getdim Kürdəmirə.

Tədbir mədəniyyət sarayında idi. Gördüm rəyasət heyətində Kürdəmir rayon Partiya Komitəsinin I katibi Məmməd Məmmədovdu, Cabir Novruzdu... başqaları yadımda qalmayıb... Tədbiri M.Məmmədov açdı. Rəhmətlik son dərəcə müdrik insan idi, ədəbiyyata, sənətə öz baxışı vardı...

Burda mərhum yazıçı Namiq Abdullayevin bir söhbəti yadıma düşdü: "Siyəzəndə müəllim işləyirdim. Onda Məmməd Məmmədov idi rayonumuzun I katibi. Bakıdan, jurnalist Hacı Hacıyevdən, onun yanında (gərək ki, "Azərnəşr"də - kursiv bizimdi) işləmək üçün dəvət almışdım. Hacı müəllim icazə üçün rayon Partiya Komitəsinə də məktub yazmışdı. I katib də məni çağırtdırmışdı.

Qapını döyüb içəri girəndə, gördüm Məmməd müəllim başını stolun siyirməsinə əyib, hiss elədim ki, kitab oxuyur.

Onda Namiq müəllimdən soruşmuşdum: -Nə əcəb aşkar oxumurmuş?

Demişdi:

- O dövr belə şeylərə yaxşı baxmazdılar.. Bilsəydilər, aləmə car çəkərdilər ki, bəs birinci katib iş-gücünü buraxıb, kitab oxuyur..."

Mən də yaxşı xatırlayıram ki, M.Məmmədov Kürdəmir rayonunun tədbirlərində çıxış eləyəndə dönüb olurdu əsl ədib. İndi isə şairlərlə görüş məclisindəydi. O, söhbətinə sözün gücünü ifadə eləyən təriflə başladı: - Görün, Aşıq Ələsgər nə deyib:

Mənim sözüm

öz yolundan dönəni,

İnşallah, qaytarar,

düz insan eylər.

Bu zaman Cabir müəllim çevrilib heyrətlə altdan yuxarı M. Məmmədova baxmağa başladı. Onun təəccüb və maraq dolu baxışları aradan otuz beş ilə yaxın bir vaxt keçməsinə baxmayaraq hələ də gözlərimin qabağından getmir.

Bəli, Cabir müəllim həmişə yaxşı sözü uca tuturdu.

Gərək ki, Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) ilk kurslarındaydım, "Ulduz" jurnalına getmişdim. Təzə-təzə fəaliyyətə başlayan bu gənclik məbədgahının ilk baş redaktoru Cabir Novruz idi. Onda "Ulduz" bizdən ötrü Kəbə kimi bir yer idi.

Canımı dişimə tutub, utana-utana Cabir müəllimin qapısını döyüb, otağına girdim. Məndən sonra rəhmətlik Məmməd Faiq də gəldi. Cabir müəllimi tək görmək arzum baş tutmadığından lap dilim batdı. Nə isə, bir şeir oxutdurdular mənə. Cabir müəllim, indi başa düşürəm ki, öz qənaətində yanılmadığını aydınlaşdırmaq üçün Məmməd Faiqə baxdı. O da, indiki kimi yadımdadı, başını yana əyib, sağ əlinin tilini şırım açırmış kimi iki-üç dəfə stolun üstündə aparıb gətirib təkrar elədi:

- Üzdən getmisən ey, üzdən...

Mən gözümü götürüb Cabir müəllimə baxdım. O da bu sözü təsdiq edirmiş kimi Məmməd Faiqə baxa-baxa gülümsünürdü. Onda Məmməd Faiqi ürəyimdə məzəmmət eləmişdim: "A kişi, qoyaydın baş redaktor sözünü deyəydi də, sən niyə at saldırırdın!?"

Zaman göstərdi ki, mənim şeirim həqiqətən adi yazıymış. Bir müddət sonra "Ulduz" məni də sevindirdi. "Qızlar yaxşı bilər" adlı şeirimi bu dəfə rəhmətlik Məmməd Araza vermişdim. Deyəsən, pis deyilmiş.

***

İş elə gətirdi ki, böyük istedad sahibi Cabir Novruzun sovet hakimiyyəti dağılandan sonra ilk kitabının naşiri mən oldum.

Bir gün Cabir müəllim mənə zəng elədi. Həyatımda ilk dəfə onunla telefonla danışdım. Düzdü, buna qədər bir dəfə onun evində olmuşdum; rəhmətlik naşir Adıgözəl Qəmbərovla Cabir müəllimin həyat yoldaşının yasına getmişdik. İndi isə...

Onda mən "Şur" və "Şirvannəşr"in direktoruydum. Rəhmətlik hansı nəşriyyatdansa məyus qayıtmışdı və biz kitabının nəşriylə bağlı ürəyi istədiyi kimi onunla razılaşdıq...

Onu da deyim ki, Cabir müəllim tək deyildi, oğlanları - rəhmətlik Mirzə və Müşfiq də onunla gəlmişdi. Bu görüşə qədər nə Mirzəni görmüşdüm, nə Müşfiqi. Amma "Mirzələrim, Vüqarlarım, Müşfiqlərim" şeirindən adlarını bilirdim.

Xoş gəlmisiz bu dünyaya,

balalarım,

Sevinclərim, əzablarım,

bəlalarım.

Hara getsəm sizin üçün

dən yığıram,

Nə də yığsam, üçünüzə

tən yığıram.

Salam, mənim

Mirzələrim, Vüqarlarım,

Müşfiqlərim!

Evimizin işıqları, çıraqlarım...

Siz ölməzlik abidəsi,

Əsrlərdən əsrlərə

gedib çatan ata səsi.

Və onda nəşriyyatda Cabir müəllim məni heyrətə salmışdı. İlahi, oğlanlarıyla o necə də səmimi danışırdı. Onların fikir və mülahizələrinə qəbri nurla dolmuş necə də həssaslıqla yanaşırdı... Bu, ata-oğul münasibətindən çox, dost münasibəti idi, yoldaş münasibəti idi.

Gizləməyin nə yeri, biz atalar çox vədə övladlarımızın fikrinə yuxarıdan aşağı baxırıq. Bir növ uşaqlarımızın, lap böyüyüb ailə sahibləri olsalar belə, söz-söhbətinə elə uşaq fikri kimi yanaşırıq. Bəzən burdan da narazılıqlar yaranır. Amma Cabir Novruzu övladlarıyla münasibətdə mən ayrı biçimdə gördüm.

Cabir müəllimin kitabını nəşr elədik və sonralar, necə deyərlər, aramız açıldı, zəngləşməyə başladıq.

Bir gün də növbəti zəngimdə gördüm sevincəkdi. Tez-tələsik dedi: - Qəşəm, Mirzənin qızı olub, zəng elə, onu təbrik et.

Bu sözlə Cabir Novruz bir daha gözümdə ucaldı.

Cabir müəllim şeirlə-sənətlə nəfəs alırdı. Gizli deyil ki, adətən dinib-danışmaz gördüyümüz Cabir Novruzu şeir oxuyanda tanımaq olmurdu; çılğın, emosional bir varlığa dönərdi...

Bu yazının üstündə işləyərkən gözləmədiyim halda kağızlarımın arasından Cabir müəllimin mənə yazdığı məktubu çıxdı. Bu böyük şairin əl boyda vərəqdə balaca bir etirafını, xırda bir yaxşılığa özünəməxsus diqqətini gördüm. Odur ki sözümü, sətirlərində Cabir müəllimin isti nəfəsini duyduğum bu yazıyla bitirirəm:

"Qəşəm ......., salam!

Mən Bilgəhdən gəldim, özümün səhvim ucundan düz hesablanmamış kitabın beş çap vərəqindən çoxunu çıxartdım. İndi həcmi dediyimiz qədər oldu. Çıxartdığım əsərlərin adlarını mündəricatda da qaraladım. Qızlar sağ olsun, mənə xeyli kömək etdilər. Səni gözləyə bilmədiyimə görə üzrxahlıq edirəm. Çünki saat üçün yarısında prezidentin sədrliyilə Füzuli yubiley komitəsi keçirilir, mən də orda olmalıyam. Hörmətlə, C.Novruz, 22.07.1996"

Bu, mənim Cabir Novruzdan aldığım ilk və son məktub oldu.

Qəşəm İsabəyli

Ədalət.- 2011.- 15 mart.- S. 5.