"BİR PAYIZ GECƏSİ QAYIDACAĞAM"

(İstedadlı şair Camal Yusifzadənin 70 yaşına)

Camal Yusifzadə mənim gəncliyimin şairidir. Biz altmışıncı illərin tələbələri bizdən yeddi-səkkiz yaş böyük, o zaman "gənc şair" kimi tanınan İsa İsmayılzadənin, Ələkbər Salahzadənin, Vaqif Səmədoğlunun, Camal Yusifzadənin şeirlərini həvəslə oxuyurduq. 1970-ci ildə Camalın bapbalaca bir kitabı-"Lənkəran nəğməsi" çapdan çıxmışdı. Kitabda cəmi on üç şeir vardı. Bu şeirlər Azərbaycan şeirinə yeni bir SƏSin, təzə bir NƏFƏSin gəlişindən xəbər verirdi.

Gözü yağışlı,

Buludu kövrək,

Yatağı nəm

Mənim

İslanmış,

Yaşıl,

Zərif

Nanəm.

Bu şeirin adı "Lənkəran" idi. Və Camal cəmi səkkiz kiçik misrada Lənkəranın təbii mənzərəsini rəsm etmişdi. Hiss olunurdu ki, Camal Yusifzadə təbiətlə, onun fəsilləri, ağacları, quşları, çayları, dənizləri, meşələri ilə öz içindəki duyğuları qovuşdura bilir. Axı, insanın öz içində də payızı, qışı, yazı, yayı var. Və Camalın ən çox sevdiyi, ən çox da tərənnüm etdiyi fəsil payızdır.

Bir stəkan yağışam,

Bir stəkan payızam.

Bürünüb həsrətimə

Çəkilmişəm içimə.

Bir stəkan payızam;

Təkrarıyam həsrətin,

Mən nəhəng bir

fil kimi

Gizlədirəm özümdə

Payızı-

Həsrətimi.

Artıq ilk şeirlər kitabındaca Camal, necə deyərlər "payızlaşmışdı".

Həsrəti yağışda islatmaq üçün,

Bir payız gecəsi qayıdacağam.

On üç ildən sonra Camalın dördüncü şeirlər kitabı çıxdı və o kitabın adı "Payızdan gələnlər" oldu.

Əlbəttə, Camalı təkcə "payız şairi" kimi təqdim eləmək doğru deyil. Hərçənd ki, yenə təkrar edirəm: Camalın şeirlərində payız bütün görkəmiylə, görünüşüylə, gözəlliyilə və təbii ki, şairin içindəki payızlı duyğularla gözəl təsir bağışlayır.

İndi Camal yetmiş yaşına çatıb, daha doğrusu, ömrünün payız fəslinə. Və dönüb arxaya boylananda C.Yusifzadənin müasir Azərbaycan şeirinin xəritəsində öz adını həkk etdirdiyinin şahidi olursan. Onun elə şeirləri var ki, bu gün də oxunur, dinlənilir və sevilir. Çünki ŞEİRDİR. Ritorikadan, hay-küydən uzaq, sadə, səmimi, dilimizin saflığını, təbiiliyini özündə əks etdirən, fikirlə hissin, ağılla ürəyin vəhdətindən yaranan ŞEİRLƏR.

Qışam,

Qışam,

Qışam mən.

Bağçalara, bağlara

Qar olub qonmuşam mən.

Qışam,

Qışam,

Quşam mən,

Dəstəsindən qırılmış

Bir ağ qaranquşam mən.

Bahardan qalmışam mən.

Qışam,

Qışam,

Qışam mən,

Dovşanın qorxusuna,

Ayının yuxusuna,

Quşbaşı yağmışam mən.

İndi, müasir dövrümüzdə belə gözəl uşaq şeirləri nadir hallarda yazılır. Halbuki, Camal bu şeiri altmışıncı illərdə qələmə almışdı. Və o zaman ustad şairimiz Rəsul Rza Camalın bu şeiri barədə yazmışdı: "Bu şeir mənə sadəliyi, sözlərin təbii duyumu ilə Sabirin "Gəl, gəl, a yaz günləri" şeirini, "Dərsə gedən bir uşaq" şeirini xatırlatdı. Belə şeirlər çox olsun. Bu şeir nəğmə adlanır. Bu, doğrudan da, nəğmədir. İndi bir Fikrət, bir Cahangir, bir Seyid lazımdır ki, onu musiqi dilində səsləndirsin. Mənim fikrimcə, Camal uşaqlar üçün yaxşı şeirlər yaza bilər". Amma Camal uşaqlar üçün çox az şeirlər yazdı, bu yolu davam etdirsəydi, məşhur bir uşaq şairi olardı.

Camal Yusifzadə müasir şairdir. "Müasir şair" ifadəsini işlədərkən mən Camalın şeirlərindəki mövzuların müasirliyini nəzərdə tutmuram (əslində, mövzuların müasiri, qədimisi yoxdur, dünyada nədən istəsən yazmaq olar), bu mövzuları yeni ifadə vasitələri ilə oxucuya çatdırmağın özü müasirlikdir. Məhəbbətdən, onun hicranından, vüsalından çox yazırlar. Camal da yazır. Amma ənənəvi hicran-vüsal motivləri Camalda bir ayrı poetik çalara malikdir. Budur, baxın:

Səndən o tərəfə

Məndən bu yana

yol varmı?

Səndən o tərəfə,

Məndən bu yana-

Gözlərin didəsindən

Keçib getmək olarmı?

Səni bərk qucaqlasam

Məhəbbət boğularmı?

Səndən o tərəfdə,

Məndən bu yanda

Tək-tənha

yıxılıb ölmək olarmı?

...Deyərdim ki, Camalın şeirləri də özü kimi yaşa dolub. Əlbəttə, Camal yaşlaşıb, bu, təbii fiziki prosesdir, amma şeirlərinin bir çoxu üçün qocalmaq qorxusu yoxdur. O zaman üçün təzə və təravətli səslənən obrazlar, deyimlər, bədii təsvir vasitələri, assosiativ düşüncə tərzinin ifadəsi olan maraqlı, orijinal bənzətmələr onun şeirlərinin də başlıca məziyyətlərindəndir və hər yeni şeirlərində biz bunun yeni çalarlarını görürük. O dövrün (60-70-ci illərin) təbirincə desək, Camal Yusifzadə intellektual şair kimi diqqəti cəlb edirdi. Bəziləri intellektuallığı şeirdə fikrin aparıcı rol oynamasında, bəziləri fikrin fəlsəfi axarında, bəziləri isə dövrün, zamanın bütün texniki nailiyyətlərinin şeirdə ifadəsi kimi yozurdular. Amma bu fikirlərin hamısı havaya sovruldu. Əsl intellektuallıq şeirin, poeziyanın kənarında, xaricində deyil, içində idi-gözlənilməz və heç kimin ağlına gəlməyən deyimlər, bənzətmələr, assosiativ təfəkkürdən doğan məcazlarda idi. Əli Kərimin, İsa İsmayılzadənin, Ələkbər Salahzadənin, Vaqif Səmədoğlunun poeziyasında olduğu kimi, Camalın "Cırtdanın əmisi oğlu", "Gecənin gecə söhbəti", "Dənizin səsi", "Küləyi döymək olmaz", "Sübh yuxusu", "Avara qorxu" və s. şeirləri o zamankı modernist şeirin maraqlı nümunələrindən idi.

Yenə qayıdıram PAYIZ söhbətinə.

Payızın başı üstdən

Birər-birər qar gəlir,

Payızım oy, qışım oy.

Çoxdan idi belə həzin, kövrək misralarla qarşılaşmırdım. Bir var insanı ağladan, sızıldadan şeirlər... O şeirlər ki, hər misrası vay-şivən üstündə qurulub. Bir də var içdən gələn ağrı ki, "kövrək qəmin alatoranıyla" (Əli Kərim) hissinə, duyğuna qarışır. O şeirdə sən içində bir payızın xəzəlləşdiyini, bir qışın əsdiyini hiss edirsən və deyirsən "ay dadi-bidad, ömür keçdi, gün keçdi". Camal Yusifzadənin son beş ildə "Azərbaycan" jurnalında çap etdirdiyi şeirlərini oxuyanda mən də öz ömrümün payızını hiss etdim. Xoş gəlmisən payız,-dedim.

İndi bilirəm ki, nə itirmişəm,

Birər-birər günlərim;

Birər-birər yaşım oy.

Göy üzündən

Yer üzünə qar gəlir,

Kişilikdən danışmaq

Yaman mənə ar gəlir.

Ümidi vağam olan

Torpağım oy, daşım oy!

Mən Camaldan yeddi yaş kiçiyəm. Amma jurnalda çıxan o şeirləri oxuyanda özümü onunla həmyaş saydım, elə bil, həmin şeirlərin aşıladığı duyğuları, hissləri mən də yaşadım. Beləliklə, Camalın kədəri də mənimki oldu. Mən də bu şeirləri içimdə yaşadıb Camalla müdam qocalığın həzin hücrəsinə qapıldım. O hücrədə kimsə yox... Özümüz. Bir də üz tutmalı Allahımız..

Bir də uşaq olmaq-

Bir də böyümək!

Bir də uşaq olmaq-

Ta böyüməmək!

Bir də böyüməkçün-

Öləsən gərək!

Əfsus ki, böyüdüm-

Böyüdüm, Allah!

Naməlum sabahdan,

Gedən günümdən qorxuram yaman!

Böyüdüm-

Bir ucu ölümdür daha!

İzn ver, İlahi, böyüməyim ta!

Əlbəttə, bu hisslər hamıya doğmadır, amma çoxumuz ölüm haqqında, dünyanın faniliyi barədə belə nostalji düşüncələrə dalmırıq. İçimizdə ya doğru, ya da yalançı nikbinliklə özümüzə təsəlli veririk. Məncə, Camal Yusifzadənin bu tipli şeirlərini kədərli, qüssəli şeirlər kimi yox, fəlsəfi şeirlər kimi qavramaq lazımdır. "Dünya duracaq yer deyil, ey can, səfər eylə" Nəsiminin bu misrası ilə Camal Yusifzadənin şeirləri arasında kökdən gələn bir bağlılıq var. Biz hamımız yol üstündəyik, səfərdəyik.

Camal Yusifzadə haqqında bu qeydlərimi başa çatdıranda fikirləşdim ki, sözümü onun bir şeiriylə bitirim. Elə bir şeir ki, onun ən gözəl şeirləri ilə bir sırada dursun. Elə bir şeir ki, ömrün payızı rəsm olunsun o şeirdə. Bunu seçdim:

Yol gedən karvanım heyy,

Yolun haradı belə?

Yol gedən karvanım heyy!!!

Oyaqdı bəxtim hələ.

Yol gedən karvanım heyy!!!

Dəvələrin susuzmu?

Sarvanın yuxusuzmu?

Yükün göyərən duzmu?

Vaxt axır, zaman axır,

Göy üzündən səhraya

Od kimi günəş baxır,

Soyuq üzlü ay baxır!

Yol gedən karvanım heyy!!!

Üfüqdə dirənmişik-

Gedib çatarıq axır!

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.- 2011.- 19 mart.- S. 19.