BÖLGƏDƏ YAŞAMAQ ŞƏRT DEYİL

Elşad Səfərliyə məktub

Vaxtilə Lənkəranda yaşayan, burda yazıb-yaradan Şəkər Aslana xalq şairi Məmməd Araz üzünü tutub demişdi: "Sən bölgə şairi deyilsən, ölkə şairisən". Bəs qüdrətli söz ustası Məmməd Arazı bu sözü yüksək kürsüdən deməyə nə vadar etmişdi? Sovet dönəmində zərərli bir tendensiya yaranmışdı: güya kənddə-kəsəkdə yaşamaqla böyük şair olmaq mümkün deyil, yaradıcılığını inkişaf etdirmək üçün mütləq gərək iri şəhərdə yaşayasan. Halbuki istedadın ilkin mənbəyi kənd idi, torpaq idi. Görünür, istedadlı şair Şəkər Aslana bəzi yazarların yuxarıdan baxmaları, ona "əyalət şairi" damğası yapışdırmaları Məmməd Arazı o zaman yerindən oynatmışdı və o, qələm yoldaşını mərdi-mərdanə müdafiə eləmək üçün həmin məşhur, aktual ifadəsini işlətmişdi.

Hələ XVIII-XIX əsrlərdə xanlıq mərkəzi Lənkəranda şeir məclisləri keçirilib, yarışmalar təşkil olunub. "Fövcül-füsəha" ədəbi dərnəyi çağdaş dövrümüzəcən fəaliyyət göstərib. Təbiidir ki, görkəmli qələm sahibləri zaman-zaman paytaxta üz tutmamış, məhəbbətlə yazıb-yaratmış, şəhərin ədəbi mühitini formalaşdırmış, mədəni həyatına rəng qatmışlar. İndi yenə Lənkəranda qaynar mühit var. Aqil Yaqub, Şahverən Cavad, Anar Həbiboğlu, Mehman Qaraxanoğlu, Tərlan Əbilov kimi istedadların adları indi bütün Azərbaycanda məşhurdur. Onlardan biri də uzun illər boyu izlədiyim, yazdıqlarını həvəslə oxuduğum Elşad Səfərlidir. Elşad tərəddüd etmədən neçə il öncə Bakıda işini-gücünü atdı. Lənkəran Dövlət Universitetində pedaqoji fəaliyyətə başladı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru oldu, bir müddət paytaxtın xiffətini çəksə də, bədii yaradıcılığından qalmadı, dəyərli elmi məqalələrlə yanaşı yaxşı şeirlər yazdı və bir daha təsdiqlədi ki, bölgəyə həqarətlə baxmaq düz münasibət deyil, Məmməd Araz demişkən, "bölgədən də ölkə şairi" çıxa bilər.

Bu yaxınlarda "Poemalar" adı altında Elşad Səfərlinin yeni kitabı əlimə keçdi. Pedaqoq-alim Allahverdi Eminov kitaba "Elşad Səfərlinin poemaları haqqında bir neçə söz" adlı giriş məqaləsi yazıb. Tədqiqatçı-alim öz qənaətlərini belə ümumləşdirir: "Həyatında və poeziyasında daim Elşad Səfərlini başa düşmüşəm və duyğusunu qiymətləndirmişəm. Zarafat gəlməsin, otuz illik bir dövrün tanışlığı və yaradıcılıq söhbətləridir. İlk şeirlərini mənə oxumuşdu, rəyimin intizarını çəkmişdi. Hələ ötən əsrin 80-cı illərində onun istedadına inanmışdım. O da sağ olsun, ilkin mülahizəmi doğrultdu. Sonuncu söz ritorik çıxmasın, o mənada ki, mütaliə elədi, əlləşdi-vuruşdu, buna bənzər əmək mümkündü, bir şərtlə, istedadın varsa. Bu yoxsa, hacət yoxdur şeirə gəlməyə. Elşad sözümün həqiqi mənasında şairdir!"

Elşad Səfərlinin yeni kitabına "Qiymət", "Əlvida, kirli Rusiya", "Yarımçıq ömür", "Böyük qardaş", "Vadim" adlı beş poeması daxil edilib. Şair "Qisas himnləri" adlı sonetlər çələngini də poemaların sırasında verməyi lazım bilib. Bu şəkildə tərtibat formasında hardasa müəllifə haqq qazandırmaq olar. Çünki Avropa şeir janrı sayılan sonetlər bir-birini tamamlaya-tamamlaya uzanır və istər həcminə, istərsə də bədii siqlətinə görə Elşadın "Qisas himnləri"ni yığcam poema adlandırmaq mümkündür. Və xalqımızın azadlıq mübarizəsinə, erməni işğalçılarına qarşı ölüm-dirim mücadiləsinə həsr olunmuş sonetlər çələnginin təsir gücü hər misrada, hər sətirdə obrazlarla ifadəsini tapır.

Əlbəttə, toplanan əsərlər sırasında epik janrda yazılmış və böyük rus şairi M.Y.Lermontova həsr edilmiş "Əlvida, kirli Rusiya" poemasının kitabda ayrıca yeri var. Bu irihəcmli nəzm nümunəsi son vaxtlar unudulmaqda və yaddan çıxmaqda olan məşhur epik janrının ən yaxşı nümunəsidir. Elşad ustalıqla həm formanı dirildib, həm də həyatının qalmaqallı böyük hissəsinin Qafqazla bağlı Lermontovun obrazını yaradıb. O, rus ədibinin yaradıcılığını, mühitini, ətrafını yaxşıca öyrənib. Əgər Elşad Mixail Yuryeviçin əsərlərini dərindən mənimsəməsəydi, lirik, incə ruhlu şeirlərinin fəlsəfəsinə varmasaydı, onda qəhrəmanı da solğun, dayaz görünərdi, möhtəşəmliyi itərdi. Bu axtarışların izləri detallaracan epik poemada təzahürünü tapıb.

"Əlvida, kirli Rusiya" da gözəl təbiət təsvirləri, Rusiya qışının mənzərələri ustalıqla misraların ruhuna hopdurulub:

Saflıq tutub dünyanı,

Dayanmadan yağır qar.

Ahıl qocalar kimi

Belini əyib küknar.

Ağacları qar əyib,

Yoxsa yaş ağırlığı?

Qarın budaqlar üstə

Varmış daş ağırlığı.

Bax, bu mənzərə bütün zahiri görünüşü və çılpaqlığı ilə sadə rus kəndini oxucunun gözünün qabağında canlandırır. Həqiqətən küknar ağacının belini qocalarsayağı əyməsi, bu ağırlığa tab gətirən ağacların mətanəti, evlərin dizəcən qara batmaları, bacalardan buğlana-buğlana qalxan tüstü, pəncərələri kip örtən buz qalxanı ayrı-ayrılıqda poetik ştrixlərdir ki, həssas şair müşahidəsinin göstəriciləridir.

Məlumdur ki, Lermontovun yaşadığı dövr imperialist bir dövlətin tənəzzül dövrü olsa da, mədəniyyətinin, ədəbiyyatının çiçəkləndiyi mərhələdir. Ancaq imperiya cəlladlarının daim müharibə eşqiylə yaşamaları xalqın həyat tərzini heçə endirib. Elşad ustalıqla bir həqiqəti təsdiqləyir ki, belə cəmiyyətdə duhalara, böyük söz adamlarına da yer yoxdur. Çünki öncə Puşkini duelə çıxaran bir quruluş Lermontova da vəfa qılmazdı. Necə ki, vəfa qılmadı da. Onun da ömrü namərd bir güllənin hədəfinə çevrildi, yarıda qırıldı. Necə deyərlər, Yevgeni Yevtuşenko söyləmişkən:

Şairlər doğulur rus torpağında

Doğulur, köksündə Dantes gülləsi...

Elşad Səfərli poemasında bu cür ucuz ölümlərə etiraz eləməklə imperiyanın kiçildiyini bədii lövhələrlə canlandırır.

Uzun zamanlardan bəri,

Özünü iki şəkildə göstərən

Rusiya olub.

Biri

Xalqların azadlığına meyilli Rusiya.

Digəri

Xalqları və ölkələri

Əsarət zəncirində saxlamağa

mailli Rusiya.

Bir tərəfdə azadfikirli Rusiya,

Bir tərəfdə məkrli,

Kirli Rusiya...

"Əlvida, kirli Rusiya" çağdaş Azərbaycan şairinin qələmindən çıxıb və şübhəsiz, müasir təlatümlü dövrümüzün ab-havası da poemada az-çox əksini tapıb. Çünki Romanovlar sülaləsini qan dənizində boğan proletariatın rəhbəri Lenin əslində köhnə imperiyanın xarabalıqları üstündə yeni təzahürlü sovet imperiyası qurdu. Ad başqa idi, dad yenə əvvəlki idi. Yenə on dörd respublikanın sərvəti talanır, azadlıq ideaları bətnində boğulur, nicat yolu bağlanırdı. Onlarla kiçiksaylı xalq imperiya qatarının relsləri üstündə xurd-xəşil olur, dili unudulur, mənəviyyatı təzyiqlərə məruz qalırdı. Şair göstərir ki, hər bir əvvəlin sonu olduğu kimi, sovet imperiyasının da sonu çatdı. Ancaq Puşkinin, Lermontovun azadlıq odaları ölmədi, yenidən göyərdi.

Kitabda çap olunan ikinci ən gözəl poema "Yarımçıq ömür"dür. Əgər "Əlvida, kirli Rusiya"da publisistik ruh güclüdürsə, "Yarımçıq ömür"də lirizm, həzinlik üstünlük təşkil edir. Çünki bu əsərdə şair ana obrazını ümumiləşdirib canlandırmağa çalışıb. Əlbətdə, bu müqəddəs mövzu ədəbiyyatda təzə deyil, lakin Elşad tapdaq yolu seçməyib, özünəməxsus surət yaradıb.

Analar könlündə boğar kini də,

Analar könlündə min qəm, min fikir.

Dünyanın ən ağır dərdlərini də,

Analar,

analar,

analar çəkir!

Əsərə kövrək ovqat, lirik ruh hakimdir. Hiss olunur ki, müəllif xeyli müşahidələr aparıb. Kiçik ölçülü parçalardan ibarət poema birnəfəsə oxunur. "Anam, hey..." başlığı altında gedən hissələr həm axıcıdır, həm də mənalı. Elşad heca şeirimizin müxtəlif forma ölçülərindən məharətlə istifadə edir.

...Nəfəsinlə böyüyən,

Güllərin həşəm oldu.

Adını andıqca mən,

Kövrəlmək peşəm oldu.

İtən adım-sanım, hey...

Anam, hey!

Elşad Səfərli "Qiymət" poemasını Azərbaycanın ilk poliqrafçı alimi, əməkdar mühəndis Şəddad Cəfərovun ömür yoluna həsr edib. Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində çalışan, həmişə səmərəli fəaliyyəti ilə seçilən Şəddad müəllim bizim müasirimizdir. Və hər kəsin tanıdığı, hörmət bəslədiyi şəxsdir. "Qiymət" poemasında da maraqlı məqamlar var. Zəhmət adamı kimi tanınan qəhrəmanımız yurdsevər ziyalıdır və nə yaxşı, Elşad onun mənalı həyatına biganə qalmayıb, bədii surətini ərsəyə gətirib.

Elşad Səfərlinin "Gənclik" nəşriyyatı tərəfindən işıq üzü görən "Poemalar" kitabının məziyyətləri çoxdur və bir qəzet məqaləsində onlar barədə dolğun fikir ifadə eləmək çətindir. Mən bu kiçik qeydlərimdən sonra üzümü Lənkəranda yaşayan şair dostuma tutub deyirəm: başını uca tutub şeirini yaz, bölgədə və ya paytaxtda yaşamaq şərt deyil. Əsas şərt nə yazmağında və hasilə gətirdiyinin məzmunundadır.

Ağacəfər Həsənli

Ədalət.- 2011.- 19 may.- S. 6.