Əjdər Ol: "AYB-nin sədri olmaq üçün istedad yetərli deyil"
Kulis.az-ın ədəbi
müsahibələr silsiləsindən növbəti
qonağı yazıçı, şair, publisist Əjdər
Oldur
Əjdər Ol həm də dövlət
qulluqçusudur. Onun kabinetinə daxil olarkən
yazıçı olduğunu tez seçirsən. Çünki
otağında kitablarla dolu böyük rəf var.
Masasının üstü isə Rusiyada və Azərbaycanda
çıxan ədəbiyyat jurnalları, qəzetlərlə
doludur. Əjdər Ol uzun illərdir dövlət qulluğunda
çalışdığına görə müəyyən
rəsmiyyətliyi də var. İntonasiyası, jest və
mimikaları o qədər sərtdir ki, müsahibəyə
başlayanda bir az özümü itirdim. Ona görə
yaradıcı adamlara hamının verdiyi ənənəvi
sualla başladım...
-
İşiniz yaradıcılığınıza necə təsir
edir? Yazmağa vaxt tapa bilirsiniz?
- Biri var azad sənətkar olmaq, biri də
var həm işləmək və həm də
yaradıcılıqla məşğul olmaq. Harada işləməkdən
asılı olmayaraq iş işdir. Bütün işlərdə
vaxt gedir. Əlbəttə, iş mane olur. Ancaq iş təkcə
əmək haqqı qazanmaq yeri mənasında başa
düşülməməlidir. İşləmək cəmiyyətlə
qaynayıb qarışmağa şərait yaradır.
İşlədiyin yerdə insanlarla əlaqəyə girirsən.
İnsanların maraqlarının, zövqlərinin kəsişdiyi
bir mühitə gəlib düşürsən. Bu da səndə
müəyyən hisslər, fikirlər, ideyalar oyadır.
Yazdıqlarımız həyatda gördüklərimizdən,
eşitdiklərimizdən, duyduqlarımızdan
süzülüb gəlir. Bizim daxili
hazırlığımız, dözümümüz, dəyanətimiz,
insanlığımız məhz işdə üzə
çıxır. İşləyiriksə, deməli, zəngin
bir mühitlə əhatə olunuruq. İş həm mane
olur, həm də kömək eliyirdi. Həyatda hər şey
belədir. Yaxşı və pis tərəfi var.
- Əsərlərinizdəki
obrazları, tipləri bu sahədən
götürdüyünüz olurmu?
- Ədəbi obrazlar
yazıçının xəyalında doğulur. Obraz maqnit kimi bir
şeydir. Hərədən bir xasiyyət,
cizgi yapışdırır
özünə. Müəyyən xarakter kimi dolğunlaşır,
obraz kimi boy göstərir. Mən
təcrid olunmuş adam deyiləm.
Bir yerdə oturub bütün dünyayla mənəvi əlaqə qurmağa çalışıram.
- Siz ədəbiyyatda
daha çox portret yazılarınıza görə
sevilirsiniz. Yeni portretlər üzərində işləyirsinizmi?
- Çap olunan yazını müzakirə
etmək olar. Bitməmiş yazılar haqda
danışmağımın heç bir əhəmiyyəti
yoxdur. Amma hər halda iş davam edir. Portret yazılarda bir az
qıcıqlandırıcı yerlər var deyə diqqəti
cəlb etdi. Görünür oxucunun diqqətini cəlb etmək
üçün yazdığın mətnlərdə ya
buynuz çıxartmalısan, ya da boyundan hündürə
tullanmalısan. Yazıda real insanlardan danışanda daha
çox qalmaqal yaradırsan, dilə-dişə
düşürsən. Dublində yaşayan C.Coys "Dublinlilər"i
yazandan sonra onu hoydu-hoyduya götürdülər.
- Kimin ədəbi
portretini yazmaq istəyərdiniz?
- Ədəbi portet yazmağın iki yolu var. Birincisi,
yaxından tanıdığın,
müşahidə elədiyin,
dost olduğun adamın
portretin yazırsan. Necə ki, mən Namiq
Abdullayevin, Rafiq Tağının, Əlisəmid
Kürün portretini yazmışam. "Qrafamon" əsərində
bir çox adamların portretini birləşdirmişəm. İkincisi isə tarixi şəxsiyyətlərdən birinin portretini yazmaq yoludur. Bunun üçün arxivləri
araşdırmaq, onu tanıyanlarla görüşmək
lazımdır. Bunlar tədqiqat
portretləridir. İstərdim tanınmış qələm
adamları, görkəmli
ziyalılarımız haqda
belə kitablar yazsınlar. Bizdə çox
maraqlı adamlar var. Bəziləri qocalıb, bəziləri artıq rəhmətə gedib.
Onların yazılı portretlərini
yaratmaq lazımdır.
- Məsələn, kimlərin?
- Məsələn, Ziya Bünyadovun
portretini yazmaq maraqlı olardı. Mən də istəyərdim
onun haqda yazım. Amma həyatda onu az görmüşəm.
Azad Mirzəcanzadənin, Tahir Salahovun, Heydər Əliyevin və
digər siyasətçilərin, dövlət
adamlarının maraqları portretlərini yaratmaq olar. Adamlar
var ki, mütləq onların portreti yazılmalıdır. Biz
buna indi adi baxırıq. Deyirik nə olsun? Filankəsdir də!
Amma bir zaman gələcək bu adamların Azərbaycanın
tarixində yeri görünəcək. Tutaq ki, Avropada
Napoleonun ağzından nə çıxırmış
yazırmışlar. Bu gün onun haqda yüzlərlə
kitablar var. Amma Şah İsmayıl haqda bir dənə babat
kitab tapa bilməzsən. Olanlar da nağılvari şeylərdir.
Eləcə də Məmməd Əmin Rəsulzadənin
şəxsiyyəti haqda dolğun bir kitab yoxdur. Vaxtında
yazsaydılar, indi olardı. Sabir, Mirzə Cəlil, Haqverdiyev
haqda ədəbi portretlər yazılmayıb. Bizdə bu sənədli-bədii
janr o qədər də inkişaf etməyib. Yazmaq istədiklərim
çoxdur. Amma mən indi bir əsər yazıramsa və
onun 5 vərəqi çatışmırsa, o hələ
yarımçıq əsərdir.
- Təzə
çıxan kitabları oxuyursunuz?
- Kitab oxumaq insanın daxili işidir. Mən
oxuyuram, öyrənirəmsə, bununla fəxr etməli, qürurlanmalı
deyiləm. Mən uşaqlıqdan kitabların içində
böyümüşəm. Elə bu gün də
bacardıqca Azərbaycan və dünya ədəbi prosesini
izləyirəm, oxuyuram. Sən gəncsən deyə deyirəm,
"Ən yeni ədəbiyyat" seriyasından buraxılan
kitabların demək olar ki, hamısının məzmunundan,
mahiyyətindən xəbərdaram. Amma bu ilk qələm təcrübələrini
oxumaqla adam həddindən artıq vaxt itirir. Daha çox
sınaqdan çıxmış yazıçıları
oxuyanda bilirsən ki, nəsə alacaqsan.
- Ədəbiyyata
çox iddialı gələn gənclər özlərini
doğrultdumu bu kitablarla?
- Gənclik həmişə
çılğındır. Bu, adama ləzzət edir. Passiv gənclik
gənclik deyil. Gəncliyin elə üsyankar olması
yaxşıdır. Bu gənclər yazı vərdişi
öyrəniblər. Amma həyat təcrübələri,
bilikləri, dünyagörüşləri azdır. Ona
görə onların yaratdığı obrazlar hələ
"ətə- qana dolmayıb". Hələ obraz kimi
formalaşmayıb. Əksəriyyəti demək olar ki,
çiy əsərlərdir. Adamları, öz
obrazlarını yaxşı tanımırlar. Bəzən
bilmədiyi şeylərdən yazırlar. O mənada
yazdıqları hələ yetkinləşməyib. Amma
onların yazmaq həvəsi, enerjisi mənim xoşuma gəlir.
Hələ yaradıcılıqları davam edir, əsas
işləri qabaqdadır. Yalnız ölmüş adamın
yaradıcılığı bitə bilər. Bir də
görürsən kimsə 60-70 yaşında yaxşı
roman yazır. Bu uşaqlar istedadlı uşaqlardır. Görək
özlərini necə göstərəcəklər. Gündəmdə
on illərlə qalan əsərlər yaza biləcəklərmi?
Kitablarının təqdimatında onları tərifləyiriksə,
avans veririk. Məhşurluğa çox uymasınlar. Bu
gün məşhur olan adam sabah lazımsız birisinə
çevrilə bilər. Belə şeyləri çox
görmüşük.
-
Payıza Yazıçılar Birliyinin qurultayı gözlənilir.
Sizcə yeni sədr kim olacaq? Deyirlər yazıçı
Anar artıq sədr ola bilməyəcək.
- Mən elə düşünmürəm.
Payıza hələ çox var, amma qurultay sabah olsaydı,
Anar müəllimin seçilməyini istərdim. O, işləyir,
yenə də işləmək arzusundadır. Amma qurultay kimi
seçəcəksə, o da sədr olacaq. Hər halda mən
yenə Anara üstünlük verirəm.
-
Başqa alternativ yoxdur bəyəm?
- Alternativ istənilən qədər
var. Bu gün bunu səsləndirməyin nə mənası
var? Kimisə alternativ görə bilərsən, bəlkə
o, özünü heç görmək istəmir. Namizədlər
qurultayda bəlli olacaq. Maraqlı adamlar üzə
çıxa bilər. AYB-nin sədri olmaq üçün təkcə
istedadlı yazıçı olmaq yetərli deyil. Orada təşkilatçılıq
bacarığı lazımdır. Eyni zamanda Azərbaycan xalqının
mədəniyyətini, ədəbiyyatını təmsil etmək
qabiliyyətin olmalıdır.
-
Müsabiqədən söz düşmüşkən Milli
Kitab Mükafatı haqda fikirlərinizi bilmək maraqlı
olardı. Yəqin ki, onluqla tanışsınız. Favoritləriniz
varmı?
- Onluğa düşən müəlliflərin
hamısını tanıyıram. Amma əsərlərin
dördünü oxumuşam. Digərlərini də oxuyacam.
Paşa Qəlbinurun əsərinə daha çox
üstünlük verirəm. Çox zəngin məzmunlu bir əsərdir.
Natiq Rəsulzadənin də qalib gəlmək şansı
çoxdur. Mükafatı çox şişirtmək
lazım deyil. Təbliğat baxımından
yaxşıdır mükafat. Mükafat veriləndə ictimai rəy
nəzərə alınmır. Münsiflər heyəti
seçir əsərləri. Ona görə də mükafat
şərti bir şeydir. Əsas mətndir. Mətnin
güclü olmasına çalışmaq lazımdır.
Yazıçının dayağı mətndir. Ola bilər mükafat alarsan, amma mətnin
zəif olar, tez unudulub gedərsən.
- Azərbaycana nə vaxt Nobel gələcək?
- Bütün mükafatlar təşkilati
çeviklik tələb edir. Mükafat almaq üçün əsər
təqdim etməlisən. Yazın ekspertlərə, münsiflərə
təsir etməlidir. Mükafat verən təşkilatın sənin
yaradıcılığına, cəmiyyətdəki
mövqeyinə rəğbəti olmalıdır. Sonra piar
qurulmalıdır. Nobelə də belə
yanaşmalıyıq. Öyrənmək lazımdır ki,
Nobel mükafatını almaq üçün mövzu, məzmun,
mövqe baxımından hansı tələblər
lazımdır. Nəyi əsas götürürlər?
Hansı əsərlərə Nobel verirlər? Nobel
mükafatı alanlar Aydan gəlməyib ki...
Elmin Həsənli
Ədalət.- 2011.- 20 may.- S. 6.