Qarabağ danışıqlarında yeni mərhələ

Ermənistanın əsas dayağı olan Rusiya Qafqazdakı mövqelərini itirir

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı son günlər yenidən hərəkətlilik hiss olunmaqdadır. Belə ki, bu günlərdə münaqişə ilə bağlı bir sıra açıqlamalar səsləndirilib. Onlardan ən önəmlisi, heç şübhəsiz, okeanın o tayından, yəni Ağ Evdən səsləndirilən bəyanatlardır.

Bir neçə gün öncə ABŞ dövlət katibinin müavini Filipp Qordon "mövcud baş prinsipləri əsasında yeni sülh sazişinin işlənib hazırlanmasının vaxtı yetişib" şəklində bəyanat vermişdi. Bundan əlavə, gələn ay Kazanda Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya prezidentlərinin iştirakı ilə növbəti üçtərəfli görüş keçiriləcək. Əslində rəsmi Bakının vasitəçilərə irad tutduğu və beynəlxalq ictimaiyyəti ittiham etdiyi məqam təsdiqini tapır. Yəni Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində bütün səylər tükənib. Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində müzakirə edilməmiş heç bir məsələ qalmayıb, sadəcə tərəflərin mövqelərini uzlaşdırmaq mümkün olmur. Nəhayət ki, istər münaqişə tərəfləri, istər Moskva, istər Vaşinqton və Brüssel, istərsə də geniş beynəlxalq ictimaiyyət münaqişə haqqında obyektiv, həqiqətə uyğun informasiyanı əldə ediblər. Əvvəllər ermənilər hay-küy qaldırırdılar ki, guya azərbaycanlılar onları qırır, yaşamağa imkan vermirlər. Artıq bunlar hamısı keçmişdə qalıb. İndi hamıya bəllidir ki, faktiki olaraq Azərbaycanın ərazisi işğala məruz qalıb, Ermənistan güc yolu ilə tam bir vilayətin işğalını gerçəkləşdirib. Bundan da əlavə bir neçə rayonu özünə ilhaq edib. Bunu hamı bilir. Hamı başa düşür ki, ermənilərin çoxluq təşkil etdiyi vilayətin taleyi barədə müzakirə aparmazdan əvvəl, heç olmasa, digər rayonlar boşaldılmalıdır. Beynəlxalq ictimaiyyət də görməlidir ki, Ermənistan sülh danışıqları aparmağa hazırdır. Artıq bu, bütün dünyaya bəlli bir mövqedir.

Hamıya bəllidir ki, Azərbaycan tərəfdən müdafiə olunan əsas prinsip ərazi bütövlüyü prinsipidir. Əgər beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyırsa, demək Ermənistan qeyd-şərtsiz işğal olunmuş rayonları boşaltmalıdır. Buna ingiliscə "de-okkupasiya" prosesi deyilir. Daha sonra isə Ermənistan və Azərbaycan nümayəndə heyətləri beynəlxalq vasitəçilərin iştirakı ilə keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin taleyini müəyyənləşdirməlidirlər. Müəyyən olunmalıdır ki, Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilər Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığını istəyirlərmi, istəmirlərmi, mərkəzlə vilayət arasında hansı münasibət olmalıdır, əvvəlki muxtariyyət qalmalıdırmı, qalmalı deyilmi, qalırsa hansı forma və məzmunda və sair məsələlər detallı şəkildə müzakirə olunmalıdır. Faktiki olaraq mövcud olan Madrid prinsipləri də bundan ibarətdir. Beynəlxalq ictimaiyyətin də istəyi və son dövrlər ABŞ-ın fəallaşmasının əsas məqsədi odur ki, güc məsələləri kənara qoyulsun, məsələ ən azı sülh yolu ilə müzakirə olunsun. Çünki hər iki tərəf beynəlxalq təşkilatlara, o cümlədən Avropa Şurasına daxil olanda üzərinə öhdəlik götürüb ki, hər hansı anlaşılmaz məsələni sülh yolu həll edəcəklər.

Azərbaycan münaqişənin sülh yolu ilə həllinə razıdır. Azərbaycan hər zaman buna çalışıb və bunda hər hansı problem görməyib. Prezidentlərin növbəti görüşündən gözləntilərə gəldikdə isə, görüşün təşəbbüskarının Rusiya olması xüsusilə diqqət çəkir. Açığı, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə keçirilən görüşlərdən çox böyük irəliləyiş gözləməyə dəyməz.

Çünki Rusiyanın münaqişə ilə bağlı mövqeyi bəllidir. 2008-ci ilin avqustunda Gürcüstana edilən hərbi müdaxilədən sonra Rusiyanın bu istiqamətdə imkanları ciddi surətdə tükənib. Rusiya bu müdaxilə ilə hər hansı sülh danışıqlarında fəal iştirak etmək imkanlarını itirib. Sadəcə olaraq Rusiya bu görüşləri təşkil etməklə çalışır ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı prosesi öz nəzarəti altında saxlasın. Eyni zamanda, rəsmi Moskva bununla bütövlükdə Cənubi Qafqazı özünün siyasi nəzarəti altında saxlamaq imkanlarını nümayiş etdirmək istəyir. Rusiya əldə olunan şəraitdən - Azərbaycanın çıxılmaz vəziyyətindən, Ermənistanın isə müttəfiqliyindən istifadə etmək istəyir. Buna görə də budəfəki danışıqlarda da ciddi bir irəliləyiş gözlənilmir. Bununla belə, ümumən ABŞ-ın Cənubi Qafqaza yaxın regionlarda - Yaxın və Orta Şərqdə apardığı siyasət ildən-ilə daha ciddi xarakter alır. ABŞ çalışır ki, Cənubi Qafqazı da öz nəzarəti altına keçirsin və bununla da Rusiya problemi aradan qaldırılsın. ABŞ-ın regionda güclənməsi rəsmi Vaşinqton üçün yeni imkanlar açır. İndi siyasi situasiya xeyli dəyişib və Qafqazın açarı Amerikanın əlinə keçməkdədir. Ermənistanın qorxduğu da budur. Çünki Barak Obama son çıxışında dedi ki, İsrail-Fələstin münaqişəsinin həll olunması üçün İsrail gərək 1967-ci il sərhədlərinə qayıtsın. Bunu bir növ ermənilərə verilən siqnal kimi də qəbul etmək olar. Yəni həm İsrail-Fələstin münaqişəsində, həm də Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində söhbət işğal olunmuş torpaqlardan, status-kvonu dəyişməkdən gedir.

Əgər ABŞ-dakı güclü yəhudi lobbisinin əleyhinə sərt şəkildə çıxmaq, onların narazılığını nəzərə almamaq mümkün olursa, demək bu mövqe erməniləri də ciddi şəkildə narahat etməlidir. Azərbaycan məsələni belə qoya bilər ki, əvvəlki status-kvoya qayıdılsın, ondan sonra isə bu məsələləri oturub müzakirə edək. Digər tərəfdən rəsmi Bakı onu da deyə bilər ki, bu Azərbaycanın daxili işidir.

Çingiz

Ədalət.- 2011.- 28 may.- S. 4.