HƏYATI FIRÇADA TƏSDİQİNİ TAPDI

Rais Rəsulzadə: "Rəssamlıqda nəyi isə izah etməyə vaxt yoxdur, çünki yaranan əsər bir an içərisində hər şeyi deməlidir"

Müsahibimiz tanınmış rəssam Rais Rəsulzadədir. Bəli, o Məmməd Əmin Rəsulzadənin nəvəsidir.

28 may Respublika Günü ərəfəsində Rais bəylə, Əhmədlidəki yaradıcılıq emalatxanasında görüşüb, həmsöhbət olduq, rənglər dünyasına baş vurduq və bir-iki saatlıq da olsa, çəkdiyi əsərlərinin cazibəsinə düşərək özümüzü tamam başqa aləmdə hiss etdik. Nə idi bu aləm? Elə isə gəlin Rais bəylə olan söhbətə diqqət kəsilək.

Qısa tanışlıq:

Rais Azər oğlu Rəsulzadə 1946-cı il noyabrın 1-də Alma -Ata vilayətində anadan olmuşdur. Bildiyimiz kimi atası Azər Məmməd Əmin Rəsulzadənin oğlu olduğu üçün 1937-ci il də Qazaxıstana sürgün edilmişdir. Elə orada da Naxçıvandan sürgün edilmiş ailənin qızı ilə ailə qurmuşdu. Azər bəyin rəssam olması sürgündə də əlindən tutaraq, acından ölməyə qoymur. Balaca Rais bütün bunları görür və elə o vaxtdan rəssam olmağa qərar verir. Karaqanda şəhər orta məktəbinin 8-ci sinifində oxuyarkən, eyni zamanda Moskvadakı Ümumittifaq İncəsənət Universitetinin rəngkarlıq fakültəsinin qiyabi şöbəsini də 1965-ci ildə orta məktəblə birgə bitirir. Elə həmin ildə də min bir əzab-əziyyətlə Bakıya gələrək Ə.Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbinə daxil olur. 1972-ci ildə o vaxtkı APİ-nin, indiki N.Tusi adına ADPU-nun Bədii Qrafika fakültəsinə daxil olur və 1977-ci ildə ali məktəbi bitirir. 1978-ci ildən hal-hazırki dövrə qədər həmin ali məktəbdə işləyir və rəngkarlıq, rəsm, kompozisiya, rəsm texnologiyasından dərs deyir. 1994-1995-ci illərdə ilk fərdi sərgiləri keçirilib. 1975-ci ildən Respublika, Ümumittifaq və Beynəlxalq sərgilərin iştirakçısıdır. Əsərləri Dövlət Şəkil Qalareyasında, Respublika Bədii Fondunda, Moskvada Rəssamlar Konfederasiyasında saxlanılır, həmçinin Türkiyədə, Almaniyada, Polşada, ABŞ-da, Rusiyada, İsraildə və başqa ölkələrdə şəxsi kolleksiyaların bəzəyidir.

Ailəlidir, 1 qız övladı var.

- Rais bəy, 28 may sizin üçün nədir?

- 28 may tək mənim yox, bütün Azərbaycan xalqının ən əziz bayramıdır. Bu gün tariximizin ən şanlı səifələrindəndir. 28 may Azərbaycan xalqının mənəviyyatının tanınması günüdür.

- Bildiyimiz kimi siz Məmməd Əmin Rəsulzadənin nəvəsisiniz. Amma siyasəti yox, rəssamlığı seçmisiniz. Axı rəssamlıqda digər sənətlərdən fərqli olaraq, görmə, hiss etmə və qavrama əsas rol oynayır ki, bunu da hər adam yarada bilmir? Bunun səbəbi nədir və rəssamlığa həvəs sizdə necə yarandı?

- Bu uşaqlıqdan gələn bir məqamdı. Eyni zamanda içdən gələn bir olaydı, həvəsdi, arzudu. Siz verdiyiniz sualla rəssamlıqdakı kompozisiya məsələlərinə toxundunuz. Doğrudan da rəssamın əsərində bir baxışla hər şeyi duymaq olur. Ədəbiyyatda bir romanı oxumağa, kinoda filmə baxmağa, musiqidə dinləməyə müəyyən vaxt lazımdır. Rəssamlıqda isə nəyi isə izah etməyə vaxt yoxdur və yaranan əsərdə bir an içərisində hər şeyi demək lazımdır. Qoyulan ideya baxan adam tərəfindən həmin andaca duyulub, açılmalıdır. Adətən mən elə uşaqlıqdan danışmağa həvəsli olmamışam. Bəlkə buna görə də hiss və duyğularımı, ideyalarımı çatdırmaq üçün bu yolu seçmişəm. Bir də axı atam Azər də rəssam olub və təbii ki, bunun da təsiri az olmayıb.

- Rais bəy, rənglər sizin üçün fikir və duyğularınızı, düşüncələrinizi çatdırmaq vasitəsidir, yoxsa həyatı daha dərindən dərk etmək istəyidir?

- Bu, sənətin, sənətkarın mövqeyindən asılıdır. Bilirsiniz, sənətin əsas mövzusu insan amilidir, təbiətdir, vətənimizdir, tariximizdir. Bizim sənət bu fonda yaranır və inkişaf edir. O ki, qaldı sənətin dərinlikləri, yəni rənglərin seçimi, bu, peşəkarlıqla bağlı məsələdir. Amma rəssamlıqda peşəkar olmaq da hələ hər şey demək deyil. Peşəkar rəssamın yaratdığı əsərdə dərin fəlsəfə, dərin duyğu olmasa, həyatın özü dərk olunmasa, onda bu əsər alınmayıb. Rənglər bu baxımdan böyük rol oynayır. Məhz rənglərin vasitəsi ilə həyatın təzadlarını çatdırmaq olur. Şair və yazıçılarda söz, musiqidə səs, bizdə isə fikri, düşüncəni çatdırmaq üçün başlıca vasitə rənglərdir. Rənglərin özü də müxtəlifdir. Minor və major rənglər var, yəni var isti və soyuq rənglər və s. Hətta tədqiqatlar aparıblar və müəyyən ediblər ki, hansı rəng, hansı musiqi səsinə uyğun gəlir.

- Sizin çəkdiyiniz əsərlərin əksəriyyətində nədənsə göy, yəni səma rəngi daha çox üstünlük təşkil edir. Bu, türkçülüyə bir işarədir, yoxsa başqa məqsədiniz var?

- Bilirsiniz, bu, zamanla bağlı məsələdir. Mən peşəkar rəssamlığa başlayana qədər çox məhrumiyyətlər, əzablar görmüşəm. Şəraitsiz zirzəmilərdə yaşadığımdan müxətlif xəstəliklər tapmışam. Qazaxıstandan gələndən sonra yaşamağa evim yox idi. Qohumların evində də qalmaq istəmirdim ki, onlara problem yarana bilər. Baxmayaraq ki, Bakıda babam Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin evi olub, lakin onu atamgil sürgün olunandan sonra Sovet hökuməti əlimizdən almışdı. Ona görə də evsizlik, maddi imkansızlıq mənə çox əzablar yaşadıb. Həmin vaxtlarda mən çəkdiyim əsərlərdə qara rənglər üstünlük təşkil edirdi. Klassiklərin əsərlərinə baxsanız orada xaki, isti, otaq rənglərinin üstünlük təşkil etdiyini görərsiniz. Ancaq havaya, yəni təbiətə çıxanda isə orada səmanın, günəşin, təbiətin, buludların rəngi meydana gəlir. Mən Azərbaycan təbiətini çox sevirəm. Ona görə də tez-tez rayonlara gedib, istər qış olsun, istərsə də yay, fərqi yoxdur, canlı təbiət mənzərələri çəkirəm. Burada da təbii ki, mavi, yəni səma rəngi üstünlük təşkil edir.

- Belə demək olarmı ki, mavi rəng ruhunuzu oxşayır və sakitləşdirici təsir bağışlayır?

- Bir növ belə demək olar. Doğrundan da səma rəngi adamı sakitləşdirir, duyğulandırır. Bu baxımdan ona lirik rəng də demək olar.

- Əsərlərinizdə bir məqam da diqqəti çəkir. Sanki sizin əsərlərinizdə elə bil konkret bir dəsti-xətt yoxdur və yaradıcılığınız çoxşaxəlidir. Bunu necə izah edərdiniz?

- Bunu çox düzgün tutmusunuz. Mənim mövqeyim belədir ki, hər bir əsəri ayrı-ayrı üslubda işləmək lazımdır. Məsələn, elə işlər var ki, akvarel texnikası ilə, yəni sulu boya ilə, elə işlər var ki, minor, eləsi də var ki, onlar tamam abstrakt şəkildə işlənməlidir. Bütün bunlar seçdiyim mövzudan asılıdır. Amma lap dərindən fikir verəndə mənim də öz dəsti-xəttimin olduğunu görmək olar.

- İstər xarici, istərsə də bizim öz rəssamlarımızda avtoportretlər olur. Sizin işlərin içərisində isə nədənsə avtoportret görmədim. Bəlkə də var, amma mənə rast gəlmədi. Yox, əgər yoxdursa, səbəbini bilmək istərdik...

- Məndə də avtoportret var, amma hələ onu üzə çıxartmamışam. Düzdür, rəssamlıqda bir rəvayət və ya bir ənənə var. Amma mən ona elə də əhəmiyyət vermirəm. Yəni deyirlər ki, rəssamlar ömrünün sonuna az qalmış avtoportretlər yaradırlar. Bu janra bir o qədər də meyilli deyiləm. İnsan ömrü də Allahın əlindədir və onu nəinki rəssamlar, ümumiyyətlə heç kəs qabaqcadan deyə bilməz ki, onun ömrünə nə qədər qalıb.

- Çəkdiyiniz və ya çəkmək istədiyiniz insanların portretlərində hansı meyarlara əsaslanırsınız. Yəni bu işdə sizin üçün şəxsiyyətin dahiliyi, titulu, adı-sanı, yoxsa mənəvi zənginliyi əsas meyardır?

- Əlbəttə, ilk növbədə insanın mənəvi zənginliyi mənim üçün çox vacibdir. Bir də ki, rəssamlıqda bir şablon da var. Yəni tutaq ki, Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin və s. artıq təsdiq olunmuş bir obrazı var. Onları başqa formada çəkmək mümkün deyil. Belə insanların qoyub getdikləri irs, yaratdıqları əsərlər, tarix və vətən qarşısında olan xidmətləri onların portretinin çəkilməsində əsas rol oynayır. Müasirlərimiz olan insanların portretini işləməyə əsas səbəb isə qeyd etdiyimiz kimi, onların mənəviyyatının zənginliyi ola bilər. Pulla, sifarişlə əsər yaratmaq olmaz. Bu içdən gələn bir hiss, bir duyğudur.

- Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə tanınan məşhur rəssamları var. Səttar Bəhlulzadənin, Mikayıl Abdullayevin, Tahir Salahovun, Toğrul Nərimanbəyovun və s. adlarını çəkmək olar ki, onlar beynəlxalq miqyasda tanınır və qəbul edilirlər. Belə rəssamlardan hansını özünüzə ruhən yaxın hiss edirsiniz?

- Azərbaycanın doğrudan da istedadlı rəssamları çoxdur. Mənim qəlbimdə hərəsinin öz yeri var. Mənzərə rəsmlərimdə Səttar Bəhlulzadənin, tematik tablolarda Tahir Salahovun, rəngkarlıq işlərində Mikayıl Abdullayevin, Toğrul Nərimanbəyovun, portret janrında bizim görkəmli rəssamımız Oqtay Sadıqzadənin və s. yeri var. Axı bunlarsız mümkün də deyil. Hər bir sənatkar özündən əvvəlki korifeylərdən nəsə öyrənməsə, inkişaf eləyə bilməz. Abstrakt janrda çəkən rəssamlarımız da olub. Onlardan da əxz etdiyim elementlər var. Hörmətli heykəltaraşlarımız Fuad Əbdürrəhmanov və Ömər Eldarovdan da nəsə öyrənmişəm. Bütün bunların hamısını mən ruhən özümə yaxın bilirəm.

- Abstrakt janrdan danışdınız. Amma bu janr təbii ki, hamı tərəfindən qəbul edilmir. Ümumiyyətlə, abstrakt əsərlər lazımdırmı və bu, bir növ özünü aldatma deyil ki?

- Sovet dövrünün klassik rəssamları cavanlara səslənirdilər ki, abstrakt janrla özünüzü aldatmayın. Siz sadəcə vaxt itirəcəksiniz, bir müddət keçəndən sonra həmin əsərə yenidən qayıtmalı olacaqsınız və s. Bilirsiniz, abstraksiya ilə məşğul ollmaq üçün gərək çox güclü realist rəssam olasan. Abstarkisya ilə məşğul olan rəssamlara məşhur sürrealist rəssam Salvador Dali deyirdi ki, realist olmayıb, akademiya bitirməyib abstarksiya ilə məşğul olan rəssamlar şarlatandır. O qeyd edirdi ki, abstarksiya ilə məşğul olanlar özü-özünü aldadır. Bu janr da XIX əsrin axırlarında, XX əsrin əvvəllərində yaranıb. Əsasını da rusiyalı rəssam Vasili Kandinski qoyub. O, eyni zamanda Rusiya və Almaniyada yaşadığından həm Sovet, həm də Alman rəssamı sayılırdı. Bu insan rəssamlıqdan qabaq həm hüquqşünas, həm də musiqi təhsili almışdı. Hüquq sahəsində təcrübə keçmək üçün onu əyalətə göndərmişdilər. Getdiyi Ryazan quberniyasında görür ki, bir rus kəndində qadınların hamısı güllü paltar geyinir, evləri güllü aboylarla bəzənib, stollarının üstünə güllü süfrələr səriblər. Bir sözlə insan güllərin içərisində yox olur. Ona görə abstarksiyanı kainatların gurultulu döyüşü adlandırıb və onu qəbul edirdi. V.Kandinskinin abstarksiya janrında bir çox əsərləri var. Xətt, nöqtə, ləkə haqqında onun yazıları var, bunu da tələbələrə öyrətmək istəyirdi. Sonralar bunları nəzəriyyə halına salıb xeyli dərs vəsaiti çap etdirib. Bu janrla məşğul olanda da gərək necə gəldi yox, peşəkarcasına məşğul olasan.

- Rais bəy, bildiyimizə görə, Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev vaxtı ilə sizinlə maraqlanıb və görüşləriniz olub. Bu barədə mümkünsə danışardınız...

- Düzdür, Heydər Əliyevlə bir neçə görüşlərimiz olub. O, hələ Naxçıvan Ali Məclisinin sədri olanda deputat kimi Milli Məclisin iclasına gəlmişdi. O zaman Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edərkən atam və mənimlə orada rastlaşdıq və bizimlə çox səmimi görüşdü, xeyli söhbət etdik. 2000-ci ildə bir neçə ay idi ki, Bakıda yox idim. Sən demə həmin vaxtlarda Heydər Əliyev mənimlə maraqlanıb. Bakıya qayıdandan sonra mənə zəng etdilər ki, bəs haradasan, Heydər Əliyev səni görmək istəyir. Sonra cümhuriyyət qurucularına həsr olunmuş respublika sarayındakı tədbirə mən də dəvət olundum və orada Heydər Əliyevlə görüşdük. Mənim problemlərimlə, işimlə maraqlandı. Mən də özümün və ailəmizin adından göstərdiyi diqqət və qayğıya görə ona təşəkkürümü bildirdim. Mən həm də Azərbaycan Siyasi Repressiya Qurbanları Assosiasiyasının prezidentiyəm. 1937-ci ildə repressiyaya məruz qalmış insanların yaxınlarının həll olunası bir çox problemləri var. Nəzərinizə çatdırım ki, mənim təkcə atam yox, anam da repressiyaya məruz qalıb. Bir sözlə, prezident səviyyəsində həll olunası bu problemləri çözmək üçün İlham Əliyevlə görüşmək istəyirəm.

- Müsahibəyə görə təşəkkür edirik və sizə böyük yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

- Mən də sizə, "Ədalət" qəzetinin bütün kollektivinə minnətdarlığımı bildirirəm.

Elçin MƏMMƏDLİ

Ədalət.- 2011.- 28 may.- S. 18.