Azərbaycanda və Türkiyədə TÜRKÜN SÖZÜ

Türk mədəniyyətinin yorulmaz tədqiqatçısı, Azərbaycan sevdalısı, unudulmaz dostum ƏLİ HEYDƏR BAYATIN əziz xatirəsinə

(əvvəli ötən sayımızda)

Ş

ŞAHLANMAK / ŞAXLANMAQ

Az - 1. Kibirlenmek, gururlanmak, kasılmak. 2. Dümdüz durmak.

Tr - 1. Şaha qalxmaq. 2. Coşmaq, kükrəmək. 3. Parıldamaq, işıldamaq.

ŞALLAK / ŞALLAQ

Az - Kamçı.

Tr - 1. Çılpaq. 2. Geyiminə fikir verməyən şəxs.

ŞALVAR

Az - Pantalon.

Tr - Ağı böyük olan şalvara bənzər üst paltarı.

ŞAN

z - 1. Şöhret, şan, şeref, ün, isim. 2. Arı peteği.

Tr - 1. Bkz.Az1. 2. Başqalarını aldadmaq, heyrətləndirmək, qorxudmaq və ya özünü bəyəndirmək üçün birinin süni davranışı. 3. Mahnı oxuma, müğənnilik təhsili.

ŞAM

Az - 1. Mum. 2. Akşam. 3. Akşam yemeği. 4. Çam (ağacı). 5. Bkz. Tr.

Tr - Demeşq (Suriyanın paytaxtı).

ŞAMATA / ŞAMATA (ŞəMATəT)

Az - 1. Birinin başına gelen bela ve müsibetten düşmeninin sevinmesi, bedhahlık. 2. Kınama.

Tr - Gurultu, hay küy.

ŞARAP

Az - Ağır bir şeyin bütün ağırlığı ile yere düşmesinden oluşan ses.

Tr - Çaxır, şərab.

ŞEH

Az - Çiy.

Tr - Şah.

ŞEHLA / ŞƏHLA

Az - İri koyu mavi (göz).

Tr - Qüsurlu sayılmayacak qədər xəfif çaş, çəp (göz).

ŞEKERLEME / ŞƏKƏRLƏMƏ

Az - 1. Şeker serpilmiş veya şeker karıştırılmış. 2. Şekerli suda kaynatılıp harlanmış meyve.

Tr - 1. İçinə şəkər qoyma, şəkərlə şirinləşdirmə. 2. Bkz. Az2. 3. Oturduğu yerdə xəfif və qısa müdətli uyuma, yarıyuxulu halda olmaq, mürgüləmək.

ŞELEK / ŞƏLƏ

Az - Sırtta taşınan yük.

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Buynuzunun biri qırıq heyvan.

ŞEKER / ŞƏKƏR

Az - 1. Şeker kamışı, şeker pancarı vs. bitkilerin sap ve köklerinin öz suyundan çıkarılan, beyaz, suda eriyen, tatlı olan maddelerin genel adı. 2. Kanda glikozun artması sonucu, idrarda şeker bulunması, çok su içme, çok yemek yeme ve çok idrar yapma ile bilinen bir hastalık.

Tr - 1. Bkz. Az1, qənd. 2. Konfet, şirniyyat. 3. Bkz. Az2, diabet.

ŞEKİLCİ / ŞƏKİLÇİ

Az - Kelime türetmek veya kelimenen görevini belirtmek için kullanılan şekil verici ses veya sesler.

Tr - Öyrənilmiş qayda və ya davranış xaricinə çıxmayan, formalist.

ŞEMSİYE / ŞƏMSİYYƏ

Az - 1. Kız adı. 2. Bkz. Tr.

Tr - Çətir.

ŞİŞE / ŞÜŞƏ

Az - 1. Cam. 2. İçkilerin konulduğu, camdan yapılmış dar ağızlı uzun kap.

Tr - Bkz. Az2, butulka.

ŞİŞELEMEK / ŞÜŞƏLƏMƏK

Az - Camlamak, cam takmak.

Tr - Butulkaya doldurmaq.

ŞİŞLEMEK / ŞİŞLƏMƏK

Az - 1. Ucunu sivri yapmak, şiş haline getirmek. 2. Şişe geçirmek, şişe geçirip dizmek. 3. Şişle delmek.

Tr - 1. Şiş soxmaq, şiş batırmaq. 2. Qəmə, cib bıçağı kimi şeylərlə yaralamaq.

ŞİŞLENMEK / ŞİŞLƏNMƏK

Az - 1. Şişmiş halde durmak, kabarmak. 2. Gittikçe daralmak, ensizleşmek

Tr - 1. Şiş batmaq, şişlə yaralanmaq. 2. Qəmə, cib bıçağı kimi şeylərlə yaralanmaq.

ŞOR

Az - 1. Çökelek, çürütülüp süzülen ayrandan yapılan yiyecek. 2. İçinde, birleşiminde çok tuz olan, tuzlu. 3. Çorak.

Tr - Qərbi Sibirdə yaşayan türk dilli xalqın adı.

T

TABAK / TABAQ

Az - Pirinç, buğday vs. savurma yahut şey koymak veya başka amaçlar için enli tahtadan derin olmayan kap.

Tr - 1. Boşqab. 2. Her hansı bir boşqabın tutacağı qədər. 3. Dabbaq.

TABAKA

Az - (Rusçadan) Tavuk ızgara.

Tr - 1. Təbəqə, qat. 2. Portsiqar.

TABUR / TABOR

Az - 1. Bir yerden başka bir tarafa göç eden Çingene topluluğu, onların kondukları yer ve atları, arabaları. 2. Kazakların göçüp kondukları yerde atları ve arabalarıyla oluşturdukları istihkəm sahası. 3. Tabur.

Tr - Batalyon.

TAKIM / TAQIM

Az - 1. Bir işte veya bir yerde kullanılan eşya ve əletlerin tamamı. 2. Bölüğü oluşturan birliklerden her biri.

Tr - 1. Bkz. Az1, komplekt. 2. Bkz. Az2, vzvod. 3. Ansambl. 4. Birbirini tamamlayan şeylərin hamısı, servis. 5. Truppa. 6. (idmanda) Komanda. 7. Bənzər, kimi.

TAMBUR

Az - Yolcu vagonlarında yolcunun ayakta durduğu yer, sahanlık.

Tr - Klassik türk musiqisinin əsas çağlı alətlərindən biri.

TAMPON

Az - Kanı silmek veya durdurmak için kullanılan gaz bezi yumağı.

Tr - 1. Bir deşiyi tutmağa yarayan her hansı bir maddədən qayrılmış böyük tıxac. 2. Bir zərbənin şidətini azaldmağa yarayan içi yumşaq maddə ilə dolu şey, 3. Bufer. 4. Bkz. Az.

TAPMAK / TAPMAQ

Az - 1. Arama neticesinde meydana çıkarmak, elde etmek, kaybolmuş birisini bulmak, hesaplayarak düşünerek bir şeyin neticesini, cevabını belirlemek, bulmak. Kaybettiği veya bir yerde unuttuğu şeyi yeniden elde etmek, almak. Kaybolmuş veya yeri bilinmeyen bir kimseyi bulmak. Elde etmek, ele geçirmek. Özel araştırma, inceleme neticesinde ortaya çıkarmak. 2. Çok arayarak sonunda elde etmek, bulup almak. 3. Görmek, hissetmek. Birisini herhangi bir durumda, vaziyette, halde görmek. Elde etmek, nail olmak. 4. Konuşulan bir konu vs"ye alaylı münasebeti, ilgiyi bildirir. 5. Bazı isimlerden sonra gelerek birleşik fiil ve çeşitli ifadeler yapılır. (Fürset tapmaq: Fırsat bulmak, yol tapmaq, yol bulmak vs.).

Tr - Tapınmaq, sitayiş etmək, pərəstiş etmək, secdə etmək.

TAR

Az - 1. Azerbaycan"da, Doğu Anadolu"da, İran"da yaygın olarak kullanılan mızrapla çalınan telli musiki aleti. 2. Siyah, koyu, açıkça görünmeyen. 3. Kümes hayvanlarının veya

evde beslenen kuşların geceleri tünemesi için direkler arasına vs. uzatılan, tutturulan ağaç. 4. Dereye, çukur yere üst üste yağarak toplanmış kalın kar yığını.

Tr - Bkz. Az.

TARAZ

Az - 1. Düz, beraber, eşit. 2. Marangozluk ve inşaatta yüzeyin düzlüğünü kontrol etmek için alet.

Tr - İpək kimi düz və parlaq bir parçanın üzərində olan tel tel sap.

TARIM

Az - Gergin, gerilmiş, gerili halde olan.

Tr - əkinçilik, ziraət.

TARTILMAK / DARTILMAQ

Az - 1. El veya başka bir şeyle tutularak çekilmek. 2. Gerilmek. 3. Yukarıya doğru çekilmek, kaldırılmak. 4. Kabarmak, dimdik durmak.

Tr - 1. Çəkilmək (çəkisini ölçmək). 2. Öz çəkisini çəkmək.

TARTMAK / DARTMAQ

Az - 1. Bir şeyi tutup kendine veya başka bir yöne doğru yürümek. 2. Germek. 3. Yukarıya doğru çekmek.

Tr - Çəkmək (çəkisini ölçmək).

TAŞLIK / DAŞLIQ

Az - Taşı bol, taşlı (yer).

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Quş ve heyvanların həzm kanalları üzərində olan əzələli mə"de, çinədan.

TATLI / DADLI

Az - Lezzetli.

Tr - 1. Şirin. 2. İnsanı cəzb edən, gözə, qulağa xoş gələn, rahatladan, dincəldən, sevindirən. 3. Şirniyyat, desert.

TAY

Az - 1. Denk, eşit, eş. 2. Tek, bir. 3. Çift şeylerden her biri. 4. Hayvanın bir yanındakı yük. 5. Balyo.

Tr - 1. Day, ikiyaşlı erkək at balası. 2. Bkz. Az1,4

TAYA

Az - Üstüste yığılmış ot, tahıl, saman, odun vs. kalağı.

Tr - Dayə.

TAYFA

Az - 1. Kavim. 2. Halk, millet anlamında.

Tr - 1. Bir gəmidə olan, cürbəcür işlərdə çalışdırılan səfər işçiləri. 2. Eyni işi görən topluluq. 3. Bir adamın yanında olan yaltaqlar.

TEBLİĞAT

Az - Propoganda.

Tr - Bildiriş.

TEBLİĞ ETMEK / TEBLİĞ ETMƏK

Az - Bir şeyin propogandasını yapmak.

Tr - Bildirmək.

TECİL / TƏCİL

Az - Tacil, hızlandırma, çabuklaştırma, tezleştirme.

Tr - Tə"xirə salma, ertələmə.

TEKİR / TƏKİR

Az - Kırmızı lelekli (kuşlar hakkında), kırmızı pullu (balıklar hakkında).

Tr - 1. Dərisi siyah xətlərlə və ya xallarla bəzəkli, kül rəngində və ya boz olan pişik. 2. Balıq növü (Mugil Surmulletus ).

TELLAK / DƏLLƏK

Az - Berber.

Tr - (Hamamlarda) Kisəçi.

TELSİZ

Az - Teli olmayan.

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Telsiz telefon və ya telsiz teleqrafın qısa adı.

TER / TƏR

Az - 1. Derinin gözeneklerinden sızan, kendine özgü bir kokusu olan, yapışkan, renksiz, tuzlu sıvı. 2. Daha yüksek sıcaklığı olan hava ortamı ile temas ettikte eşyaların üzerinde oluşan su damlaları. 3. Halen solmamış, taze.

Tr - Bkz. Az1.

TERK / TƏRK

Az - 1. Vazgeçme, bırakma. 2. Dip, en aşağı satıh. 3. Derinlik, alt. 4. Atın bilenin eğer konulan yerinin arka kısmı.

Tr - Bkz. Az1.

TERLİK / TƏRLİK

Az - 1. Eğerin altından atın sırtına konan keçe parçası. 2. Eskiden yaslı kimselerin kalpak altından giydikleri ince kumaştan yapılmış başlık. 3. Ayakkabının içine yapıştırılan ince deri, karton vs.

Tr - Çox zaman evdə geyilən, yüngül, dabanı açıq, yastı ayaqqabı .

TEZ

Az - 1. Çabuk olan, süratli. 2. Çabuk olarak. 3. Önce, evvel.

Tr - 1. Bkz. Az1,2. 2. Dissertasiya. 3. Diplom işi. 4. İddia, tezis.

TEZGAH / DEZGAH

Az - 1. Ağaç, metal ve başka materiyalleri imal eden ve çeşitli şeyler yapan makine. 2. Üzerinde ustaların iş gördükleri büyük masa. 3. Halı vs. dokumak için kurgu. 4. Tersane.

Tr - 1. Dükanlarda satıcıların önündəki uzun masa, piştaxta. 2. Qəhvəxana, meyxana vs. də müştərilərin üzərində yeyib içdikləri masa. 3. Bkz. Az3,4.

TEZLİK

Az - Frekans.

Tr - 1. Tez olma vəziyyəti. 2. Dissertasiyalıq.

TIĞ

Az - Büyük kalak, yığın.

Tr - 1. Hörmə işlərində istifadə edilən ucu qarmaqlı mil. 2. Biz. 3. Qılınc.

TİKSİNMEK / DİKSİNMƏK

Az - 1. Seksenmek, irkilmek. 2. Ürkmek, korkmak. 3. Bkz. Tr.

Tr - İyrənmək, nifrət etmək, ikrah etmək.

TİN

Az - 1. Bir şeyin iki dış tarafının, yüzeyinin birleştiği, kesiştiği yer. İki sokağın, caddenin kesiştiği yer. 2. Bir şeyin kenarı. 3. İki şeyin kesiştiği yerde olan, kenarda olan.

Tr - 1. Ruh (psixalogiyada). 2. Həqiqəti və kainatı izah etmək üçün hər şeyin mahiyəti, əsası və ya qurucusu olarak mənimsənilən maddə dışı varlıq (fəlsəfədə).

TİTAN

Az - 1. Atom numarası 22 olan kimyevi element. 2. Su kaynatmak için kullanılan özel yapılmış büyük kap, cihaz.

Tr - Bkz. Az1.

TOL

Az - Damı örtmek için, inşaat işlerinde izdle amaçıyla kullanılan özel bileşimle madde emdirilmiş karton.

Tr - 1. Daş kəmər və ya daş kəmərlərlə tikilmiş ev. 2. Yayla və ya bağça evi. 3. Kiçik kənd.

(ardı var)

Hacali NƏCƏFOĞLU

Ədalət.-2011.-4 noyabr.-S.5.