Azərbaycanda və Türkiyədə TÜRKÜN SÖZÜ

Türk mədəniyyətinin yorulmaz tədqiqatçısı, Azərbaycan sevdalısı, unudulmaz dostum ƏLİ HEYDƏR BAYATIN əziz xatirəsinə

(əvvəli ötən sayımızda)

TORUM

Az - Sperm.

Tr - Dəvə balası.

TOST

Az - Sofra başında birinin ünvanına deyilen hoş arzu, hoş sözler; birinin şerefine şarap vs. içmek teklifi.

Tr - Arasına yağ çəkilərək və ya pendir, sosiska, kolbasa vs. qoyularaq xüsusi avadanlıqda qızdırılmış çörək dilimi.

TOY

Az - Düğün.

Tr - 1. Gəncliyi səbəbi ilə təcrübəsiz və bacarıqsız olan. 2. Ziyafət, yeməkli əyləncə. 3. əti üçün ovlanan gözəl tüklü bir quş növü (Otis tarda).

TÖRE / TÖRƏ

Az - Yüksek olmayan yassı, küçük olan şey.

Tr - 1. Bir topluluqda mənimsənmiş, yerleşmiş davranış və həyat tərzlərinin, qaydaların, adet və ənənələrin, ortaq vərdişlərin, tutulan yolların bütünü. 2. Bir toplumdakı əxlaqi davranış tərzləri, ədəb.

TUMAN

Az - 1. Etek. 2. Beli bağlı veya lastikli, düğmesiz erkek.

Tr - Bkz. DON (Tr2), ŞALVAR (Tr).

TURŞU

Az - 1. Asit. 2. Bkz. Tr. 3. Yemeğe katılan erik kurusu.

Tr - İçi doğranmış sarımsaq, bibər, göyərti ilə doldurulub sirkəyə qoyulan badımcan, bibər, pomidor; Duza ve ya sirkəyə qoyulan xiyar, badımcan, pomidor, bibər vs.; şoraba.

TUŞ

Az - 1. Ön, karşı. 2. Bir tantana münasibetile (birisinin şerefine düzelmiş meclisde, birini tebrik zamanı, ödül verildiği an vs.) çalınan kısa musiki. 3. Özel surette hazırlanmış siyah veya başka renkli sulu boya.

Tr - 1. Piyano, org kimi musiqi alətlərində, yazı ve hesap makinəsi kimi makinələrdə barmaq vurulan yerin adı, dil; (telefonda) düymə. 2. Yağlı boya rəssamlığında fırçadakı boyanın kətana çəkiliş şəkli. 3. (Güləşde) Oyun sırasında iki çiynin eyni zamanda yerə dəyməsiylə əməle gələn məğlubiyyət. 4. Qılıncoynatmada qılıncın ucunun qarşı oyunçunun bədəninə dəyməsi.

TUŞLAMAK / TUŞLAMAQ

Az - 1. Hedef almaq. 2. Yöneltmek, semtlendirmek. 3. Bir şeyi nişanlayıp ona taraf gitmek.

Tr - Yazı ve hesab makinəsinin, telefon kimi çihazların düymələrinə basmaq.

TUTKUN / TUTQUN

Az - 1. Batık (ses hakkında). 2. Gamlı, kederle, meyus. 3. Açık olmayan, bulutlu (hava hakkında). 4. Zayıf, ölgün, mat. 5. Koyu (renk hakkında).

Tr - 1. Könül vermiş, məftun. 2. Bir şeyə öyrəşmiş, bağlanmış, meftun.

TUTMA

Az - 1. Tutmak işi. 2. Her hangi bir hastalığın kendini göstermesi, göclenmesi, keskinleşmesi, nöbet.

Tr - 1. Bkz. Az1. 2. Dəstəkləmə. 3. Müvəqqəti işçi, xidmətçi.

TUTUCU

Az - Bir şeyi tutmak için düzeldilmiş mekanizm, kurgu.

Tr - Mühafizəkar.

TUTUM

Az - Belirli miktar şeyi tutmak, içinde yerleştirmek özelliği; hacim, kapasite.

Tr - 1. Tutulan yol, davranış. 2. İfrat xərcləmələrdən uzaq durma, aza qane olma, qənaətlilik.

TUTUMSUZ

Az - Az şey tutan, kapasitesi küçük olan.

Tr - Qənaətsiz, qənaət etməyən, israfcıl, bədxərc.

TUZ

Az - 1. İskambil kəğıdında birli, as. 2. Herhangi bir çevrede en yüksek mevkie sahip olan kimse, tanınmış, şöhretli kimse.

Tr - Duz.

U

ULAK / ULAQ

Az - Yük veya binik hayvanı, eşek.

Tr - Xəbərçi, xəbər verən şəxs.

ULAŞMAK /ULAŞMAQ

Az - 1. Birlikte ulamak. 2. Varmak, kavuşmak.

Tr - 1. Gəlib çatmaq. 2. əldə etmək. 3. Yetişmək. 4. Bir birinə qatılmaq, tökülmək.

ULUS

Az - El, oba, yurt, köy.

Tr - Millət.

UNVAN / ÜNVAN

Az - 1. Adres. 2. ~ ına hakkında, baresinde. 3. ~ ında, ~ lı adında, adlı, başlıklı.

Tr - Bir kəsin işi, peşəsi və ya cəmiyyət içindəki vəziyyəti ilə əlaqədar olaraq istifadə edilən ad, san.

UŞAK / UŞAQ

Az - Çocuk.

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Kişi xidmətçi.

UŞAKLIK / UŞAQLIQ

Az - 1. Çocukluk yaşları. 2. Çöcuk davranışı, çocukcasına davranış, akılsızlık. 3. Ana rahmi.

Tr - 1. Xidmətçi olma halı. 2. Birinin başqasına etdiyi xidmət.

Ü

ÜÇLÜK

Az - 1. Üç manatlık. 2. İskambil kəğıdında üçlü. 3. Üç numaralı. 4. Üç çalgıdan oluşan müzisyenler grubu. Üç kişilik orkestra. 5. Bir iş için üç kişiden oluşturulmuş komisyon.

Tr - 1. Üç ədədi bir arada olan, üç ədəd ala bilen, üç ədədən ibaret. 2. Basketbolda ceza

sahəsi dışından atılan topun səbətə geçirilmesi nəticəsində qazanılan üç xal dəyərindəki atış.

ÜSTELEMEK /ÜSTƏLƏMƏK

Az - Üstün gelmek, galip gelmek, yenmek.

Tr - 1. Bir düşünce və ya istək üzərində durmaq, dirənmək, israr etmək, təkid etmək. 2. Xəstəlik yenidən ortaya çıxmaq. 3. Bir isteyi, bir buyruğu təkrarlamaq, təkid etmək. 4. Bir şeyin üstünə əlavə etmək.

ÜTMEK / ÜTMƏK

Az - Bir şeyi tüylerini yolmak için alevden geçirmek

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Oyunda, kumarda qalib gəlmək, udmaq.

ÜZGÜN

Az - Takatsiz, yorgun, zayıf.

Tr - İncik, hüznlü, kədərli, qəmli, məlul, dərdli.

ÜZMEK / ÜZMƏK

Az - 1. Suyun yüzünde ve altında hareket etmek, yüzmek. 2. Suya dalmadan hareket etmeyi becermek. 3. Özel mekanizmalar yardımıyla belirli bir yönde suyun üzerinde veya altında hareket etmek. 4. Gemi, sandal vs. ile gitmek. 5. Suyun dibine dalmadan akıntı ile hareket etmek, gitmek. 6. Havada yavaş yavaş hareket, süzülmek. 7. Ay, güneş hakkında. 8. Hareket eder gibi görünmek. 9. Kırmak, koparmak. 10. Kesip atmak, kesmek. 11. Ayırmak, koparmak. 12. Borcunu ödemek, ödeyip bitirmek, ayırmak. 13. Takatini kesmek, yormak, üzüntü vermek. 14. Bazı isimlere takılarak birleşik fiil ve çeşitli ifadeler yapılır.

Tr - İncidmək, kədərləndirmək, qəmləndirmək.

ÜZÜCÜ

Az - 1. Yüzücü. 2. Yüzen, suyun üzerinde duran, hareket eden. 3. İnsanın takatini kesen; yorucu.

Tr - İncidici, qəmləndirici.

ÜZÜLMEK / ÜZÜLMƏK

Az - 1. Hastalık, yorgunluk vs. neticesinde takatten düşmek, zayıflamak. 2. Çok eskimek, yıpranmak. Yırtılmak, kırılmak. 3. Kopmak, ayrılmak, açılmak. 4. Bitmek üzere olmak, bitmek. 5. Bazı sözlere takılarak birleşik fiil ve çeşitli ifadeler yapılır (Canı üzülmek: Çok zayıflamak, takatten kesilmek. Eli üzülmek. Ayrılmak, elinden kaçırmak vs.).

Tr - İncimək, qəmlənmək, qayğılanma

V

VADE / VƏDƏ

Az - 1. Bir iş için önceden tayin edilen zaman, vakit, müddet. 2. Vade vermek, söz vermek, önceden söylemek.

Tr - Bir işin görülməsi və ya bir borcun ödenmesi üçün verilən müddət, möhlet.

VARİDAT

Az - Gelir, gelirler.

Tr - 1. Ağla gələn, içə dolan düşüncə. 2. Bkz. Az.

VATMAN

Az - ~ kağızı Bir kağıt nevi

Tr - Tramvay sürücüsü.

VEKİL / VƏKİL

Az - 1. Avukat. 2. Bkz. Az1-3.

Tr - 1. Birinin işini görmək üçün öz yerinə buraxdığı və ya səlahiyyət verdiyi şəxs. 2. əsk Nazir. 3. Deputat.

VELİ / VƏLİ

Az - Amma, lakin, fakat.

Tr - 1. Bir uşağın her cür veziyyeti ve davranışlarından məsul şəxs, valideyn. 2. Övliya.

VESİKALI / VƏSİQƏLİ

Az - Vesikası, belgesi, senedi olan.

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Fahişəxanada çalışmaq üçün əlində rəsmi icazə kağızı olan (qadın).

VİDA

Az - Veda.

Tr - Döndərilərək bir yerə soxulan burmalı mismar, şurup.

VURGU / VURĞU

Az - 1. Vuruş, darbe, vurma. 2. Felç. 3. Afet, bela, felaket. 4. Sözcükte belirli bir

sesin yükselmesi ve bunun için harfin üzerine konan işaret, vurgu ses baskısı, aksan.

Tr - Bkz. Az4.

Y

YAD

Az - 1. Akraba olmayan, akraba veya yakınlık bağı olmayan. 2. Kendi vatanı, yurdu olmayan, yabancı. 3. Mahiyet, ruh, görüş olarak ayrı, zıt, aykırı olan. 4. Düşman anlamında. 5. Hafıza.

Tr - 1. Yabançı. 2. Anma, yaddaş, Bkz. Az5.

YAĞIŞ

Az - Yağmur.

Tr - 1. Yağıntı, havadakı su buxarının sıxlaşması nəticəsində maye və ya bərk halda yerə düşməsi. 2. Yağan yağışın ve qarın miqdarı. 3. Bkz. Az.

YAĞMUR

Az - Bkz. YAĞIŞ (Tr1).

Tr - Bkz. YAĞIŞ (Az).

YAL

Az - 1. Atın ve bazı hayvanların boynunda biten tüyler, yele. 2. Saç, sakal. 3. Yüksek bir yerin tepesi; yokuşun tepesi. 4. Köpeğe verilen yiyecek, su ve unla yapılan yiyecek.

Tr -Bkz. Az4.

YALAK / YALAQ

Az - 1. Yaltak. 2. Aç gözlü, midesine düşkün, mideci. 3. Ağzı bozuk, ağzına ne geldiyse konuşan. 4. Köpeğe yal verilen çukur yer veya kap.

Tr - 1. Heyvanların su içdikleri das və ya agacdan oyma qab. 2. Axan suyun çevrəyə sıçramasını və ya axıb getmesini önləmək üçün çeşmə, krant kimi şeylərin altına qoyulan dəlikli tas təkne. 3. Boşbogaz, söz gəzdirən.

YAMAK / YAMAQ

Az - 1. Yama. 2. Bu iş için kullanılan parça.

Tr - 1. Bir işdə köməkçi olaraq çalışan kişi. 2. Yeniçəri ocağında topçu və ya qumbaraçı. 3. Birinin tə"sirində qalaraq onun sözündən heç çıxmayan şəxs.

YANCI / YANÇI

Az - 1. İki darğın tarafı barıştıran kimse. 2. Yanında çocuğu olan işçi kadın.

Tr - Düşmənə qarşı irəliləyən bir qüvvənin yandan gələ biləcək basqınlardan qorumaq məqsədilə çıxardığı təhlükəsizlik birliyi.

YANGI / YANĞI

Az - 1. Su isteme, susama, susuzluk. 2. Yangın. 3. Büyük hasret, şiddetli arzu. 4. Etki anlamında.

Tr - İltihab.

YANŞAK / YANŞAQ

Az - 1. Aşık, ozan. 2. Bkz. Tr.

Tr - Yersiz və çox danışan, gəvəzə, heyvərə.

YAPMA

Az - 1. Yapmak işi. 2. Plastik vs. materiyallerden yapılan süs. 3. Duvara yapılan tezek. 3. Suni, sahte.

Tr - Bkz. Az1,4.

YAPI

Az - Bina. Temel anlamında.

Tr - 1. Yaşamaq və ya başqa məqsədlə istifadə üçün tikilmiş hər cür memarlıq əsəri, bina. 2. Tikilməkdə olan bina, yol, körpü kimi inşaat. 3. əmələ gətirmə, ortaya qoyulma, meydana gətirmə. 4. Canlı bir varlığın ruh və ya bədən xüsusiyyətlərinin tamamı. 5. Bütünün bir araya gətirilişində uyulan düzülüş, quruluş. 6. Elementleriyle konkret bağlılığı olan bütün.

(ardı var)

Hacali NƏCƏFOĞLU

Ədalət.-2011.-11 noyabr.-S.5.