"Orda darıxmırsan ki, Qədir?"

Tofiq Abdin Qədir Rüstəmov haqqında

Yetmişinci illərin sonuna gedirdik və mənim müğənnni Qədir Rüstəmov haqqındakı yazım Mərkəzi Komitədə bir məsul şəxsin əlinə keçmişdi. Daha doğrusu, yəqin ki, tələb etmişdilər ki, nömrəyə baxaq və Anar da məcbur olub həmin nömrəni göndərmişdi.

Təsadüf elə gətirmişdi ki, belə məqamlardan birində mən Anar müəllimin otağında idim, telefon səsləndi (tam təsadüf vallah, bir məqamdır bu) və hal-əhvaldan sonra (təbii bir giriş) yavaş-yavaş danışığın tonu dəyişdi və mən Anar müəllimin sifətinin cizgilərindən nəsə ağrılı bir şey baş verdiyini gördüm. Mən yalnız Anar müəllimdən eşitdiklərimin şahidiyəm. Sonradan məlum olacaq ki, bu danışıq mənim "Orda darıxmırsan ki, Qədir" yazım haqqındaymış. Uzun bir göstərişdən və nə bilim, daha nələrdən sonra Anar müəllimin səsinin tonu bir az da dəyişir və məndə təəccüb doğuracaq bir əsəbiliklə: "Hələlik bu jurnalın baş redaktoru mənəm və burada gedən yazılara mən cavabdehəm və kimin haqqında nə böyüklükdə yazı verilməsini mən həll edirəm. Nə zaman siz burada otursanız, o zaman dediyiniz şeyləri eləyərsniz. Başqa sözünüz yoxdur kig"

Zaman dəyişir və insanlar da dəyişən zamanı yaşamaq məcburiyyətində. Ona görə də bir çox şeylər eroziyaya uğradı, bir çox şeylər unuduludu, amma biz nə qədər yaddaşsız millət olsaq da, unudulmayan şeylər var. Bunu da danmaq olmaz.

***

"Orda darıxmırsan ki, Qədir?"

Mən müğənni Qədir Rüstəmov haqqında yazmaq istəmirəm. Bu bəlkə də sərt deyilmiş yalandır. "Bəlkə" deyirəm, ona görə ki, ürəyimin ən gizli, ən uzaq guşəsində bu istək yaşayır: istəyirəm ki, bu müğənni (epitetləri saxlayaq sonraya) haqqında yazam.

Bəs onda nə üçün bu yazını etirazla başladım? Yazmaq istəmirəm. Bu həqiqətdi. Ancaq yazmağa məcbur eləyirlər. Daha doğrusu, etibar eləyirlər ki, Qədir Rüstəmov haqqında məhz mən yazım. Deyirəm: yaza bilmərəm!

Deyirlər: yox yazmalısan!

Niyə belə deyir onlar? Niyə belə deyir o adam?

Bəlkə ona görə ki, mən Qədir Rüstəmovu daha yaxşı tanıyıram. Ancaq mənə elə gəlir ki, bu deyim, bu ifadə düzgün deyil. Mən onu yaxşı tanımıram. Əgər yaxşı tanısaydım, heç şübhəsiz, onun haqqında yazmağa qəti etiraz edərdim. Ona görə ki ən yaxşı bələd olduğum, yaxşı tanıdığım adamlar haqqında çətinliklə yazıram. Və bu yazılar çox vaxt uğursuz alınır.

Bir də məni qorxudan, bax, bu etibardır. Mənə etibar edirlər, üstəlik də deyirlər: sən yaxşı yazacaqsan!

Nə deyirəm: İlahidən bir istəyim var, bu yazı xoşa gəlsin, bu gözəl müğənninin adına layiq olsun!

Əslində, Qədir Rüstəmov haqqında yazmağa mənim dəfələrlə imkanım olub. Hər dəfə də mən boyun qaçırmışam. Əvvəllər özümü bu müğənni haqqında yazmağa hazırlıqlı hesab eləmirdim. Qədir Rüstəmov haqqında zəif yazan müəlliflərə mənim acığım tuturdu. Mən onun adına layiq - Qədir Rüstəmovun yox, müğənni Qədir Rüstəmovun adına layiq yazını başa gətirəcəyimə inana bilmirdim, bu sətirləri də yaza-yaza, yenə də inana bilmirəm. Onun oxuması o qədər bənzərsizdir ki, mən Qədir Rüstəmov haqqında zəif yazı ilə neçə-neçə nəslin əzizlədiyi, piləyə-piləyə səslərini qoruyub saxladıqları, şüşə kimi sınamaqdan gözlədikləri ulu ustadların ruhuna, məhz ruhuna xəyanət etmiş olardım. Qədir haqqında yazmaq xatirələri oyatmaq, olmuşları yada salmaq, üstündə otlar göyərmiş, üstünə ulu nəğmələr çilənmiş və bu nəğmələrdən səslər göyərmiş məzarların (əgər tapa bilsəniz) ziyarətinə gəlmək deməkdir.

Qədir Rüstəmov haqqında yazmaq fəsil-fəsil, il-il geriyə dönmək - bu fəsillərdə, bu illərdə mərdanəlik, kişilik və hər şeydən əvvəl azərbaycanlılıq axtarmaq deməkdir.

Elə azərbaycanlılıq ki, utanmadan, çəkinmədən çuxada, buxara papaqda, əldə dəf xanım-xatın Paris qadınlarının, qeyri-adiliyilə seçilən Paris sənətinin qarşısında bir vaxt meydan sulayıb.

Qədir Rüstəmov haqqında yazmaq mənim üçün hər şeydən əvvəl məhəbbətdən, sevgidən yazmaq deməkdir. Oxşamalardan, bayatılardan, ağılardan, toylardan, yaslardan yazmaq deməkdir.

Bura qataq Vətən sevgisini də, el sevgisini də...

Qədir Rüstəmov haqqında yazmaq, ilahi, necə də çətindi! Niyə belə çətindi?!

"Sən onu yaxşı tanıyırsan!"

Bəlkə də bəxtin gətirməyidi. Bəlkə də təsadüfdür. Hər halda belədir. Mən Qədir Rüstəmovla qonşu olmuşam.

Bir işığın aydınlığında axşamlamışıq.

Bir ulduzun işığında gəzmişik.

Bir şəhərin gecəsində gecələmişik, bir şəhərin gündüzündə axşamlamışıq.

Və nəhayət, günlərin birində rastlaşmışıq. Rastlaşmışıq ki, balam, biz ki, qonşuyuq. Ancaq o vaxtadək, nə mən onu tanımışam, nə də o məni. Onun məni tanıması bir o qədər də vacib deyil. İndi mən ona yanıram ki, biz qonşu ola-ola, onu gec tanımışam.

...İlk dəfə onun adını başqasından eşitdim. İşlədiyim redaksiyada cavan müğənnilərin təqdim məsələsindən danışılanda, onun da adının tərəfində duranlar oldu. Onu qiyabi bizimlə tanış eləyən əməkdaş dedi: mütləq, mütləq yazmaq lazımdır. Cabbarı eşitmisinizmi? Lap Cabbarın özüdür. Səsində ululuq! Doğmalıq! Mərdanəlik! Və bir də sadəcə olaraq (o, sözünə ara verdi) Gözəllik var!

Mənə elə gəldi ki, müqayisə eləmək üçün elə bir tutarlı epitet tapa bilmədi...

Qəribəydi! Deyirdi ki, lap Cabbarın özüdür. Ancaq inad eləyirdi ki, Cabbarı yamsılamır. Özüdür deyirdi, ancaq demirdi ki, Cabbarı yamsılayır. Niyə?

Ona görə ki, o bilirdi: Cabbarı yamsılamaq olmaz. Əgər yamsılamaq mümkün deyildisə, bəs onda ikinci Cabbar bizim nəyimizə lazım idi? Ümumiyyətlə, o Cabbar idimi? Ona oxşayırdımı?

"Yox! Mən heç zaman Cabbar olmaq iddiasında deyiləm. Nahaq məni ona oxşadırlar. Cabbarın boğazlarına, zəngulələrinə fikir vermisinizmi? Aydınlıq, süd kimi gecələrin bir aydınlığı var onun səsində. Ancaq məndə zəngulələr belə deyil. Mən zənguləni nəğmənin ruhuna uyğun vurmağa çalışıram. Əgər nəğmə kədərlidirsə onda mənim boğazlarım, mənim zənguləm də kədərli olur. "Yox! Mən heç zaman Cabbar olmaq iddiasında deyiləm. Nahaq məni ona oxşadırlar".

Sonralar Qədir Rüstəmov dəfələrlə bu sözləri təkrar etməli olacaq. Ona görə ki, çoxları bunu ona deyirdi və güman eləyirəm ki, bu da onun xətrinə dəyirdi.

...Qədir Rüstəmov onda hələ çox maraqlı idi. Onun haqqında hətta müxtəlif şayiələr gəzirdi.

Vartaşen rayonundan bir qız uşağı onun ünvanını tələb edirdi. Bəli, tələb edirdi. Əvvəlcə xahişlə dolu məktublar alırdım ondan. Sonra əsəbi məktublar gəldi. Sonra yalvarmağa başladı. Bir dəfə yox. Dəfələrlə məktub yazdı: "Qədirlə tanış olmaq istəyirəm. Mənə kömək edin".

Bir dəfə bunu ona dedim.

"Kənd qızıdı də, ürəyi təmizdi. O, mənim səsimi sevir", - dedi. - Oxuduğum el havalarını sevir. Bundan heç özünün də xəbəri yoxdur. Belələrini qınamaq da olmaz".

Qəribədir. Həmin məktublardan birində (Vartaşendən gələn həmin qızın məktubunda) deyilirdi: "Siz niyə belə yanğılı oxuyursunuz? Siz sizi sevməyənə niyə yalvarırsınız? Özünüzə heyfiniz gəlmirmi? Axı, sizi onsuz da eşitmirlər. Axı, o adam sizə layiq deyil".

Bu sətirlər olduğu kimidir.

Bilmirəm, o adam doğrudan da var idimi, ya yox? Doğrudanmı, müğənni Qədir Rüstəmov yanğı ilə oxuyanda, ürəyini yeyə-yeyə oxuyanda, səsi ox kimi dartılıb açılanda, bir adamı nəzərdə tuturdumu?

Bilmirəm, bunu öyrənə də bilmədim.

Qəribədir: onu bizim ulu müğənnilərə, xüsusilə Cabbara daha çox oxşadırdılar. O isə: "Siz kimlərdən öyrənmisiniz" - sualına əvvəlcə istehzayla, sonra gülə-gülə cavab verirdi. İstehzayla: müğənni pinəçi deyil ki, öyrənsin oxumağı.

Sonra gülə-gülə: "Mən eşitmişəm Seyidi, Xanı, Yaqubu. Çox eşitmişəm onları. Az eşitmişəm Cabbarı!"

Qədir beləcə deyirdi. Ona qulaq asırdım, ancaq düşünürdüm ki, onun belə gülə-gülə deməsində bir hiss gizlənir: axı, mən onlardan pis oxumuram. Bunu siz də bilirsiz!

Qədir Rüstəmov heç vaxt belə deməzdi. Güman ki, heç ürəyindən də keçirmirdi bunları. Mənə belə gəlirdi.

"Siz filankəslərdən yaxşı oxuyursunuz!"

O, etiraz edərdi: "Belə deyil. Yox, belə deyil! Onların oxuduğu elə mahnılar var ki, mən heç yaxın dura bilmərəm. Sənətin yönünü tapıb onlar. Heç bilirsizmi, onları necə sevirlər. Həftə səkkiz televiziyada çıxış edirlər. Onları çox tanıyırlar. Bu az iş deyil".

Bütün bunları deyən Qədir Rüstəmov da tanınmaq istəyirdi. Güman eləyirəm ki, onun da ürəyindən televiziyada, konsert salonlarında çıxış eləmək keçirdi.

Güman eləyirdim!

Qədir Rüstəmov televiziya ilə cəmisi bir neçə dəfə oxuyub. Onda da Allah bilir nə zülm ilə aparıblar ora. Televiziyada işləyən həmkarlarımdan biri deyir ki, Qədirin çıxışını lentə alanda əməkdaşlardan çoxu işini-gücünü buraxıb ona qulaq asmağa gəliblər. Heyran-heyran qulaq asıblar. Hətta gizlincə onun oxuduğu havaları lentə alıblar. Mən həmin lentdəki muğam parçalarına qulaq asa bilmişdim. Həmin havalar sonralar heç yanda səslənmədi. Eşidə bilmədim.

Yadımdadı. Bizlərdən çoxumuz bu konserti gözləyirdik.

Dünya çempionatında xokkey, futbol yarışını gözlədiyimiz kimi.

Sonralar Qədir Rüstəmov həmişə peşman-peşman deyərdi: "Gərək razı olmayaydım televiziya ilə oxumağa. Nəyimə gərək idi. Səsimi eşidirdilər. Özümü görmürdülər. Bu bəs idi".

Qədir Rüstəmov qəşəng oğlan deyil. Ancaq kişi görkəmi var onda. Mərddir. Sərtdir. Və bəlkə də bir az kobuddur. Yaxşı mənada deyirəm bunu.

Çox zaman papaqda gəzər. Əlində tənbəki kisəsi və qəlyan. O, qəlyan çəkir. Ona görə yox ki, ulu müğənnilər də nə vaxtsa qəlyan çəkib. O, qəlyan çəkərdi. Və mən ona baxardım. Fikirləşərdim: nəyinə lazımdır sənin qəşənglik. Uca boy. Qəddi-qamət! Gözəllik sənin səsindədir. Heç bilirsənmi, səni necə sevirlər. Heç bilirsənmi?

Axı, hardan da biləsən?!

Bir vaxtlar mən Azərbaycan radiosu ilə "Melodiya" radio klubu deyilən bir veriliş aparırdım. Hər həftə Qədir Rüstəmovun ünvanına gələn məktublar məni əldən salırdı. Bu məktublar arasında onun oxuduğu mahnıları, el havalarını təkrar-təkrar dinləmək istəyənlər də var idi. Onunla şəxsən məktublaşmaq arzusunda olanlar da.

Deyim ki, o zaman Qədir Rüstəmov hələ televiziyaya çıxmamışdı. Məşhur mahnısı "Sona bülbüllər"i təzəcə lentə aldırmışdı, radio əməkdaşları, televiziyanın sanki acığına hər həftə sifariş konsertində bu mahnını verirdilər. Şübhəsiz dinləyicilər xahiş eləyirdilər bu qədim el mahnısını. Buna mən şübhə etmirdim.

Yazanlar yazırdılar. Məktub göndərirdilər bu ünvanı olmayan xalq ifaçısına. Onlar əlacsız qalıb radioya, televiziyaya məktublar göndərirdilər. Sonra cavab istəyirdilər. Onlar bir şeyi bilmirdilər ki, hətta radio və televiziya əməkdaşlarının çoxu belə onu - Qədir Rüstəmovu çox çətinliklə tapırlar.

...O, gözlərini yumub oxuyardı. Oxuyur. Və güman eləyirəm ki, Qədir Rüstəmov məhz ürəyinin gözləriylə görür, duyur, sevir.

Başqa bir məktubda isə dinləyici yazırdı: "Açığını deyək ki, Qədir Rüstəmovun heç bir müğənninin ifasına bənzəməyən səsi bizim qəlbimizdə riqqət doğurur. Biz onun gözəl səsinin dəyərini verəcək bir tutarlı söz tapa bilmirik. Biz onun səsini niyə sevirik? Bəlkə, ona görə ki, bu səsdə ululuq var. Ən təəccüblüsü budur ki, bilmirik fikir vermisiniz, ya yox, Qədir oxuyanda onu müşayiət edən musiqi alətlərinin ahəngi, səsi də tamamilə dəyişir, şirinləşir, doğmalaşır. Canlı olur. Axı, tar həmin tardır. Kamança həmin kamançadır. Bəs nədir dəyişən? Oxuyarkən fikir verin ona. Onun sifət cizgilərinə. O qədər əziyyət çəkir ki, (səs azlığından yox, ifa kasadlığından yox, texniki çatışmazlıqdan yox) az qalırsan deyəsən: bəsdir, oxuma! Axı, bu, sonuncu gün deyil. Ancaq qulaq asırsan. Və hər şey sənə əziz gəlir.

Bizim başqa müğənnilərdən bir xahişimiz var: onlar "Sona bülbüllər"ə toxunmasınlar. Axı, Qədir bu mahnını o qədər gözəl ifa eləyir ki, başqaları necə oxusalar da kölgədə qalarlar".

"Mən təkcə bu mahnını oxumuram. Kimsə bunu mənim ünvanıma yazır. Axı, məni nə vaxtadək "Sona bülbüllər"i oxuyan müğənni kimi tanıyacaqlar. Dostlar, tanışlar da məni qınayır: O nədi, həmişə elə eyni mahnını oxuyursan. Mən nə deyə bilərəm?"

Doğrudan da Qədir Rüstəmov nə deyə bilərdi?

Bu narahatlıq dolu sualı bir qədər açaq:

Ona görə ki, indi artıq belə bir gözəl müğənni baş götürüb, bəli, məhz baş götürüb rayona köçəndən sonra bu sualı açmağa bizim cürətimiz çatar.

Doğrudan da Qədir hardan biləydi?

O, dəfələrlə mənim yanıma gileyli gələrdi. (Artıq bilirdi ki, mən hörmətli jurnalda işləyirəm. Radioda veriliş aparıram. Ona elə gəlirdi ki, bizi də haradasa eşidirlər. Qədir o qədər sadəlövh, o qədər insani həssaslığa malik bir adamdı ki, başqa cür fikirləşə də bilməzdi).

Heç kim onunla maraqlanmırdı.

Onun səsini, mahnılarını lentə almaq heç kəsin yadına düşmürdü.

Yada düşəndə də məhz elə vaxt düşürdü ki, ona da nəsə mane olurdu.

O, günlərlə qapını kəsdirən müğənnilərdən deyildi.

Ancaq əziyyətə dözən idi!

"Mən özümü, səsimi hazırlayırdım. Deyirdilər ki, bax, filan vaxtı "zapis" (səsyazma) olacaq. Hazır gəlirdim. Heç bir şey alınmırdı. Təzədən üstündən aylar keçirdi. Unudurdular. Yaddan çıxırdım".

Müğənni Qədir Rüstəmov bunları mənə deyirdi.

Mənim əlimdən nə gəlirdi...

Bəlkə o bilirdi ki, nə vaxtsa mən onun haqqında, heç olmasa, bir yazı yazmalıyam.

O, heç kəsdən şikayət eləmirdi. Gileylənmirdi. Sadəcə olaraq mənə danışırdı. Danışdıqca yüngülləşirdi. Sakitləşirdi. Və bir də uzun qış gecələrini nəylə yormaq olardı...

O, qəlyan çəkirdi, danışırdı. Mən də onunla hərdənbir Avropa estradası haqqında söhbət eləyirdim. Və görürdüm ki, Qədir mənim sevdiyim gözəl estradaçıların hamısını tanıyır və onları çox-çox eşidib.

"Çıxıb gedəcəyəm rayona, yaşaya bilmirəm burda"

Qərəz üçün demirdi. Acıqla demirdi. Kimnənsə qisas üçün söyləmirdi.

Ürək tələb edirdi bunu.

O, çox nadir hallarda filarmoniyanın bağında toplaşan toy müştərisi gözləyən müğənnilərin yanına gələrdi. Ancaq onu da toylara dəvət edirdilər, onu axtarıb tapırdılar. Mən hər dəfə görürdüm ki, onun evində yad adamlar var. Onun həmişə qonağı olardı. Respublikanın müxtəlif rayonlarından, kəndlərindən. Ünvanı çox çətin tapılan, daha doğrusu, ünvanı olmayan (evi olan) bu müğənnini axtarıb tapırdılar. Onu el məclislərinə - toylara dəvət eləyirdilər. Başqalarını bilmirəm, Qədir çox səxavətlə yanaşardı onu toya dəvət eləyənlərə. Kimin gücü nəyə çatır, ona da razı olurdu.

Bir vaxtlar mən hələ onu tanımırdım. Başqaları kimi mən də onun haqqında orda-burda danışılanları eşidirdim. Deyirdilər ki, guya Qədir Rüstəmov dəfələrlə toy sahiblərini dar ayaqda qoyub. Deyirdilər ki, guya toyun şirin yerində bir də görürdün ki, Qədir qalxır ayağa, qavalı alır əlinə və deyir ki, mən getdim, xudahafiz!

Biz toy adətlərimizi məhv edə bilmərik və bu işə həmişə müqəddəs yanaşmalıyıq. Bu məsələdə hay-küy, ucuz müzakirəyə yol vermək olmaz və doğrudan da bir el müğənnisi (əgər o, bu ada layiqsə) hər hansı bir adamın toyunda bu cür hərəkət eləyirsə (yəni Qədirin adına çıxılan hərəkəti nəzərdə tuturam) bu, qəbahətdir, günahdır. Açığını deyim ki, mən bu sözləri dəfələrlə eşitsəm də, inanmırdım. Və tanış olandan sonra mən bütün bunları öyrənməyə can atırdım. Əlbəttə, bunları soruşanda nə əlimdə qələm, nə də qarşımda dəftərçə. O, qəlyan çəkərdi, çay içərdi.

Mən öz kofemi içərdim.

O, başını bulayardı.

"İnan, Tofiq, bunların heç biri doğru deyil, kimlərsə mənim adıma çıxır. Bəzən elə olur ki, kimlərsə toyu gur keçsin deyə mənim adımı yazdırır dəvətnaməyə, əlbəttə, məndən razılıq alandan sonra. Razılıq alırlar və deyirlər ki, ayın filanında gələcəyik. Gözləyirəm, gəlmirlər. Görünür, bax, sənin dediyin o söhbətlərdən qorxurlar. Sonra gedib danışırlar ki, guya mən etiraz eləmişəm, istəməmişəm. Bax, əsl söz belə olur. Axı, bizim elimizin min illik adətinə hansı xanəndə xor baxa bilər? Bu, nanəciblikdir".

Mən də inanmırdım, inana bilmirdim. Bu qədər sadə, mehriban, oturuşunu, duruşunu, hərəkətini, sözünü, sözünün yerini (toy aparan müğənni üçün bütün bunlar çox vacibdir) bilən və torpağa, kəndə, el-obaya bu qədər bağlı olan bir müğənni, bir adam belə eləyə bilər.

İnanmırdım!

Yaxşı ki, inanmırdım!

Hələ o zaman Qədir Rüstəmov Bakıda yaşadığı vaxtlarda, mənimlə qonşu olduğu günlərdə onunla kiçik bir "sorğu" keçirmişdim. Əlbəttə, bu, hamımızın başa düşdüyü mənada geniş sorğu deyil. Günlərlə apardığımız söhbətlər arasında soruşulan şeylərdir. Ona görə də bir qədər qırıq səslənir, tam deyil, bəlkə də qurudur, rəsmidir.

Qədir sorğu verməyi sevmirdi, çox danışmaqla arası yox idi (o vaxt biz bir yerdə olanda).

Beləydi həmin söhbət:

MƏN: - İlk dəfə və hansı mahnını lentə yazdırmısan? Bu işdə sənə kim kömək eləyib? Bələdçin kimdir

O: - Bu olub altmış səkkizinci ildə. Əhsən müəllim məni ansambla dəvət elədi və açığını deyim ki, Əhsən müəllim çox əziyyət çəkdi, çox məşğul oldu. İlk dəfəydi ki, mən belə bir çətin işə düşürdüm. Televiziyada heç vaxt çıxış eləməmişdim, heç bir şey yazdırmamışdım. Bir az kəmhövsələyəm. Əhsən müəllim məni dilə tutdu və onun ağır zəhməti sayəsində səsimi lentə yazdırdım.

- Qədir, təhsilin var, bir yeri qurtarmısan?

- Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbindən qovulmuşam (!).

- Niyə məhz xalq mahnıları oxuyursan?

- Bilirsən, bəlkə Qarabağın torpağı belədir, mən torpaqdan uzağa düşə bilmirəm.

- Bilirsən də Qədir, mən radioda "Melodiya" klubunu aparıram. Bu klubun ünvanına gələn məktublarda sənə xüsusi sevgi var.

- Vallah, sağ olsunlar! Mənə məktub yazanlar da sağ olsun, məktub yazmayanlar da. Bizim muğam və mahnılara dərin hiss və həyəcan var. Mən də mahnı oxuyarkən bu hissi, bu həyəcanı camaata çatdırmaq istəyirəm.

- Ən çox sevdiyin və qulaq asmaq istədiyin müğənni?

- Seyid Mirbabayev, Cabbar Qaryağdıoğlu, Yaqub Məmmədov.

Qəribəydi, Qədir ürəyinin lap dərinliyində, bəlkə də populyar olmaq, tanınmaq, başqa müğənnilər kimi ad-san qazanmaq (əlbəttə, rəsmi ad-sandan söhbət gedir) istəyirdi. Və bilirdi ki, bunları hansı yollarla əldə eləmək olar. Bilirdi və buna can atmırdı.O bilirdi ki, hər hansı bir adlı-sanlı bəstəkarın mahnısı onu tanıda bilər, populyar eləyər. Və yaxud uzaq getməyək, həmin bəstəkar hardasa ona əl tuta bilər, onun adını haralardasa çəkə bilər.

Bunları bilirdi və heç bir bəstəkarın mahnısını oxumurdu.

Bunları bilirdi və dava-dalaşla vaxt alıb "Sona bülbüllər"i, "Apardı sellər Saranı", "Gül açdı kimi" xalq mahnılarını lentə aldırırdı.

Özü də nə əziyyətlə, nə çətinliklə!

Sonra biz onu dinləyirdik.

Sonra xalq onu dinləyirdi.

Sonra biz ona "bəh-bəh" deyirdik.

Sonra xalq ona "bəh-bəh", "əhsən" deyirdi.

Deyirdik. Deyirdilər!

Ancaq təsəvvür edin! İndi artıq neçə vaxtdır Qədir Rüstəmov yoxdur. Bakıdan uzaqdadır. Heç kəs onunla maraqlanmır.

Heç kəs ondan ötrü heç kəsə, heç yana bir şey yazmır.

Niyə?

Niyə biz bu qədər soyuğuq? Niyə biz bu qədər laqeydik? Niyə biz bu qədər insafsızıq?!

Niyə biz itirdiyimiz adamları çox-çox illərdən sonra sevməyə başlayırıq? Nədi bu xəstəlik, nədi bu azar?

MÜĞƏNNİ QƏDİR RÜSTƏMOVUN MUSİQİYƏ GƏLİŞİ O QƏDƏR QƏFİL, O QƏDƏR GÖZLƏNİLMƏZ OLDU Kİ, BU GƏLİŞ İLLƏRDƏN BƏRİ YARANMIŞ DURĞUNLUĞU SİLKƏLƏDİ.

İndi mənə elə gəlir ki, o, qəfil gəldiyi kimi, qəfil də getdi!

Onun səsi xalq havaları üçün biçilmişdi. Bəlkə də heç bu havaları seçməyində Qədir Rüstəmov elə bir qəhrəmanlıq-zad da eləməyib. Havalar onun səsinə uyar olub. Bu səs o havaları çağırıb sanki.

Bunlar həqiqətdi və bir də o həqiqətdi ki, Qədir Rüstəmov öz sənətinin, öz səsinin yerini bilib.

Sadəcə olaraq, Qədir Rüstəmov başa düşüb ki, o, bu dünyaya ona görə gəlib ki, öz səsilə kiməsə xoşbəxtlik gətirə bilər, onun səsi kimin üçünsə təsəllidir. Onun səsində ümid qoxusu var. Adamın içindəki ayrılıq, həsrət onun mahnılarını dinləyəndə yumşalır, onu eşidən bir qədər öz dərdindən, öz sərindən yüngülləşir.

Və nəhayət, inanırsan ki, bu gün sənin üçün çox ağır və yaşanılmaz olsa da, hələ "yaşamağa dəyər bir az da..." Hələ həyatın sonu deyil.

Qədir Rüstəmovun hıçqırıqlarındakı, harayındakı, çağırışındakı ürək döyüntüsünü, ürək yanğısını duyursan və bu, ən azı sənin qəlbindəki boşluğu doldurur. Qədirin həyat dolu, yaşarılıq dolu -

ELƏ YAR, YAR DEYİRLƏR,HEÇ MƏNİ DEMİRLƏR...

- naləsindəki nidalar, kimsəsizlik harayı səni kiməsə qovuşdurur, birdən-birə sənətin bu qədər böyük, oxumanın bu qədər həyan olmağına inanırsan.

Necə oldusa bir dəfə söhbət vaxtı mən bilə-bilə dedim: axı, hardandı, hə, hardandı Qədirin məhz xalq mahnılarını seçməsi? Niyə gedib bəstəkar mahnılarına əl atmır, başını girləmir, pul qazanmır

Dostlardan biri o saat dedi:

- Hardan olacaq?! Bu adam istedaddı, vəssəlam!

Mənə elə gəlir ki, bax, bu bircə kəlmədə çox böyük həqiqət var. Bilmirəm, kimsə deyib: "İstedad elin varıdır. Bir nəfərin "yox". Əgər elin varıdırsa, el də onun qayğısına qalmalıdır.

Qədir Rüstəmov istedaddır. Bunu danmayaq. Özü də elə bir istedaddır ki, illərlə onu gözləməli oluruq.

Deyək ki, Qədir Rüstəmov operada çıxış eləyə bilmədi. Deyək ki, Rəşid Behbudov kimi geniş diapozonlu səsə malik deyil.Ancaq mən onun səsinin bir muğamda neçə çalarını eşitmişəm. Hər misrada, hətta hər sözdə Qədir Rüstəmov neçə-neçə səs çalarından istifadə edə bildiyini sübut eləyib.

Açığını deyək: onun oxuduğu el havaları bizim operalarımız kimi, operalardan ariyalar kimi əziz və qiymətli deyilmi?

(Deyirlər ki, Cabbar Qaryağdıoğlu bir dəfə Parisdə bir muğamı səkkiz saat oxuyub. Ancaq bir opera cəmisi üç saat davam eləyir).

Biz etiraz etmirik. Qoy nəyinsə hesabına (heyf səsinin yox, istedadının yox, irəli çıxıb) ad-san qazananlar da olsun. Bunu əlacsızlıqdan deyirik. Olmasa daha yaxşıdır.

Ancaq gəlin əziz adamlarımızın da qədrini bilək.

Gəlin düşünək: axı, nə gedir bizdən gedir, xalqdan gedir.

Məşhur rus şairi Lev Ozerovun bir fikrini tərcüməsiz çatdırmaq istəyirəm:

"TALANTAM NADO POMAQAT, BEZDARNIYE PROBYUTSYA SAMİ"

Müğənni Qədir Rüstəmov Bakıda yaşayırdı. Ev-eşiyi vardı. Çətinliklə də olsa, dolanırdı. Ancaq o, şəhərdən getdi. İndi şəhərə gələnlərin sayı gündən-günə artdığı bir vaxtda bu bir qədər qəribə səslənmirmi?!

Getdi və qayıdıb-qayıtmayacağını heç kəs bilmir!

Mən hələ də inana bilmirəm ki, o, kimdənsə inciyib şəhərdən getdi. Yox, onun yeri məhz oralardır - Ağdamdır. Ağdamın geniş eyvanlı evləridir, ata yurdudur.

Ancaq gəlin açıq deyək: o, buradan köçəndən kimin yadına düşüb? Onu da böyük muğam ustası Ağabala Abdullayevin taleyi (!) gözləmirmi?

Bilmirəm.

Soruşmaq istəyirəm: oralarda günlər necə keçir, Qədir Rüstəmov?

Oralarda darıxmırsan ki?..

Bu suallara və başqa bir neçə suala cavab almaq üçün bilmirəm nə vaxt, haçan, mütləq Qarabağa gedəcəyəm, Qədir Rüstəmovu tapacağam, onun haqqında ikinci məqaləmi yazacağam.

Təki sağlıq olsun!

Ədalət.- 2011.- 12 noyabr.- S.12-13.