Həmişə gənc qalan şəhər

Tarixçilər tərəfindən sübut olunub ki, eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə Sumqayıtın ərazisində midya tayfalarının yaşayış məskəni olub. İndiki İcra Hakimiyyəti binası üçün bünövrə qazılarkən qədim saxsı məmulatlar, qablar, sikkələr aşkar olunmudu və beləliklə, bu yerdə qədim şəhərciynin yerləşdiyi məlum olmuşdur.

Şəhərin təməli atılmamışdan əvvəl bu yerdə Sumqayıt adlı 4 obyekt olub: yaşayış məskəni, çay, dəniz fənəri və dəmir yolu stansiyası. Ədəbiyyatda bu toponimin aşağıdakı variantları mövcuddur: Sumqayıt, Suqayıt, Sumqay, Suqait.

Rus səyyahı İ.Berezin özünün yol qeydlərində yazır ki: " Şəhərin yaxınlığından Sumqayıt və ya Suqayıt adlanan çay axır. İsti və quraqlıq vaxtlarda çay quruyur yağış yağanda isə yenə canlanır. Çayın adı da hər halda bununla bağlıdır."

Aparılan tədqiqatlara əsasən 7-ci əsrin əvvəllərində Sumqayıtın ərazisində pers tayfaları yaşayırdı. Bu vaxtlar Sumqayıtçayın hər iki sahili boyunca karvan yolları keçirmiş və arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar olunmuş körpü və karvansaray qalıqları bu fərziyyəni təsdiq edir. Sumqayıt haqqında ilk yazılı məlumat isə İngilis səyyahı H.Berou tərəfindən 1580-ci ildə verilmişdir. Fransız yazıçısı A.Düma 1858-ci ildə "Qafqaza səyahət" kitabında Sumqayıt adlı poçt stansiyasından söz etməkdədir

Şəhərin inkişaf mərhələləri

1938-ci il - indiki İES-in yerində fəhlələr üçün ilk baraklar quraşdırılır. İES-in inşaatçıları üçün yaşayış məntəqəsinin tikintisinə başlandı.

1939-40-cı illər - Sintetik Kauçuk, Boru yayma və Kimya zavodlarının bünövrəsi qoyulur. Böyük Vətən müharibəsinin başlaması ilə bütün tikinti işləri durdurulur.

1941-ci il - İES işə düşdü və Bakının neft sənayesi üçün ilk elektrik cərəyanını verdi.

1944-cü il - Kimya və metallurgiya zavodlarının tikintisi.

1945-ci il - Sumqayıt Kimya zavodu ilk məhsulunu verdi və Sumqayıtda geniş tikinti işləri vüsət aldı.

1949-cu il - Azərbaycan Ali Soveti Prezidiumunun qərarı ilə Sumqayıta şəhər statusu verildi. İEM yanında qəsəbə olaraq yaranan Sumqayıt qısa müddət ərzində böyük sənaye mərkəzinə çevrildi

1952-ci il - Boruyayma zavodu ilk məhsulunu verdi. Azərbaycanda qara metallurgiya sənayesi inkişaf etməyə başladı. Sintetik Kauçuk zavodu işə başladı və ilk dəfə neftdən etil spirti əldə edildi.

1953-cü il - Marten sobalarında ilk polad əridilməsi

1955-ci il - Sumqayıt Alüminyum zavodu işə başladı.

1957-59-cu illər - Elmi-tədqiqat institutları və mədəniyyət mərkəzləri tikilir, şəhər infrastrukturu inkişaf etdirilir.

1960-ci il - Avropanın ən böyük neft-kimya kombinatının tikintisinə başlanıldı.

1961-68-ci illər - Bir-birinin ardınca yeni müəssisələr: kərpic zavodu, polimer tikinti materialları kombinatı, superfosfat zavodu, tikilərək istehsala başlayır.

1970-80-ci illər - Yüngül və maşınqayırma sənayesinin inkişafı.

Bu vaxtlar Sumqayıt artıq keçmiş SSRİ-nin aparıcı sənaye şəhərlərindən biri kimi tanınmışdı.

Kimya sənayesi

Şəhər üzrə istehsal olunan sənaye məhsulunun 60 faizdən çoxu kimya və neft-kimya sənayesi müəssisələrinin payına düşür. Ölkənin iri kimya və neft-kimya müəssisələrindən "Etilen-polietilen", "Səthi aktiv maddələr", "Sintezkauçuk" və "Üzvi sintez" zavodları, "Sumqayıt Superfosfat" ASC və "Azərbaycan məişət malları" ASC və "Sumqayıt aşqarlar" ASC Sumqayıt şəhərində yerləşir və fəaliyyət göstərir.

Sumqayıt "Etilen-polietilen" zavodu

1987-ci ildə "Sintezkauçuk" zavodunda "EP-300" kompleksi işə buraxılmışdır. Kimya sənayesinin baza müəssisəsi olan "Etilen-polietilen" zavodu 1999-cu ildən "EP-300" və "Polimir-120" istehsalatları əsasında dövlət müəssisəsi kimi fəaliyyət göstərir.

1994-cü ilin oktyabrında "Polimer-120" tipli yüksəktəzyiqli polietilen istehsalı qurğusu, 09 saylı polietilen sexi, 10 saylı divinilin ayrılması sexləri, SDS-5 qurğusu, "Üzvi-Sintez" zavodunun tərkibindən, "EP-300" istehsalatı isə"Sintezkauçuk" zavodunun tərkibindən çıxarılaraq Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 24.08.94-cü il tarixli 313 saylı qərarı ilə və "Azərikimya" Dövlət Şirkətinin 31.08.1994-cü il tarixli 128 N-li əmrinə əsasən yeni təşkil edilmiş "Etilen-Polietilen" zavodunun tərkibinə daxil edilib. Müəssisənin tərkibində olan Buxar Generator kompleksi (BGK) 2001-ci ildə istismara verilmişdir. Qurğu "Etilen-polietilen" zavodunu, eləcə də "Azərikimya" Dövlət Şirkətinin müəssisələrini 110 və 16 atmosferlik buxarla və elektrik enerjisi ilə təmin edir. Hazırda müəssisədə etilen, propilen, polietilen istehsal olunur.

Sumqayıt "Üzvi sintez" zavodu

"Üzvi sintez" (keçmiş Sumqayıt kimya kombinatı) zavodunun tikintisinə 28 iyul 1958-ci ildə Sov.İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarı əsasında icazə verilmişdir.

Zavodun tikintisinə 1960-cı ildə başlanılmış və Sumqayıt kimya kombinatı SSRİ Kimya Sənayesi Nazirliyinin tərkibinə daxil edilmişdir. Zavodda ilk işə buraxılan obyekt qazayırma qurğusu 1964-cü ildə istismara verilmişdir. 1963-cü ildə ilk texnoloji obyekt - qazı fraksiyalara ayıran qurğu, sonrakı illərdə digər sexləri işə düşmüşdür. 1965-ci ildə neft-kimya kombinatı adlandırılmışdır.

Sonralar adı bir neçə dəfə dəyişdirilmiş, müxtəlif idarə və nazirliklərin, o cümlədən 1971-ci ildən 1979-cu ilədək "Sumqayıtkimyasənaye" Istehsalat Birliyinin tabeliyində olmuşdur. 31 dekabr 1992-ci ildən "Azərikimya" Dövlət Şirkətinin tərkibində Sumqayıt "Üzvi sintez" zavodu kimi fəaliyyət göstərir. Qeyd edək ki, bu zavodlarla yanaşı Sumqayıtda müxtəlif məhsullar istehsal edən çoxlu sayda zavodlar fəaliyyət göstərir.

(ardı gələn sayımızda)

ŞAMXAL ŞƏBİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

yanında kütləvi informasiya vasitələrinin

inkişafına dövlət dəstəyi fondunun maliyyə

yardımı ilə

Ədalət.-2011.-29 noyabr.- S.7.