"ELLƏRİN DİLİNİN ƏZBƏRİYƏM MƏN" - BELƏ DEYİRDİ DƏDƏ ŞƏMŞİR

Qələm dostum şair Zülfüqar Şahsevənli məndən soruşanda ki, aşıq Şəmşir haqqında nəsə yaza bilərsənmi, onunla bağlı xatirələrin var, yox, mən gülümsəyib suala sualla cavab verdim:

- Sən bilən ömrünün çoxu radioda, televiziyada keçmiş bir qələm sahibinin aşıq Şəmşir kimi məşhur bir sənətkar haqqında xatirəsi olar, yoxsa olmaz?

- Əlbəttə, olar, - deyə gülümsədi. - Aşıq haqqında xatirələr kitabı buraxılacaq, mən də onun redaktoruyam. Yazılara baxanda sənin adına rast gəlmədim. İndi bu söhbəti salmağım da elə-belə deyil. Ürəyimdən keçdi ki, bunu sənin yadına salım.

- Qardaş, çox sağ ol, bu günlərdə yazıb verərəm. Aşıq Şəmşirin ruhu şad olsun, onun xətrini çox istəyirdim. Kəlbəcərin təbiəti kimi sadə bir insan idi. Özü də sayılıb-seçilən sənətkar idi.

Elə o andan fikrim-xəyalım çox yerə, səmtə dolandı. Yaddaşımı silkələdim, ötüb-keçənləri yada saldım, qəlbimdə neçə-neçə xatirələr oyandı. Və bir gecə şəhərin səs-küyü batıb, aləmə sakitlik çökəndə qələmi götürdüm. İlk cümləni yazanda elə bil dədə Şəmşirin sazının səsi qulağıma gəldi. Qəribədir, yazını sona çatdırıncayadək bu səs qulağımdan getmədi. Dönə-dönə ürəyimdə pıçıldadım: "Allah sənə rəhmət eləsin, dədə Şəmşir! Sən şirin bir adam idin. Özün də, sözün də, sazının səsi də yadımızdadır. Səni unutmaq olarmı? Sən həmişə yadımızda, yaddaşımızdasan".

Yadıma 1969-cu ilin qışı gəlir. Mən Azərbaycan Radiosunda "Ədəbiyyat" şöbəsinin müdiri işləyirdim. Baş redaktorumuz yazıçı-dramaturq Rauf İsmayılov idi. Bir dəstə sənət adamını da götürüb Yardımlı rayonuna ezamiyyətə getmişdik. "Kənd əməkçiləri ilə görüşlər" silsiləsindən növbəti veriliş üçün bu rayonu seçmişdik. Hər gün kəndlərə çıxır, zəhmət adamları ilə görüşür, diqqətimizi çəkən insanların səsini lentə yazır, axşamlar "Qonaq evi"ndə cəmləşirdik.

Rayon partiya komitəsinin birinci katibi Səfər Verdiyev əslən Kəlbəcərdən idi. Yaşı 38-40 arasında olar, ya da olmazdı. O, əvvəllər Kəlbəcərdə birinci katib işləyib, hörmət, etimad qazanmışdı. Hərəkətlərində, danışıq-davranışında yaşından da müdrik görünürdü. Buna görə də Yardımlı ellərində raykom katibindən daha çox camaaatın doğma, yaxın bir adamına çevrilmişdi. Onunla ünsiyyətim çox tez yarandı. Ömrünün axırınacan da dostluq elədik. O, yazıçı Əlfi Qasımovun qudası idi. Bir-birimizi həmişə arayıb axtarırdıq.

Yardımlıda üç gün qaldıq. Artıq Bakıya qayıtmalı idik. Bu şərəfə "Qonaq evi"ndə yığcam bir qonaqlıq düzəltmişdilər. Rayonun rəhbər işçiləri idi, bir də biz. Tamadalığı güc-bəla ilə mənim boynuma qoydular. Kimdənsə eşitmişdim ki, birinci katib yaxşı saz çalır. Bunu Yardımlıda bəlkə də iki-üç adam bilirdi. Saz çalmağı yadıma düşdü, belə bir şərt irəli sürdüm.

- Tamadanın sözü, istəyi məclisin əsas qanunudur. Hamı onun dediyini eşitməli, yerinə yetirməlidir.

Ümumi razılıq belə oldu ki, məclisi öz axarı ilə beləcə davam etdirim.

Axşamdan xeyli keçmişdi. Saata baxanlar, getmək istəyənlər var idi. Bir azdan məclis seyrəldi. Ayağa qalxıb bir az çəkinə-çəkinə:

- Mən bayaq demişdim ki, tamadanın sözü, istəyi yerinə yetirilməlidir, -dedim.

Səfər müəllim nəyisə duyubmuş kimi üzümə baxıb gülümsədi. Mən ürəklənən kimi oldum:

- Könül istər ki, məclisə başına döndüyümüz saz gəlsin.

- Gəlsin, gəlsin!

Səfər müəllim işin nə yerdə olduğunu hiss edib:

- Bəlkə... Bu işi bir az da o yana çəkək, - dedi, - iki-üç adam qalanda çazın səsi daha yaxşı çıxar.

Onun eyhamını o tərəf də, bizimkilər də başa düşdü. Saz gələndə otaqda üç nəfər qalmışdıq: Səfər Verdiyev, Rauf İsmayılov, bir də mən.

Səfər müəllim mənə sarı döndü:

- Mən o qədər camaatın içində saz çalsaydım, səsi-sorağı gedib Bakıya da çatardı. Özünüz də bilirsiniz ki, bu da birinci katibə başucalığı gətirməz. Hərdən Kəlbəcər üçün darıxanda, burnumun ucu göynəyəndə evdə özüm üçün dınqıldadıram.

O, sazı sinəsinə basıb şirin-şirin bir "Sarıtel" çaldı. Biz onu alqışladıq. Başını tərpətməyindən hiss olunurdu ki, məmnundur. Bəlkə də neçə vaxtdan bəriydi ki, çalğısını ailəsindən başqa heç kim eşitməmişdi. İndi isə biz məftunluqla ona qulaq asırdıq.

- İstəyirsinizsə dədə Şəmşirdən də bir hava çalım.

- Ay Səfər müəllim, bunu bəyəm soruşarlar ki? - dedim.

- Onda böyük Səməd Vurğunun çox bəyəndiyi havanı, "Şəmşir gözəlləməsi"ni yada salaq.

Səfər Verdiyevin məharətlə çaldığı bu hava sümüyümüzə düşdü, bizi yaman tərpətdi.

Mən özümü saxlaya bilmədim:

- Səfər müəllim, qadanızı alım, bir az Səməd Vurğunla dədə Şəmşirdən danışın, o məşhur deyiməni yada salın.

O, bir anlıq gözlərini qıyıb fikrə getdi. Sonra aramla sözə başladı.

- Bəri başdan deyim ki, 1956-cı ilin yayında böyük şairin İstisuya gəlişi bütün Kəlbəcər ellərinin bayramına çevrilmişdi. Sanatoriyanın qabağı həmişə adamla dolu olurdu. Eşidən-bilən özünü ora çatdırmaq, Səməd Vurğunu görmək istəyirdi. Şairə nə qədər sovqat gətirirdilər! Mən də birinci katib kimi hər axşam şairin görüşünə gedəndə düşünürdüm: "Dağ yeridir, birdən könüllərindən nəsə keçər, tapa bilməzlər". Tapşırıq vermişdim. Otağın mer-meyvəsi, qarpızı, yemişi kəsilməsin. Ürəyimdən keçirirdim ki, onu Yazı düzünə qaldırım. Fikrimi bildirəndə kədərli-kədərli üzümə baxdı:

- Ayə, ay Səfər müəllim, təklifin ürəyimdən xəbər verir, - dedi. - Ancaq görək bu azar-bezar aman verəcəkmi?

Deyəsən İstisuyun havası Səməd Vurğuna düşmüşdü. Düz bir həftə sonra Ceyran bulağının üstündə dəmdəsgahlı bir məclis quruldu. Bir yanda samovar qaynayır, bir yanda da quzu ətindən kabab çəkilirdi.

- Ay Səfər müəllim, ayə, gör məclisimizin nəyi çatmır?

- Hər şey götürmüşük. Könlünüzdən daha nə keçir, böyk şair? Hələ məşhur Kəlbəcər dovğası da olacaq.

- Ayə, bunlar hamısı öz yerində. Deyəsən yaddan çıxıb, sazımız çatmır. Dağ yerində aşıqsız məclisin nə ləzzəti?

- Səməd qağa, bu nə sözdür. Təki siz ürəyinizdən keçəni deyəsiniz. Yerinə yetirmək də bizim borcumuzdur.

- Bilirəm ki, Kəlbəcər aşıqlar oylağıdır. Ayə, işin-gücün bu qızğın vaxtında kimisə tapmaq olarmı?

- Bir az aşağılarda Ağdaban kəndi var, - dedim. - Orada Şəmşir adında yaxşı bir aşığımız olur. Mən bilən indi ot biçir. Maşın göndərirəm dalınca. Harada olsa, tapıb gətirərlər. Göz açıb-yumunca burada olacaq aşıq Şəmşir.

Şişlər gəldi. Məclisdəkilər tərpəndi. Səməd Vurğun isə papirosu papirosun oduna calayırdı... Axır ki, Ceyran bulağına gələn yolda maşın göründü. Hamı sevinclə:

- Aşığımız da gəldi! - dedilər.

Aşıq Şəmşir maşından düşən kimi Səməd Vurğunun üstünə qaçdı.

- Ay Səməd qağa, ay ustad, qurbanın olum, xoş gəlib, səfa gətirmisən bizim ellərə!

- Sağ ol, ay aşıq Şəmşir, sağ ol! Səni min yaşa! Gəl bəri başdan belə danışaq...

- Hə, qadan alım. Sən nə desən,nə istəsən, elə də olacaq.

- Bayaqdan səni gözləyirdim, ay aşıq. Gəl qoşulaq bir-birimizə. Toqqanın altını yaxşı-yaxşı bərkit ki....

- Ay Səməd qağa, iştaham olmasa da, sağlığına Ceyran bulağının üstündə bu quzu kababından dadacağam.

- Ay aşıq, dadmaq niyə? De ki, doyunca yeyəcəyəm. Gün batana kimi buradayıq. Bəlkə hələ bir yerdə çalıb-oxmağımız da oldu.

- Elə mən də bunu istəmirəmmi, qadan alım?

Aşıq Şəmşir çəkinir, Səməd Vurğunun yanında əlini süfrəyə uzatmaq istəmirdi. Bu, Səməd Vurğunun gözündən yayınmadı:

- Aşıq, onu bil ki, sən kababdan doyunca yeyib dorymasan, biz də köçümüzü çəkib gedəcəyik. İşini elə qur ki, yemək də olsun, çalıb-oxumaq da.

Aşıq çəkinə-çəkinə süfrəyə əl uzatdı. Bir azdan sazı götürəndə daha şair heç nə demədi... Aşıq Şəmşir cuşa gəlmişdi. O, gah Ələsgərdən, gah Qurbandan deyir, gah da Səməd Vurğunun qoşmalarını dilə gətirirdi. Şairin "Yadıma düşdü" və "Dağlar" qoşmalarını elə kövrək avazla oxudu ki, şairin gözləri yaşardı.

Şairin alnı çatılmışdı. "Kazbek" qutusunun üstündə karandaşla nəsə yazırdı. Başını qaldırıb dedi:

- Aşıq, al bunu da oxu, deyişmədi. Cavabı səninki olacaq. Qoy bu Ceyran bulağından yadigar qalsın.

Aşıq Şəmşir "Kazbek" qutusunu alıb güclə seçilən misraları uca səslə oxumağa başladı:

Aşıq Şəmşir, Dəlidağdan keçəndə,

Kəklikli daşlardan xəbər al məni.

Ceyran bulağından qızlar içəndə,

Saz tutub, söz qoşub yada sal məni.

Bax, indi dillər əzbəri olan bu deyişmə belə yarandı. Sonra da aşıq Şəmşirin taleyində bir bəxt ulduzu kimi parladı, onu hər yerdə tanıtdı.

Səfər Verdiyev sonda sözünə yeni yön verdi:

- Əvvələr aşıq Şəmşiri yalnız bizim Kəlbəcər tərəflərdə yaxşı tanıyırdılar. Səməd Vurğunla bu görüşdən, bu tarixi deyişmə çap olunandan sonra aşıq çox məşhurlaşdı. Heç yadımdan çıxmaz, Səməd Vurğun elə oradaca aşığa dedi ki, şair, Allah qoysa kitabın da çıxacaq. Qayıdan kimi səni Osman Sarıvəlliyə tapşıracağam. Qoy redaktorun da mənim bu gözəl dostum olsun. O, aşıqları yaxşı duyur, sərraf kimi də redaktə edir.

Böyük şair ustad aşığın gələcəyi ilə bağlı ürəyindən nələr keçirmişdi, ona nələr arzulamışdı, bircə-bircə hamısı yerinə yetdi. Dədə Şəmşirin kitabı əllərdə gəzdi. Nəşrin bütün qayğılarını Osman Sarıvəlli boynuna çəkmişdi. Bundan sonra aşıq Şəmşirin ulduzu daha da parladı. Radio, televiziya tez-tez onu efirə, ekrana çağırdı. Milyonlar onu gördülər, çalğısını dinlədilər, şeirlərini eşitdilər.

Biz Bakıya qayıdandan sonra Səfər Verdiyevə zəng vurub onlan xahiş etdim ki, bu xatirəni yazıb bizə göndərsin. O, arzumuzu yerinə yetirdi. Xatirəni radioda səsləndirdik, sonra mən onu "Ədəbiyyat və incəsənət" redaksiyasına təqdim etdim. Xatirə qəzetdə çap olunduqdan sonra Səfər Verdiyev redaksiyamıza zəng çaldı:

- Sağ olun ki, mənim yazdığımı həm radioda səsləndirdiniz, həm də qəzetdə çap elətdirdiniz. Bu, aşıq Şəmşirin də yadından çıxmaz, onun qohum-əqrəbasının da, mənim də.

...Dədə Şəmşirlə mənim də ilk görüşüm televiziyada olub. O gün bütün rəngləri ilə yadımda qalıb, yaddaşıma köçüb. 1972-ci ilin payızı idi. Mən kollegiya iclasından çıxıb asta-asta üçüncü mərtəbəyə, iş otağıma qalxırdım. Pilləkənin başında "Teatr" şöbəsinin müdiri, yazıçı Ənvər Məmmədxanlının bacısı Həbibə Məmmədxanlı qabağıma çıxdı. Məni görcək:

- Ay Nahid müəllim, - dedi, - yaxşı ki, kollegiya iclası çox çəkmədi.

- Nə olub ki?

- Yaşlı bir kişi sizi gözləyir. Geyimindən, suyundan kənd adamına oxşayır.

Ayağımı yeyinlətdim: "Bəlkə qohum-əqrəbadandır. Ola da bilsin, heç məni tanımır da. Nəsə bir işi-istəyi var".

Yosma bir kişi divara söykənib gözünü qapıdan çəkmirdi. Ona yaxınlaşdım.

- Salam, əmi, bağışlayın, sizi gözlətmişəm.

- Siz Nahid Hacıyev deyilsinizmi? - sevincək soruşdu.

- Əmi, özüdür ki var, - deyə qapını açıb onu içəri dəvət elədim. - Gedək söhbətimizi otaqda sakit-sakit dağ eləyək.

- Eləyək, qalan alım, eləyək. Elə mən də Sizin adınızı tutub gəlmişəm.

Üzbəüz oturduq.

- Əmi, deyirəm əvvəlcə tanış olaq, - ağlıma gələn ilk söz bu oldu.

- Qadan alım, deyirsən olaq, olaq də, - qalxıb əlini irəli uzatdı. - Yəqin adımı eşitmiş olarsan, -sözünün arxasını qısdı - aşıq Şəmşir.

- Bu nə sözdür, - ucadan dedim. - Əlbəttə ki, eşitmişəm. Səməd Vurğunla görüşünüz sizin adınızı dillərə salıb, məşhuri-cahan eləyib.

- Səmədin ruhuna qurban olum. Bu dünyaya tək gəldi, tək də getdi o böyük insan! Adı ürəyimin başındadır, adı gələndə oğul-uşağım da, nəslim də ayağa qalxır.

(Ardı var)

Nahid HACIZADƏ

Ədalət.- 2011.-1 oktyabr.-S.17.