Ağaxan Abdullayev:
"Onların yetişməsində Bakı toylarının böyük rolu olub"
"Bu, elə bir sənətdir ki,
burada məcburiyyət olmaz..."
Xalq artisti Ağaxan Abdullayevin Milli.Az
xəbər portalına müsahibəsi.
Azərbaycan muğamı. Şərq
musiqisinin gövhəri. Minilliklərin o tayından
süzülüb saflaşan, indinin özündə də
dünyanın hansı bölgəsində olur-olsun, rəngindən,
irqindən, dilindən asılı olmayaraq insanları sehrləyən
möcüzə. Ustad sənətkarların
cilaladığı inci... O sənətkarlar ki, onların
ifasına qulaq asanda adam "ustadına bərəkallah"
deyir. Bəli, sənətkarları ustadlar yetişdirirlər.
Bu günsə ustad xanəndələrimiz barmaqla sayılacaq
qədər az olsalar da, var. Onların arasında isə xalq
artisti Ağaxan Abdullayevin məxsusi yeri var. Ən azından
ona görə ki, o, Alim Qasımov kimi bir xanəndə
yetişdirib.
Ağaxan müəllim bu gün də
usta xanəndələr yetişdirməklə məşğuldur.
Onunla elə neçə illərdir, bu işi həyata
keçirdiyi Bakı Musiqi Gimnaziyasında
görüşüb söhbətləşdik.
-
Ağaxan müəllim, söhbətimizə Respublika Muğam
müsabiqəsindən başlamaq istəyirəm. Lazımlı
bir layihənin həyata keçirilməsində iştirak
edirsiniz. Necə fikirləşirsiniz, bu müsabiqəni
gecikmiş hesab etmək olarmı?
- Əvvəla, onu qeyd etmək istəyirəm
ki, muğamla məşğul olan sənətkarlara qayğı
göstərilir. Ona görə də gənclərimizə elə
bil ruh gəlib, muğama həvəs göstərirlər.
Muğam ifaçılarımız da ruhlanırlar. Fərəhli
haldır. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Nadir
Axundovun bu müsabiqənin keçirilməsində
böyük zəhməti var.
Bütün bunlar onu göstərir
ki, xalqın mənəvi sərvətlərindən ən
birincisi muğamdır. Çünki dünyanın hansı
ölkəsində Azərbaycan muğamı səslənirsə,
böyük alqışlar qazanır. Bu müsabiqə
başlayandan mənə çox zəng edirlər. Biz
xalqın içində çox oluruq, o zaman
yaxınlaşıb bu müsabiqə ilə bağlı
müsbət fikirdə olduqlarını deyirlər. Qaldı
ki, onun gecikməyinə, mən belə deməzdim. Çətinliklə,
gec başa gələn bir şey çox keyfiyyətli olur.
Bir də, hər şeyin öz vaxtı var. Bəlkə də
elə indi vaxtına düşüb.
- Ona görə
"gecikmiş" dedim ki, neçə illərdir,
bayağı musiqilər, müasir estrada ifaçıları
bir az muğamı sıxışdırır...
- Muğamı heç nə
sıxışdıra bilməz. Muğam elə bir sərvətdir
ki, xalq durduqca duracaq. Qızıl nə qədər torpaqda
qalsa da, qızıllığını itirmir. Nə vaxtsa,
öz parlaqlığını göstərir. Muğam da elə
bir sərvətdir. Onu heç bir bayağı mahnı
sıxışdıra bilməz. Nə qədər ki, Azərbaycan
xalqı, dilimiz, dinimiz yaşayır, muğam da yaşayacaq.
Muğamı aradan götürmək üçün əvvəl
dilimizi, dinimizi, xalqımızı ortadan götürmək
lazımdır. Bu da baş tutan deyil. Çünki Azərbaycan
xalqı həmişə var olacaq.
Xalqımız çox istedadlı
xalqdır. Hansı millətin bu qədər dahi şairi, rəssamı,
bəstəkarı var?! Götürək Nizamini, Füzulini,
Üzeyir bəyi, Səttar Bəhlulzadəni, Tahir Salahovu... Mən
tək-tək adlar çəkdim. Bunlar bizdə çoxdur və
gələcəkdə də olacaq. O cümlədən də
muğam ifaçılarımız. Mənim də yaralı
yerimdir ki, bəzi-bəzi bayağı ifaçılar, səsi
olmayanlar görürsən ki, kompüter vasitəsilə səslərini
dartıb düzəldirlər, bunlar olmasa, lap yaxşı
olar. Amma bir məsələ də var ki, tikan olmasa,
gülün qədri bilinməz.
-
Müsabiqə iştirakçıları sizi qane edirmi?
- Onlar hələ usta xanəndə
deyillər, axı. Xanəndə 30 yaşına kimi öyrənir.
Onlar hələ sənətə təzə qədəm
qoyurlar. Hələlik bizə onların səslərini necə
işlətmələri lazımdır. Yəni bilmək istəyirik
ki, əsl xanəndəyə layiq olan səs onlarda var, ya yox?
- Bir çox tanınmış xanəndələrimiz
deyirlər ki, səs ölüb, artıq əvvəlki kimi
zil səsli xanəndələrimizə az-az hallarda rast gəlinir...
- Hər dövrdə belə olub.
Siz elə bilirsiniz ki, keçmişdə səslər
axıb gəlib? Səslər olub, amma lazımi səslər
az olub. Belə olmasaydı, əsl xanəndələr barmaq
hesabı ilə sayılmazdı ki! İndi də elədir.
Sayırsan: bir, iki, üç, dörd... Amma beşincini tapa bilmirsən.
Biz bu uşaqları 400-500 iştirakçının
içindən seçmişik. Əgər bizə imkan verilsəydi,
bu 20 finalçının arasında da 4-5 nəfər babat
oxuyan seçiləcəkdi.
-
Seçilməyənlərin qüsurları nədəydi?
- Birinin səsi vardısa, pərdəyə
girmirdi. Nə qədər üzərində işləsən,
o adamın oxumağı düzəlməyəcək.
Çünki eşitmə məsələsi var. Səsi var,
nə qədər qışqırır
qışqırsın, amma o səsi pərdəyə oturtmaq
lazımdır, axı. Belə qüsurlar düzəlmir. Bir
başqasının tələffüzündə problem
vardı, digərinin səsi yox idi. Bunların arasından
20-ni seçdik.
- Bir məsələ də var ki,
ifaçılar muğam ifaçılığını
bölgələrə ayırırlar. Və deyirlər ki, səslər
yalnız Qarabağda yetişir...
- Bu, yalan söhbətdir. Bu söhbət təzəlikcə ortalığa atılan mənasız bir şeydir. Muğam təkdir. Bakıda da eyni muğam oxunur, Qarabağda da və başqa bölgələrdə də. Məsələn, Cabbar Qaryağdıoğlunun dövründə Şəkili Ələsgər də yaşayıb və o, Bakıda Ağasəid oğlu Ağabalanın tələbəsi olub. Cabbar da, Ələsgər də, Ağasəid oğlu Ağabala da dövrünün tanınmış xanəndəsi olub, özləri də müxtəlif bölgələrdən.
Azərbaycanın bütün bölgəsində gözəl səsli xanəndələr yetişib. Amma onlar gəlib Bakıda püxtələşiblər, tanınıb sənətkar olublar. Yenə də qızıldan misal gətirmək istəyirəm. Misalçün, qızıl torpağın altından filiz şəklində çıxır. Əgər o zərgər əlinə düşməsə, elə torpaq kimi görünəcək. Gəlib zərgər əlinə düşəndən sonra qiyməti qalxır. Səs də belədir. Tək mən yox, bütün nə qədər yaxşı xanəndə yetişibsə, onların yetişməsində Bakı toylarının böyük rolu olub. Xanəndə gərək toyxanada bişsin. Elə indinin özündə də Abşeron kəndlərində "palatka" toyları az da olsa, qalır.
- Efirdə az görünürsünüz...
- Sənətkar efirdə gec-gec görünsə yaxşıdır.
- Məlumdur ki, Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda Alim Qasımovun müəllimi siz olmusunuz. O da deyəsən, 1976-cı ildə qəbul olunub...
- Xeyr, 1977-ci ildə qəbul olunub. İlk tələbələrimdən olub Alim. O, böyük sənətkardır.
- Bir ara sizin tələbənizin
üstünə yaşlı sənətkarlar çox
düşmüşdülər ki,
muğamı başqalaşdırır. Siz
necə fikirləşirsiniz, muğamda
improvizə yolveriləndirmi?
- Muğam başdan-ayağa elə improvizədir də. Muğam elə bir xəzinədir ki, ona nə qədər bəzək vurursan vur, hamısını qəbul edir. Alim də səsinin gözəlliyini, ürəyini verir oxuyanda.
- Nə üçün Opera və Balet Teatrına getmədiniz? Axı, o dövrdə operada çıxış etmək müğənniyə çox şanslar qazandırırdı...
- Heç əvvəlcədən elə bir fikrim olmadı.
- Dəvət ediblərmi?
- Bəli, bir neçə dəfə mənə dedilər, amma istəmədim.
- Xaricdə çox
olursunuz. Maraqlıdır, əcnəbilər
üçün oxumaq
sizə daha rahatdır, yoxsa
özümüzünkülər üçün?
- Mən qısa şəkildə demək istəyirəm: xaricilər dilimizi bilmirlər, amma muğama diqqətlə qulaq asırlar. Muğamın möcüzəsi də bundadır. Xariciləri təəccübləndirmək daha çox ləzzət edir.
- Ağaxan müəllim, sizin bəstəkar mahnıları oxumamağınızın da səbəbini bilmək istərdik. Bildiyimə görə "Ya Məhəmməd Füzuli" mahnısına qədər siz ümumiyyətlə, heç bir bəstəkar mahnısı oxumamısınız. Həmin mahnı ilk olsa da, müsabiqədə birincilik qazandı...
- Bəli, bəstəkar mahnısı oxumamışam. "Ya Məhəmməd Füzuli" mahnısını da Vüqar Əhməd məndən xahiş etdi. Musiqisini Nailə Mirməmmədli bəstələyib. Mən Vüqara minnətdaram ki, məni dilə tutub yola gətirə bildi.
- Ailənizdə oxuyan
olubmu?
- Yox, ancaq ailəmizdə səsli adamlar çox olub. Atamın, əmilərimin çox dəyərli səsi olub. Yəni səs nəslimizdə hamıda var. Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumuna daxil olana qədər muğamı atamdan öyrənmişəm. Onun muğamları dəstgah şəklində oxumağa səs imkanı vardı. Amma bir şeyi də deyim ki, atam muğamı gözəl bilsə də, gözəl oxusa da, son ana qədər mənə xanəndə olmağa icazə vermirdi. İndi xanəndə olmaq asanlaşıb. Yerindən duran istəyir ki, uşağı oxuyan olsun. Qabaqlar valideynlər başqa cür fikirləşirdilər.
- Bəs nə əcəb
sizinkilərdən bu sənəti
seçən olmadı?
- Özlərinin həvəsləri olmadı. Arada böyük oğlum Xoşbəxt istədi oxusun, sonra nəsə həvəsdən düşdü. Bu, elə bir sənətdir ki, burada məcburiyyət olmaz...
Ədalət.-2011.-5 oktyabr.- S.8.