İNSAN ALVERİ QLOBAL PROBLEMƏ ÇEVRİLİB

Transmilli mütəşəkkil cinayətkarlığın tərkib hissəsi olan insan alveri öz miqyasına görə silah və narkotik alverindən sonra ən çox gəlir gətirən sahədir. Əsasən iqtisadi və siyasi baxımdan böhran keçirən dövlətlərin vətəndaşlarının özünə və ailəsinə "xoşbəxtlik axtarışları" onları insan alverçilərinin potensial gəlir mənbəyinə çevrilmişdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə həyat standartlarının yüksək olması xaricdən daha cəlbedici görünür. Həmin bu cəlbedici gözəllik özünün maddi ehtiyaclarını təmin etmək arzusunda olan insanları özünə çəkir. Və tələb çox olduğuna görə, təklifin ortaya çıxması təbii görünür. Nəticədə cinayətkar şəbəkələr öz maraqları naminə insanlara zor tətbiq etməklə və ya şirin vədlər verməklə, faktiki olaraq, köləyə çevirir. Bu zaman cinayətin qurbanları gələcəkdə öz yaşayışlarının daha "yüksək səviyyəyə" çatacağına, cinayətkar qruplar isə daha artıq pul qazanacağına ümid edir.

Ancaq arzular həmişə gerçək olmur...

İnsan alverçilərinin "xoşbəxt gələcək", "şan-şöhrət", "var-dövlət" vədləri zərərçəkmişlərin sonrakı peşmançılığına aparan faciəli həyat yolunun başlanğıcıdır. Müasir dünyada köləliyin yeni forması olan insan alveri həm ayrı-ayrı dövlətlərin, həm də beynəlxalq birliyin gərgin mübarizə apardığı əsas sahələrdən biridir. Artıq iqtisadi və siyasi inkişafından asılı olmayaraq, bütün dövlətlər, terror təhlükəsi kimi, insan alverindən də sığortalanmadığını etiraf etməyə başlayıb. Təsadüfi deyil ki, bu sahə az riskli hesab olunduğundan əhatə dairəsi günbəgün artmaqdadır. BMT-nin hesablamalarına görə, hazırda dünyada 27 milyon insan bu cinayətin qurbanıdır. ABŞ-ın Federal Təhqiqat Bürosu isə insan alverinin hər il 9.5 milyard dollar gəlir gətirən kriminal sahə olduğunu vurğulayır. ABŞ Dövlət Departamentinin hazırladığı hesabatda vurğulanır ki, dünyada 12.3 milyon insan bu qlobal problemin qurbanına çevrilib. Onların 56 faizini qadınlar və gənc qızlar təşkil edir.

İnsanlıq təhlükə qarşısında aciz qalıb?

İnsan alverinin istismar növlərinə əsasən məcburi əmək (xidmət), cinsi istismar, köləlik, köləliyə bənzər adətlər və onlardan irəli gələn asılılıq vəziyyəti, insan orqanlarının və toxumalarının qanunsuz çıxarılması, şəxs üzərində qanunsuz bio-tibbi tədqiqatların aparılması, cinayətkar fəaliyyətə cəlb edilməsi, qadının surroqat ana kimi istifadə edilməsi və s. daxildir. İnsan alverinin potensial qurbanlarına avaralıqla və ya dilənçiliklə məşğul olanlar, təhsildən qərəzli şəkildə yayınan uşaqlar, səfil, əxlaqsız həyat tərzi sürən kimsəsiz, baxımsız insanlar, narkotik vasitələrdən və psixotrop maddələrdən asılılığı olan şəxslər çevrilir.

Bu gün dünyada alver qurbanlarını məcburi cinsi əlaqəyə vadar etmək xüsusi ilə Honq-Konq, Tayvan kimi ölkələrdə gerçək həyat həqiqətinə çevrilmişdir. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra dünyada cinsi istismar daha da genişlənmişdir. Aparılan hesablamara görə, ittifaqın çökməsindən sonra ölkədə 6,5 milyon qadın işsiz qalmışdır. Nəticədə işsiz qalmış qadınlar maddi ehtiyaclarını ödəmək üçün dünyaya səpələnmişdir.

Bununla yanaşı, Ukrayna və Moldovada müşahidə olan iqtisadi böhran ölkə vətəndaşlarının həyat şəraitini ağırlaşdırmışdır. Kommunizmdən sonra maddi gəlirin 70 faiz aşağı düşməsi bu ölkələrdə maddi və mənəvi məhrumiyyətlərin ortaya çıxmasına zəmin yaratmışdır. Avropalı mütəxəsislərin araşdırmalarına görə, ukraynalı qadınların üçdə ikisi xaricdə yaşamaq istəyir, varlı bir qərbli ilə ailə həyatı quraraq, problemlərini həll edəcəyinə inanır.

Orqan alveri insanın daxili orqanların alınması məqsədiylə aldadılması, zorakılığa məruz qalması, oğurlanması nəticəsində baş verir. Bu gün Avropada ümumilikdə 100 min, ABŞ-da isə 50 min - 80 min arasında xəstə orqan gözləyir. Mətbuata sızan məlumatlara görə, cinayətkar qruplar böyrək donorlarına orta hesabla 3 min ABŞ dolları ödəyir, orqanları isə 200 minə xəstələrə satırlar. Lakin İraq və Hindistanda alverçilər orqan qiymətlərini 800 dollara qədər endiriblər. Səbəb isə burada insanların daha çətin şəraitdə yaşamasıdır. Inkişaf etmiş ölkələr - Yaponiya, Italiya, ABŞ, Israil, Kanada orqan alverçiləri üçün əsas bazardır. Hindistan, Pakistan, Moldova, Ruminiya, Meksika, Peru kimi ölkələr isə ucuz orqan mənbəyi rolunu oynamaqdadır.

Uşaq alveri insan alverinin ən çox yayılmış növlərindən biridir. Bu, beynəlxalq övladlığa götürmədə vasitəçilik, uşaqların cinsi məqsədlər üçün parnoqrafik çəkilişlərdə, cinayətlərdə istifadə etməsini nəzərdə tutur. İmkansız ailələrə az vəsait ödəməklə övladlarının alınaraq daha imkanlı şəxslərə verilməsi sahəsində ixtisaslaşmış transmilli cinayətkar şəbəkələr uşaqları internetlə satışa çıxarırlar. İmkanlı insanlar internetdə bəyəndiyi bir uşağı heç bir yerə getmədən alverçilər vasitəsilə evlərinə qədər gətirə bilərlər.

ABŞ-ın Federal Təhqiqat Bürosunun apardığı araşdırmaya görə, 100 mindən artıq internet saytı xüsusi olaraq uşaq parnoqrafiyası və uşaq alveri istiqamətində xidmət göstərir. Araşdırmalar göstərir ki, Pakistan və Banqladeş kimi ölkələrdən 4-5 yaşında uşaqlar alınaraq Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə satılır və dəvə yarışlarında istifadə edilir. Qeyd edək ki, bu sahədə statistik göstəricilər müxtəlif mənbələrdə fərqli olduğundan uşaq alverinin mövcud miqyasını söyləmək çətindir. Tailandda 800 min, İndoneziyada 400 min, Filippində 100 - 500 min, Braziliyada və Hindistanda isə 500 min - 2 milyon arası say göstərilir. Elə Avropanın özündə, Kosovo müharibəsindən sonra uşaq alverində ixtisaslaşan cinayətkar şəbəkələr ailələrdən 1000 dollara aldıqları uşaqları İtaliya və Yunanıstanda iki qat baha qiymətə satmaları haqqında məlumatlar mövcuddur.

Şəxsiyyətin toxunulmazlığına fərqli yanaşma

Bir sıra dövlətlərdə insan alveri cinayətləri edamla, digərlərində isə sadəcə cərimə ilə təqib olunur. Məsələn, Tailandın bəzi qəsəbələrində fahişəliyin qeyri-qanuni olmasına baxmayaraq, ölkə bütövlükdə bu sahədə yazılmamış qanunlarla idarə olunur. Nəticədə bu ölkə dünyanın seks turizm indursiyasının ən böyük legitim mərkəzlərindən birinə çevrilib.

İnsan alverinin formalarından olan fahişəlik Almaniya, Avstriya, Hollandiya, İsveçrə, Türkiyə, Yunanıstan və Rusiyada cərimələrlə təqib olunsa da, Banqladeş, Boliviya, Ekvador, Kolumbiya, Liviya, Macarıstan, Meksika, Panama, Paraqavay, Peru, Sinegal, Uruqvay, Venesuela və Yeni Zellandiya kimi 3-cü ölkələrdə daha legitim formada və lisenziyalaşdırılmış şərtlər daxilindədir.

ABŞ-da isə insan alverinin forma və növləri yerli özünüidarə sistemləri tərəfindən tənzimlənir. Demək olar ki, bütün ştatlarda uşaq oğurluğu (kidneppinq) ölüm hökmü ilə cəzalandırılır, fahişəlik təkcə Nevada ştatının Las-Vegas kimi böyük şəhəri istisna olmaqla, digər ştatlarda qadağan olunur, sərt cərimələr tətbiq olunur. Bununla yanaşı, Braziliya qanunlarına görə, yaşlı qadınların fahişəliyə cəlb edilməsinə sərt qadağa qoyulur və onlar təqaüdə göndərilir. Kanadada isə maddi gəlir qarşılığında bədənin satılması qanunla qadağan olunmuşdur və ABŞ-dakı kimi cərimələr hesabına hüquq mühafizə orqanları tədbirlər həyata keçirir. Bu, daha çox maarifləndirmə prinsipi üzərində qurulmuşdur.

İsveç qanunlarında isə qadınların fahişəliyə cəlb edilməsi qadın hüquqlarına qarşı hörmətsizlik hesab edilməklə, 1999-cu ildən ancaq maddi gəlir qarşılığında seksual xidmətlər qadağan olunub. Belə vəziyyətdə bədənini ancaq pulla təklif edənlər cinayət məsuliyyəti daşıyır. Müsəlman ölkələrində isə fahişəliyə qarşı sərt tədbirlər mövcuddur. Afrika, Asiya ölkələrinin bir çoxunda, Şərqi Avropada cəza tədbirləri sırasına Əfqanıstanda həbs, Səudiyyə Ərəbistanı və Sudanda edam və qamçılama daxildir.

Azərbaycanda insan alverinə qarşı mübarizə

İnsan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi dövlətimizin ali məqsədi olduğundan insan alveri vətəndaşlarımızın həyatı üçün çox təhlükəli hesab edilir və buna qarşı ciddi mübarizə aparılır. Təsadüfi deyil ki, 2009-cu ildə Azərbaycan hökuməti insan alverinin qurbanlarına 625 min ABŞ dolları yardım ayırıb. Cari ildə ABŞ Dövlət Departamentinin dünyada insan alveri sahəsində vəziyyətlə bağlı illik hesabatında da vurğulanır ki, Azərbaycanda 2005-ci ildə qəbul edilmiş "İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında" Qanunun tətbiqi sahəsində görülən işlər yüksək qiymətləndirilməlidir. Hesabatda ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarının insan alverində təqsirli bilinən insanların aşkarlanıb istintaqa cəlb olunmasında fəal rol oynadığı qeyd olunub. 2009-cu ilin mart ayında insan alveri qurbanları üçün hökumətin yardım mərkəzi açdığını, orada onlarla insana hüquqi yardım edildiyi hesabatda xüsusi vurğulanıb.

Qeyd edilməlidir ki, 2004-cü ildə DİN-in Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinə bilavasitə tabe olan İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə İdarəsi təsis edilmiş, sonradan insan alverinə qarşı mübarizə işinin əhəmiyyəti, beynəlxalq qurumların bu sahədə irəli sürdüyü tövsiyələr, habelə bir sıra Avropa dövlətlərinin təcrübəsi də nəzərə alınmaqla, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 avqust 2006-cı il tarixli 433 nömrəli Fərmanı ilə İnsan Alverinə qarşı Mübarizə İdarəsi DİN-in strukturunda müstəqil idarə statuslu müəyyən edilmişdir. İdarə Milli Koordinatorun nəzarəti altında fəaliyyət göstərir.

Mətbuatda yayılan rəsmi məlumatlara görə, insan alveri ilə bağlı Azərbaycanda 2006-cı ildə 27 cinayət faktı, 86 insan alveri qurbanı, 2007-ci ildə 74 cinayət faktı, 101 insan alveri qurbanı, 2008-ci ildə 76 cinayət faktı, 78 insan alveri qurbanı, 2009-cu ildə 80 cinayət faktı, 91 insan alveri qurbanı, 2010-cu ildə isə 70 cinayət faktı və 34 insan alveri qurbanı müəyyən edilmişdir.

İnsan alveri "arzular mənbəyi" kimi

Sadalanan faktlar bir daha təsdiqləyir ki, bəşəriyyət bu bəlanın girdabından xilas olmaqda aciz qalıb. Bütün mübarizə formalarına baxmayaraq, insan alverindən şəxsi maraqları üçün istifadə edənlər hər gün artmaqdadır. Şərəf və ləyaqət, işguzarlıq, şəxsi həyatını bir an anda dəyişmək həvəsi hər bir insanın arzusu olaraq qalır. Cəmiyyətlərdə sosial həyat prinsipləri dəyişdikcə maraqlar da özünə yeni çığır açır. Bu çığırlar yalnız əxlaqın diqtə etdiyi mənəvi oyun qaydalarını pozmaqla özünün daxili təlabatını ödəyir. Maddi nemətlərin arzusunda olan potensial mənbələr qarşılarına keçən hər şeyi çeynəyir.

Şəxsi maraqları üçün insanların duyğuları "mənimsənilir", işıqlı görüntü donu biçir özünə. Çünki arzuya gedən yol sərhəd tanımır. Əqidəsində yalnız özünün yaşam tərzinə gətirdiyi yeniliklər hesabına insan alverinin daha mədəni forması doğulur. "Dünyanın ən qədim peşəsi"nə artan təlabat insan taleləri ibtidai icma quruluşundan başlayaraq, qədim Roma, Fransız inqilabı, müasir və hətta gələcək dövrlə səciyyəvidir. Bundan heç bir cəmiyyət və ailə sığortalanmayıb. Qanında, canında "xoşbəxt həyat axtarışları" olan hər bir qadının psixoloji təbiətindən irəli gələn boşluğu, savadsızlığı onu bu sindroma yoluxdurur. Nəticədə bu sindrom, "arzular mənbəyi" rolu üzərində başlayır köklənməyə...

Artıq dünya da etiraf edir ki, bu insanlığın ən utanverici ənənənsidir. İnsan alverinin forma və növləri ilə məşğul olan psixo-analitiklər hesab edir ki, yüngül əxlaqlı qadınların əksəriyyəti iqtisadi vəziyyətləri pis, dolanışıqlarını təmin edəcək bacarıqlardan məhrum və evli olmayan qadınlar arasından çıxır. İtaliyanın şimalındakı Trevizio vilayətindəki yollarında mini yubkalı qadın fiquru olan lövhələr - yol hərəkət nişanları quraşdırılıb. Bu vasitə ilə dövlət idarələri sürücüləri ehtiyatlı olmağa və yol kənarında fahişəliklə məşğul olan qadının ola biləcəyinə işarə edir. Lövhənin üstündə belə yazılıb: "Attenzione prostitute". Yəni, "Diqqət fahişə".

Elşad Hacızadə elshad-hacizade@hotmail.com

Ədalət.- 2011.- 6 oktyabr.- S. 5.