Azərbaycanda və Türkiyədə TÜRKÜN SÖZÜ

Türk mədəniyyətinin yorulmaz tədqiqatçısı, Azərbaycan sevdalısı, unudulmaz dostum ƏLİ HEYDƏR BAYATIN əziz xatirəsinə

(əvvəli ötən sayımızda)

ATMACA

Az - Birine sataşmak amacıyla yahut şaka ile denilen kinayeli söz.

Tr - 1. Qartalkimilərdən ova öyrətilə bilən kiçik bir yırtıcı quş. 2. Sapan.

AYAK ALTI / AYAQALTI

Az - 1. Ayak altına salınan yahut ayak silmek için kapı önüne salınan küçük halı, kilim, hesir, bez vs. 2. Gelip geçenlerin çok olduğu yer. 3. Merdiven.

Tr - Bkz. Az2.

AYDIN

Az - 1. Işık alan, ışıklı. 2. Kolayca anlaşılacak kadar açık söz veya yazı.

Tr - 1. Ziyalı, münəvvər. 2. Bkz. Az1,2.

AYNALI

Az - 1. Tüfenk türü. 2. Bkz. Tr1,2,3.

Tr - 1. Aynası olan. 2. Pəncərəsi olan. 3. jarqon Parlaq üzlü, yaraşıqlı, gözəl.

AYRIM

Az - 1. Ayrılma noktası. 2. Azerbaycanın Gence, Gedebey vs. bölgelerinin dağlık yerlerinde yaşayan türklerin adı ve onlardan birisi.

Tr - 1. Ayırmaq işi. 2. Ferq. 3. Bkz. Az1.

AZAR

Az - 1. Hastalık. 2. Eziyet, azap. 3. Bahane, içten gelen arzu, amaç.

Tr - Qüsuruna görə birinə acı sözlər söyləmə, acıqlanma.

AZARLAMAK

Az - Hasta olmak

Tr - Qüsuruna görə birinə sərt sözlər söyləmək, acıqlanmaq.

AZMAK / AZMAQ

Az - 1. Yolunu kaybetmek, yönü kaybetmek. 2. Doğru yoldan çıkmak, yanılmak. 3. Coşmak, kudurmak, heddini aşmak.

Tr - 1. Pisliyi artırmaq. 2. (deniz, çay için) Qabarmaq, daşmaq. 3. (yara, xəstəlik üçün) Təhlükəli vəziyyətə gəlmək. 4. Cinsi hissi artırmaq. 5. (patlar üçün) Artıq ağartılma bilməyəcək vəziyyətə gəlmək. 6. (heyvanlar üçün) iki ayrı irqdən doğulmaq.

AZDIRMAK / AZDIRMAQ

Az - 1. Evdən uzaklaştırmak, reddetmek. 2. Doğru yoldan saptırmak, yanlış yönlendirmek, kötü yola sevk etmek. 3. Başka yöne çevirmek, yönlendirmek. 4. İstenmeyen bir kişiden kurtulmak için onu çeşitli vasıtalarla kendinden uzaklaştırmak. Şımartmak, kudurtmak.

Tr - 1. Azmasına (Bkz. AZMAK Tr3) səbəb olmaq. 2. Acıqlandırmaq. 3. ərköyün öyrətmək, pis öyretmək. 4. Yoldan çıxarmaq.

B

BABA

Az - 1. Dede. 2. Bkz. Tr1. 3. İhtiyar ve muhterem erkeklere hitaben.

Tr - 1. Ata. 2. Təriqətlərin başında təkkə böyüyü. 3. Bu şəxslərə verilən ad. 4. Silah ve narkotik maddə qaçaqçılığı ilə məşğul olan dəstənin başçısı.

BABACAN

Az - Dedeye ve ya ihtiyar erkeğe hitaben söylenen söz.

Tr - Cana yaxın, yetişmiş, e"timad olunan.

BAĞLAMA

Az - 1. Bağlamak işi. 2. İçi dolu ve ağzı bağlı torba. 3. Bir yere gönderilmek için kaplanıp bağlanmış şey. 4. Atışma zamanı aşiklerin söyledikleri bulmaca.

Tr - 1. Bkz. Az1. 2. Üç cüt telli saz.

BAK

Az - İçine sıvı dökmek için ağzı kapalı büyük kap, depo.

Tr - "Baxmaq" fe"linin əmr şekli.

BAL

Az - 1. Özellikle bal arılarının bitki ve çiçeklerden topladıkları bal özünden yapıp, kovanlarındakı petek gözlerine doldurdukları tatlı, koyu, sıvı madde. 2. Puan.

Tr - Bkz. Az1.

BALABAN

Az - Nefesle çalınan musiki aleti.

Tr - 1. İri, böyük. 2. Şişman. 3. Yırtıcı bir quş.

BALAK / BALAQ

Az - 1. Eteğin, pantalonun ayağa düşen kısmı. 2. Malak, manda yavrusu. 3. Kamışa benzer, içi boş yemlik bitki.

Tr - Bkz. Az2.

BALET

Az - Bale.

Tr - Balet oyununda kişi sənətçi - reqqas.

BALON

Az - 1. Cam kavanoz. 2. Sıvı veya gaz saklamak için kapalı (cam, metal, lastik vs.) kap, tüp.

Tr - 1. Şar. 2. Kolba

BAN

Az - 1. Araba tekerlerinden yukarı olan kısmı. 2. Hayvanı koşmak için arabanın önünde olan ağaç. 3. Evin üstü, damın altı. 4. Eskiden köy evlerinde duman çıkmak, temiz hava gelmek ve ışık düşmek için açılan delik. 5. Horoz sesi, horoz ötmesi.

Tr - Osmanlı imperiyası dönəmində Macarıstan ve Xorvatiyada sancaq bəylərinə və kiçik şahzadələrə verilən ad.

BANK

Az - Banka.

Tr - Skamya.

BANKA

Az - 1. Küçük cam kavanoz. 2. Hastalara küpe koymak için işledilen cam kap.

Tr - Bank.

BANKET

Az - Ziyafet.

Tr - Şəhərlərarası yolların iki tərəfində piyadaların yeriməsinə və nəqliyyat vasitələrinin gediş-gəlişə ma"ne olmadan dura bilməsinə yarayan daşlı ve ya torpaq yol.

BANT

Az - Süs gibi işledilen, ortadan düğünlenmiş kurdela.

Tr - 1. Düz, ensiz, yastı bağ, şərid. 2. Tənzif. 3. Magnitafon lenti.

BAR

Az - 1. Danslı, içkili eğlence yeri. 2. Ayaküstü içki içilen meyhane. 3. Bir salonda içki içmek için hazırlanmış köşe. 4. Meyve, mahsul. 5. Yük, ağırlık. 6. Hastalıklarda dilde oluşan pas. 7. Ekmekte oluşan beyaz renkli mantarlar, kif. 8. Hava basıncı birimi.

Tr - 1. Anadolu yarımadasının şərq və şimal bölgələrinda, ən çox ərzurum yöresində əl-əle tutularaq oynanan xalq rəqsi. 2. Bkz. Az1,2,3,6,8.

BARAK

Az - 1. Tahtadan yapılmış geçici konut. 2. Bulaşıcı hastalara mahsus hastane binası.

Tr - 1. Tüklü, qıllı çuxa. 2. Bir cins tüklü ov iti.

BARDAK / BARDAQ

Az - Su veya başka sıvılar tökmek için yahut içinde "piti" pişirmek için kilden vs. yapılmış kulplu ve ya kulpsuz darboğaz kap.

Tr - Stəkan.

BASKI / BASQI

Az - 1. Basmak işi. 2. Tazyik, basınç.

Tr - 1. Bir əsərin çap vəziyyəti. 2. Nəşr sayı. 3. Tiraj. 4. Bkz. Az2. 5. Pres.

BASMA

Az - 1. Basmak işi. 2. Üzerine bası işi yapıymış renkli biçimler bulunan pamuklu kumaş. 3. Gazete, dergi, kitap gibi bası ile hazırlanmış yazılı şeyler, matbua. 4. Gübre, tezek. 5. Saç boyama için siyah boya. 6. Rusya"da Moğol-Tatar egemenliği döneminde üzerinde Tatar hanının şekli olan mühür.

Tr - 1. Bkz. Az1-4. 2. Kart oyunu.

BAŞ ALTI / BAŞALTI

Az - Yastık; baş altına koyulabilen her bir şey.

Tr - Yağlı güləşdə pəhlivanların ayrıldığı beş dərəcədən ikincisi.

BAŞÇI

Az - Başkan.

Tr - 1. İşçi başı. 2. Çiy və ya bişmiş qoyun, quzu, inək başı satan şəxs.

BATIK / BATIQ

Az - 1. Çukura düşmüş, derine düşmüş, çökmüş. 2. Zede sonucu bir tarafı batmış. 3. Bozuk, batmış. 4. Bulaşmış, kirli, bir şeye batmış.

Tr - Batmış (gəmi üçün).

BAYAĞI

Az - 1. Kibar olmayan, basit, adə, sıradan, banal. 2. Aşağılık, kaba, layakatsız.

Tr - 1. Bkz. Az1,2. 2. Hər zamankı kimi olan, heç bir xüsusiyyəti olmayan. 3. Həqiqətən, çox, olduqca. 4. Çox yaxşı.

BAYAN

Az - Akordeona benzer musiki aleti.

Tr - 1. Xanım. 2. Qadın.

BAYIR

Az - 1. Binanın dışı. 2. Yüz, dış görünüş.

Tr - Kiçik yoxuş.

BAZ

Az - Av kuşu.

Tr - əsas, təmel.

BECİT / BECİD

Az - Hızlı, acele.

Tr - 1. Gərəkli, lazımlı. 2. Bkz. Az.

BEHER / BƏHƏR

Az - 1. Yemiş, meyve, ürün. 2. İstenilen sonuç, verim.

Tr - 1. Hər bir. 2. Kimyevi stakan.

BEHRE / BƏHRƏ

Az - 1. Eskide köy ağalarının köylülerden aldıkları natürel vergi. 2. Mahsul, meyve. 3. Fayda, semere.

Tr - Pay, nəsib, hissə.

BEKAR

Az - İşi olmayan, bir işle meşgul olmayan kişi.

Tr - Evlənməmiş şəxs, subay.

BELGE / BƏLGƏ

Az - 1. Damat tarafından kız evine gönderilen birinci nişan - yüzük, yazmal. 2. Ekin yerinin hududunu gösteren işaret. 3. Bahane, sebep, delil

Tr - Sened.

BERAT / BƏRAT (BARAT)

Az - 1. Banka veya posta vasıtasıyla gönderilen para, havale. 2. Senet.

Tr - 1. Bir kəşfdən, ixtiradan yararlanmaq üçün dövlət tərəfindən verilən şəhadətnamə, patent. 2. Osmanlı imperatorluğunda bir vəzifəyə təyin olunan, maaş verilən, təqaüd, ad, nişan və imtiyaz verilən adamlar üçün çıxarılan padişah buyuruğu.

BERE / BƏRƏ

Az - 1. Av beklenen yer, pusu. 2. Çıkacak yer, yol. 3. Feribot. 4. Bent.

Tr - 1.Vurma ve incitmə nəticəsində vücudun hər hansı bir yerində əmələ gələn qızartı. 2. Beret.

BERKİMEK / BƏRKİMƏK

Az - 1. Katılaşmak, sertleşmek. 2. Bkz. Tr. 3. Çabuklaşmak.

Tr - Sağlamlaşmaq, güc qazanmaq.

BEŞ PARMAK/BEŞBARMAQ

Az - 1. Parmaklara takılan, el içinde sıkılıp tutulan metal parmaklık şeklinde silah. 2. Beş dişli yaba.

Tr - 1. Beşguşəli bir dəniz heyvanı. 2. Beş rəngdə toxunmuş çubuqlu qumaş.

BEYAZ / BƏYAZ (BAYAZ)

Az - 1. Ak. 2. Şiir ve ya mersiye defterçesi.

Tr - 1. Ağ. 2. Ağ rəngdə olan. 3. Ağ irqdən olan adam.

BİTİK

Az - Mektup, kağıt, dua yazılmış kağıt parçası.

Tr - Gücü tükənmiş olan, çox yorğun.

BİTKİN

Az - 1. Bitmiş, kurtarmış, tamamlanmış halde olan. 2. Kamil, mükemmel.

Tr - Gücü tükenmiş olan, çox yorğun.

BORANİ / BORANI

Az - 1. Kabak türü. 2. Kabaktan pişirilmiş yemek.

Tr - Düyülü ve qatıqlı ispanak vəya bənzər səbzədən hazırlanan yemək.

BOZ

Az - 1. Kül rengli, siyah renk ile beyaz rengin karışmasından oluşan renk, gri. 2. Tutkun, sisli. 3. Bitkisiz, çıplak. 4. Utanmaz, nezaketsiz, kaba konuşan.

Tr - 1. Açıq torpaq rengi. 2. Şumlanmamış (torpaq).

BUCAK / BUCAQ

Az - 1. Açı. 2. Bkz. Tr1.

Tr - 1. Kənar, guşə, yer. 2. Nahiyə.

BUKLET

Az - Kitapça

Tr - 1. Bükülmüş iplik. 2. Bu iplikden toxunmuş (geyim).

BULAMA

Az - 1. Bulamak işi. 2. Yeni doğuran sağmal hayvanların ilk günlerde sağılan sütü.

Tr - 1. Bkz. Az1. 2. Üzüm şirəsinin qaynadılması ilə hazırlanan tünd rəngli bəkmez.

(ardı var)

Hacali NƏCƏFOĞLU

Ədalət.-2011.- 18 oktyabr.-S.5.