Azərbaycanda və Türkiyədə TÜRKÜN SÖZÜ

Türk mədəniyyətinin yorulmaz tədqiqatçısı, Azərbaycan sevdalısı, unudulmaz dostum ƏLİ HEYDƏR BAYATIN əziz xatirəsinə

(əvvəli ötən sayımızda)

C

CAM

Az - 1. Bir zamanlar bakırdan, şimdi de çeşitli metallerden hazırlanan piyale. 2. Bkz.T1.

Tr - 1. Şüşə. 2. Pəncərə. 3. Qədəh, içki.

CETVEL / CƏDVƏL

Az - Çizelge.

Tr - 1. Xətkeş. 2. Bkz. Az.

CÜCE / CÜCƏ

Az - Civciv.

Tr - 1. Boyu normaldan qısa olan şəxs, cırtdan. 2. İnkişaf etməmiş.

Ç

ÇAL

Az - 1. Başka bir renkle karışık boz renk; açık boz veya koyu boz. 2. Beyazlanmağa başlamış. 3. Bitkisi az olan veya hiç olmayan.

Tr - Daşlıq yer, çılpaq təpə.

ÇALA

Az - Çukur yer.

Tr - Bəlli isimlərdən öncə gələrək fe"lə bağlanır ve isimlə əlaqəli bir sür"ətlilik, tezlik, diqqətsizlik mə"nası verir

ÇALGI / ÇALĞI

Az - 1. Müzik, müzik aleti. 2. İnce çubuklardan, diken vs. den hazırlanmış uzun kollu süpürge.

Tr - Bkz. Az1.

ÇALMAK / ÇALMAQ

Az - 1. Bir müziği dinlemeği sağlayan aleti çalmak. 2. Vurarak ses çıkartmak. 3. Çalgı (Az2) ile süpürmek. 4. Bkz. Tr1. 5. Sokmak (Yılan hakkında)

Tr - 1. Oğurlamak. 2. Bkz. Az1,2.

ÇAP

Az - 1. Bir yazıyı, şekli vs. ni matbaa usuliyle tab etmek. 2. Baskı. 3. Kalibre.

Tr - 1. Böyüklük, ölçü. 2. Miqyas. 3. Diametr.

ÇAPKIN / ÇAPQIN

Az - Harami, haydut.

Tr - Keçici eşqlər arxasında qaçan, Donjuan.

ÇARPIŞMA

Az - Vuruşmak.

Tr - 1. Toqquşmaq. 2. Bkz. Az.

ÇAT

Az - Çatlamış yer, yarık yer

Tr - 1. Sərt bir şeyin sınarkən çıxartdığı səs. 2. İki yolun və ya iki dərənin birləşdiyi yer, qovşaq.

ÇATMAK / ÇATMAQ

Az - 1. Bir yönde giderek amaçlanan yere yetişmek, ulaşmak. 2. İleriye doğru gitmekte olan bir kişinin veya aracın arkasınca giderek ona yetişmek. 3. g yaşa kadar yaşamak. 4. Belirli sayıya ulaşmak. 5. Yetmek. 6. Bir şeyin zamanı gelmek. 7. Kavuşmak, yetişmek, birleşmek. 8. Malum olmak, bilinmek. 9. Eşit olmak, yetişmek, eşit olabilmek. 10. Elleri ile bir şeyin çevresini tutmak, kucaklamak. 11. Anlamak, idrak etmek. 12. Yüklemek. 13. Ocağa, sobaya vs. odun koyup yakmak.

Tr - 1. Dəyənək, qılınc, tüfəng kimi uzun şeylərdən bir neçəsini təpələrindən bir-birinə çaprazlama dayayaraq durdurmaq. 2. (Taxta ve bu cür şeyleri) Bir-birinə tutdurmaq. 3. Bir işi görmək üçün lazımlı parçaları bir araya gətirmək. 4. (yüklü heyvana) iki tərəfli yükləmək. 5. (Başa örpək kimi şeyləri) Bağlamaq. 6. (Qaş, üz üçün) Sərtlik, övkə bildirən bir vəziyyətə getirmək. 7. Üzüzcü hadisələrlə qarşılaşmaq. 8. Birirnə sərt sözlə söyləmək və ya yazılar yazmaq. 9. Rastlamaq, qarşılaşmaq.

ÇAYLAK / ÇAYLAQ

Az - Kuru çay (nehir) yatağı.

Tr - 1. Yırtıcı, uzun qanadlı, kiçik quşları və siçan kimi heyvanları ovlayan, toyuq böyüklüyündə bir quş (Milvus migrans). 2. Təcrübəsiz, bacarıqsız.

ÇEKİ / ÇƏKİ

Az - 1. Tartı. 2. Ehemiyet, önem, değer. 3. Parça, deri vs. üzerine renkli iple işlenmiş süs, nakş. 4. Bir çeşit balık.

Tr - 1. Bkz. Az1. 2. 250 kiloya bərabər, odun kimi qaba şeyləri çəkməkdə istifadə olunan bir ağırlıq ölçüsü. 3. Qadınların başlarına bağladıqları örtük. 4. Üzüntü, sıxıntı.

ÇEKME / ÇƏKMƏ

Az - 1. Çekmek işi. 2. Ayakkabı. 3. Pirinçinin suyu süzülmeden pişirilen pilav.

Tr - 1. Bkz. Az1. 2. Siyirmə (stolda, şkafda vs. girib çıxan göz). 3. Düzgün biçimli. 4. Barmaq və ya mizrabla çalınan çalğı.

ÇELİK / ÇƏLİK

Az - 1. Baston, asa. 2. Dikilmek için kısa kesilmiş dal. 3. Sağlam demir, pulat. 4. Demir gibi sağlam.

Tr - 1. Polad. 2. Poladdan hazırlanmış. 3. Qısa kesilmiş budaq. 4. Kök atması üçün toprağa sancılan budaq.

ÇENGEL / ÇƏNGƏL

Az - Çatal.

Tr - Bir yerə taxılmağa, keçirilməyə yarayan əyri dəmir.

ÇEŞNİ

Az - 1. Şekil, form. 2. Nakış. 3. Tasarı. 4. Tarz, usul, yöntem.

Tr - 1. Dad (yemək içmek üçün). 2. Xoşa gələn bir xüsusiyyət.

ÇIĞIRTMA

Az - 1. Kızartılmış domates, patlıcan veya et tikelerinden oluşan yemek (bazen yumurtalı oluyor). 2. Çığrtmak işi.

Tr - 1. Bkz. Az2. 2. Nəfəsli musiqi aləti.

ÇINGIL / ÇINQIL

Az - 1. Çakıl tası, çakıl. 2. Çakılla kaplanmıs.

Tr - Kiçik ve seyrək giləli üzün salxımı.

ÇIRAK / ÇIRAQ

Az - Mum, kandil, lamba gibi ışık aracı.

Tr - Sənət öyrənmək üçün usta yanında çalışan şəxs, şagird.

ÇIRPIŞTIRMAK / ÇIRPIŞDIRMAQ

Az - Gizlice almak, çalmak.

Tr - 1. İncə dəyənəklə yüngülcə vurmaq. 2. Bir işi tələm-tələsik, səliqəsiz, səthi görmək.

ÇİL ÇİL / ÇİL-ÇİL

Az - Çilli, çiliçok olan..

Tr - Parlaq.

ÇİLE / ÇİLƏ

Az - Pulluğun bıçak, koşum çengeli ve sairenin takıldığı uzun bölümü.

Tr - 1. Dərvişlerin 40 gün müddətində özlərnə tətbiq etdikləri zəhmətli ve pəhrizli zaman. 2. Zəhmət, sıxıntı, əziyyət. 3. İpək, yun, pambıq kimi sap ve ip yumağı. 4. Yay kirişi.

ÇİM

Az - 1. Toprağın, kökleri bir birine geçmiş otlar bitmiş üst tabakası. 2. Üstü sulak yerlerde biten bitkilerle örtülmüş sulu çamur katı. 3. Saf, karışığı olmayan veya çok az olan. 4. Baştan başa, büsbütün.

Tr - Baxçaların yaşıllaşdırılmasına istifadə edilən çoxillik bitgi (Lolium).

ÇİMMEK / ÇİMMƏK

Az - Yıkanmak, banyo olmak.

Tr - Suya bütün vücuduyla girib çıxmaq.

ÇİT

Az - Pamuktan dokunmuş basma.

Tr - 1. Çəpər. 2. Baş örtüyü. 3. Bkz. Az.

ÇİY

Az - Çiğ

Tr - Şeh, şəbnəm.

ÇÖL

Az - 1. Dışarı, eşik. 2. Tarla. 3. Bkz. Tr.

Tr - Qumluq, susuz geniş ərazi, səhra.

ÇÖP

Az - 1. Saman inceliğinde her hangi bir dal ve ya tahta parçası. 2. Boğazda (genelde çocuklarda) ilişip kalan kemik, çekirdek kabuğu vs. kırıntısı. 3. Çöp şeklinde mikrop.

Tr - 1. Bkz. Az1. 2. Zibil.

ÇÖPÇÜ

Az - Eskide çocuğun boğazında kalmış kemik vs. çıkarmakla meşğul olan ara hekimi.

Tr - Evlərdən zibilləri toplayan və ya küçələri süpürən işçi, süpürgəçi, zibil təmizləyen.

ÇÖREK / ÇÖRƏK

Az - 1. Ekmek. 2. Genellikle yemek.

Tr - 1. Az yağlı, bə"zən şəkərli və yumurtalı, kövrək çörək. 2. Bir çox cismin təkər şəklində görünən üzü.

D

DAĞAR

Az - 1. Sığır derisinden yapılan torba 2. Eskiden kaytan örmek için kullanılan, içine eski şeyler veya sıkıca yün doldurularak bağlanan meşin yastık. 3. Kibirli, kendinden razı.

Tr - Ağzı geniş dibi dar gil qab.

DAĞDAĞA

Az - 1. Yersiz endişe, telaş ve ıstırap, korku, heyecan; Bkz.: Tr. 2. Dert, kaygı, endişe, düşnce. 3. Yoldan çıkaran, baştan çıkaran şey. 4. Küçük tahta parçasından yapılan ve döndürürken uğultulu bir ses çıkaran çocuk oyuncağı, fırıldak.

Tr - Tappıltı, gurultu, səs-küy.

DAİRE / DAİRƏ

Az - 1. Bir çemberin içinde kalan düzlem parçası. 2. Bir şeyin yayıldığı ve etkilediği saha

Tr - 1. Mənzil. 2. İdarə. 3. Bkz. Az1.

DAL

Az - 1. Arka, sırt. 2. Aksi taraf, karşı taraf. 3. Arka tarafda olan. 4. Akibet, son nefes. 5. Geri. 6. Bkz. Tr2

Tr - 1. Budaq. 2. Qol, bölüm. 3. Çılpaq, yalın. 4. Bkz. Az1.

DALAN

Az - 1. Sokak kapısından heyete giden üstü örtülü veya açık yol. 2. İki komşu ev arasında olan ve bir tarafı heyet kapısına çıkan dar yol.

Tr - 1. Lobbi. 2. Biçim, şəkil.

DAMLAMAK / DAMLAMAQ

Az - 1. Damla damla akmak, dökülmek. 2. İçeri tıkmak, hapsetmek.

Tr - Damcılamaq.

DANIŞMAK / DANIŞMAQ

Az - Konuşmak.

Tr - Məşvərət etmək, məsləhət almaq.

DEVAMLILIK / DAVAMLILIQ

Az - Sağlamlık, muhkemlik, dayanıklılık.

Tr - Süreklilik, arası kesilmezlik, ardıcıllıq.

DEVAMSIZ / DAVAMSIZ

Az - 1. Dayanıksız, muhkem olmayan, sağlam olmayan. 2. Zayıf, tahammülsüz. 3. Çabuk dağılan, çabuk yırtılan, çabuk bozulan. 4. Çok sürmeyen, çabucak biten, sürekliliği olmayan.

Tr - 1. Davam etmeyen, süreksiz. 2. İşinə düzgün davam etməyən.

DAYAK / DAYAQ

Az - 1. Üzerine bir şey berkidilmek için veya kurula bilmek için düzeldilmiş yer, özül. 2. Destek ola bilecek bir şey. 3. İstinad edilecek adam, şey; yardım, hamə. 4. Bkz. Tr2.

Tr - 1. (Bir insan və ya heyvanı) döymek işi, kötək. 2. Bir şeyin yıxılmaması üçün dayadılan ağac. 3. Evlərin qapılarının açılmaması üçün qapının arxasına qoyulan qol, dəstək

DAYANMAK / DAYANMAQ

Az - 1. Bir yere yaslanmak. 2. Rast gelmek, rastlaşmak. 3. Hareketsiz duruma gelmek; hareketini, işini durdurmak. 4. Gelip bir yerde durmak, daha ileri hareket etmemek. 5. Ayak üste durmak. 6. Katlanmak.

Tr - 1. Bkz.: Az1. 2. İstifadəsi uzun sürmək, möhkəm olmaq. 3. Zərər görməmək, varlığını qorumaq. 4. Birinden, bir şeydən güc almaq, etibar etmək. 5. Müqavimət göstermək. 6. Dözmek. 7. Çatmaq.

DEDE / DƏDƏ

Az - Ata.

Tr - 1. Baba (ata və ya ananın atası). 2. Mövləvi təriqətində çilə doldurmuş olan dərvişlərə verilən ad.

DEDELİK / DƏDƏLİK

Az - Üvey baba.

Tr - 1. Babalıq, baba olma halı. 2. Babaya yaraşan davranış

DENK / DƏNG

Az - 1. Denk, eş. 2. Cüzi bir miktar, bir tane. 3. Değeri çok düşük para, bozuk madeni para. Bir yerden başka yere götürmək için bağ yapılan şey.

Tr - 1. Yük heyvanlarının sağ və soluna qoyulan iki yük parçasından biri. 2. Yataq, yorğan, parça kimi əşyanın sarılıb bağlanması ilə əməklə gələn yük. 3. Çəkicə eyni olan. 4. Bərabər, tay.

DELİ / DƏNLİ

Az - Taneleri çok ve iyi olan.

Tr - 1. "qədər" mənasında üstünkük dərəcəsi. 2. Ağır başlı, sözləri və davranışları ölçülü olan biri.

DENSİZ / DƏNSİZ

Az - Tanesi olmayan veya az olan.

Tr - Davranışlarına diqqət eməyən, hörmətsizcə davranan.

DEPO

Az - 1. Vagon ve lokomotiflerin durması ve tamiri için özel yer. 2. İtfaiye arabasının durduğu yer

Tr - 1. Ambar. 2. Bak.

DERÇ ETMEK / DƏRC ETMƏK

Az - Gazete veya dergide yayınlamak.

Tr - 1. Almaq, toplamaq. 2. Qeyd etmək.

DERMANSIZ / DƏRMANSIZ

Az - İlaçsız.

Tr - Gücü qalmamış.

(ardı var)

Hacali NƏCƏFOĞLU

Ədalət.-2011.-19 oktyabr.-S.7.