Azərbaycanda və Türkiyədə TÜRKÜN SÖZÜ

Türk mədəniyyətinin yorulmaz tədqiqatçısı, Azərbaycan sevdalısı, unudulmaz dostum ƏLİ HEYDƏR BAYATIN əziz xatirəsinə

(əvvəli ötən sayımızda

DERZ / DƏRZ

Az - Biçilmiş tahıl bağlaması.

Tr - Divar daşlarının və ya kərpiclərin suvaqla doldurulub üzərindən mala çəkməklə düzəldilən aralığı.

DIĞDIĞI

Az - Çok değingen (adam).

Tr - Danışarkən "r" ları "q" kimi söyləyən (şəxs).

DIĞDIK / DIĞDIĞ

Az - 1. Çok kuru. 2. Dedi-kodu, arası kesilmeyen söz sohbet, tartışma.

Tr - Qohumun uzaq olduğunu anlatmaq üçün "dığdığımın dığdığı" ifadəsində keçir.

DİMDİK

Az - 1. Gaga. 2. Çok dik. 3. Ayak üste durmuş halde.

Tr - 1. Bkz. Az2,3. 2. Baş əyməyən, mətin.

DİNÇ / DİNC

Az - 1. Başkasını rahatsız etmeyen, yalnız kendisiyle meşğul olan, sakin. 2. Barışsever. 3. Barış ortamında geçen.

Tr - Gücü ve sağlığı yerində olan.

DİNMEK / DİNMƏK

Az - 1. Konuşmak, söz söylemek. 2. Seslenmek, duyulmak. 3. Azarlamak.

Tr - 1. Sona çatmaq, bitmək, durmaq. 2. Susmaq. 3. Kəsmək (yağış üçün).

DİŞLEK / DİŞLƏK

Az - 1. Isırılarak koparılmış bir parça. 2. Dişin yeri. 3. Dişlenmiş, dişle koparılmış, dişi yeri.

Tr - 1. Dişləri dışarıya doğru çıxıq olan biri. 2. Sözünü keçirən, işini gördürə bilən.

DOĞMAK / DOĞMAQ

Az - 1. Doğurmak. 2. Çıkmak, görünmek ( gök cisimleri hakkında). 3. Meydana çıkmak, ortaya çıkmak. 4. Bkz. Tr1.

Tr - 1. Dünyaya gəlmək, doğulmaq. 2. Bkz. Az2,3.

DOĞURMAK / DOĞURMAQ

Az - 1. Doğum zamanı yardım etmek. 2. Ortaya çıkmasına yol açmak, sebep olmak.

Tr - 1. Dünyaya bala gətirmək, doğmaq. 2. Bkz. Az2.

DOLMUŞ

Az - 1. Dolu hale gelmiş, içinde boş yer kalmamış. 2. Dolukmuş.

Tr - 1. Boş yeri qalmqmış. 2. Tək tək sərnişin alıb, dolduqdan sonra yola düşən kiçik nəqliyyat vasitəsi.

DON

Az - 1. Kadınların (bazen erkeklerin) üstlerine giydikleri uzun etekli elbise. 2. Hava sıcaklığının sıfırdan aşağı düşmesiyle suların buz tutması.

Tr - 1. Geyim. 2. Beldən aşağı geyilən alt paltarı. 3. At tükünün rəngi. 4. Bkz. Az2.

DÖNÜM

Az - Dönmek işi.

Tr - 1. 1000 m2"lik sahə ölçüsü. 2. Bkz. Az1.

DUMAN

Az - Sis.

Tr - Tüstü.

DURUŞMA

Az - Bir şekilde, tipte durma.

Tr - Məhkəmə ilcası.

DUYMAK / DUYMAQ

Az - 1. Hissetmek, duyu organlarının birisi vasıtasıyla duymak, kavramak, hissetmek. 2. Sezmek, anlamak, idrak etmek, içine doğmak.

Tr - 1. Eşidmək. 2. Məlumat almaq, öyrənmək, xəbər almaq. 3. Sezmek, fərq etmək, hiss etmek. 4. Bkz. Az1.

DÜĞÜN / DÜYÜN

Az - 1. Düğüm. 2. Ağaçların dallarının ve budaklarının gövdeyle birleştiği yer. 3. Halledilmesi zor mesele, çetrefilli iş, karışıklık. 4. Dert, keder, gam, kalp ağrısı. 5. Şenlik, evlenme veya sünnet dolayısıyla yapılan tören.

Tr - Toy, evlənme və ya sünnət münasibəti ile keçirilən mərasim

DÜŞMEK / DÜŞMƏK

Az - 1. Kendi ağırlığının etkisi ile yere inmek, yukarıdın aşağıya inmek, dökülmek. 2. Hayvan veya başka bir binikten yere inmek. 3. Ayak üste duramaşarak yıkılmak. 4. Kendini bir şeyin üstüne salmak, yıkmak yahut bir şeyin üstüne eğilmek. 5. Sallanmak. 6. Kendi kendine dökülmek. 7. Bir yere gelerek orada geçici yerleşmek, kalmak, misafir olmak. 8. Yağmak. 9. Yönelerek bir yere veya bir şeyin üzerine yayılmak, inmek, saçmak, gelmek. 10. Paylaştırma, tayin neticesinde bir yere tayini çıkmak. 11. Tesadüfen veya bilerekten bir şeyin içinde olmak, kendini bir şeyin içinde görmek. 12. Başlamak, yetişmek. 13. Başlamak, kopmak. 14. Başlamak, girişmek, ikdam etmek. 15. Meydana gelmek, olmak. 16. Ulaşmak. 17. Derecesi, şiddeti, seviyesi, miktarı vs. azalmak, eksilmek, zayıflamak, inmek. 18. Yitirmek, kaybetmek. 19. Yorgunluktan, soyuktan vs. den uyuşmak. 20. Tesadüf etmek, rastlamak. 21. Şansına çıkmak, kısmeti olmak. 22. Yetmek. 23. Hayrı olmak, hayır vermek, faydası olmak, yardımı olmak, yaramak. 24. Uygun olmak, münasip olmak, yakışmak. 25. Sayılmak. 26. Ait olmak, üzerine yük olmak, yüklenmek, üzerinde kalmak. 27. Her hangi bir durum, şarait içinde olmak; düçar olmak. 28. Avara dolaşmak, boşu boşuna yürümek, gezmek. 29. Bu veya diğer duyguya kapılmak, onun hevesinde olmak, bir şeyin hayalinde olmak. 30. Önünce, arkasınca veya beraberinde gitmek. 31. Bir şey için hedef olmak. 32. Geçmek. 33. mec Çok düşkün bir hal almak, cismen zayıflamak, ihtiyarlamak. 34. Vuku bulmak, yerleşmek. 35. Oluşmak, salınmak. 36. Sataşmak, çarpmak, görmek. 37. Yayılmak, duyulmak. 38. İlk defe yem yemeğe başlamak. 39. Düşdükce şeklinde - tesadüf ettikce, rastlandıkca. 40. Düşende şeklinde - zaman, fırsat, imkan olanda, yeri geldikce, bazen. 41. Düşse şeklinde - tesadüf etse, rastlansa, imkan olsa.

Tr - 1. Cazibə qüvvəsi ilə boşluqda, yuxarıdan aşağıya enmək. 2. Durduğu, olduğu, tutulduğu yerdən ayrılaraq və ya dayağını, tarazlığını itirərək yuxarıdan aşağıya enmək. 3. Yerə yıxılmaq, yerə sərilmək. 4. Qəza nəticəsində yerə çırpılmaq (hava nəqliyat vasiteləri üçün). 5. Aşağı sallanmak (əyine gen gələn paltar üçün). 6. Yağmaq. 7. Vurmaq, dəymək, rastlamaq. 8. Vaxtı çatmadan (Ölü) doğmaq. 9. Aradan çıxmaq, əksik qalmaq. 10. Çıxmaq, əksiltmek. 11. Bir məcburiyyət səbəbi ilə olduğu yerdən ayrılmaq, getmək. 12. İfrat bir maraq və ya sevgi göstərmək. 13. Uğramaq, qapılmaq. 14. Uyğun gəlmek. 15. Yaraşmaq. 16. Tapşırığı və ya səlahiyyeti içinde olmaq. 17. Olmak. 18. Biri ilə yaşamaq, çalışmaq, birlikdə olmak veziyətində qalmaq. 19. Bir paylaşma nəticəsində payına ayrılmaq. 20. Pis bir səbəblə istəmədən bir yerdə olmaq. 21. İş başından uzaqlaşdırmaq. 22. Sür"əti, gücü, dəyəri azalmaq. 23. əksilmək, azalmaq (istilik və təzyiq üçün). 24. Düşgünləşmək. 25. Bir yerə gözlənmədən gəlmək, damlamaq, təsadüfən gəlmək. 26. Müəyyən zamana rastlamaq. 27. Fürsət düşmək. 28. Olmaq, mənfi bir vəziyyətə düşmək. 29. Müharibədə müdafiəsiz vəziyyətdə qalaraq təslim olmaq. 30. Yerimək, birlikdə (qabağında, arxasında, yanında) gəlmək. 31. Öğrəşmək, adət etmək, mübtəla olmaq.

E / Ə

EĞLEŞMEK / ƏYLƏŞMƏK

Az - Oturmak.

Tr - 1. Zamanı boşuna keçirmək. 2. Bir yerdə yaşamaq.

EHLİYET / ƏHLİYYƏT

Az - 1. Liyakat, iktidar, yapabilme gücü, her hangi bir konuda yeter olma. 2. Evcilleştirme, ehlileştirme, insana alıştırma.

Tr - 1. Ustad. 2. Sürücülük vəsiqəsi.

EL

Az - 1. Ülke, yurt. 2. Halk, ahali.

Tr - 1. Bkz. Az. 2. Yad.

EL OĞLU

Az - Bir memleketten olan, yurttaş.

Tr - 1. Yad. 2. Yeznə, ər.

ERBAP / ƏRBAB

Az - 1. Ağa, sayın, cenap, saygın birinin lakabı. 2. Bazen şaka veya dağla geçmek maksadıyla söylenir.

Tr - Bir işdən anlayan, bir işi yaxşı görən adam.

ERİK / ƏRİK

Az - Kaysı

Tr - Gavalı.

ERİŞ / ƏRİŞ

Az -Halı ve ya başka dokunan şeylerde uzunluğuna bir birine eşit ve paralel dokunan ipler, ariş.

Tr - 1. Çatma, qovuşma. 2. Yetişme. 3. Fövqəlbəşər müqəddəs bir mərhələyə çatma.

ERKE / ƏRKƏ

Az - Çocuk, tıfıl.

Tr - 1. Enerji. 2. İş bacarma gücü, bir müqaviməti qırma gücü.

ESBAP / ƏSBAB

Az - 1. Silah / Alet. 2. Bkz. Tr.

Tr - Səbəblər.

ESTAĞFURULLAH / ƏSTƏĞFÜRULLAH

Az - "Haşa, Allah göstermesin, asla katiyen, hiçbir zaman, asla öyle seye razı olamam" anlamında söyleniyor

Tr - Təşəkkür edilən və ya təriflənən şəxsin nəzaketlə və təvazökarcasına söylədiyi söz.

EŞİK

Az - Dışarı.

Tr - 1. Qapı boluğunun alt yanında olan alçaq pillə. 2. Qapı ağzında adımdın qoyula biləcəyi yer. 3. Başanğıc yeri, başanğıc nöqtəsi, yaxını. 4. Simli çağlı alətlərində simlərin altındakı köprü.

EŞMEK / EŞMƏK

Az - 1. Kazımak, kazarak açmak, çukurlaştırmak (toprağı, kumu vs.). 2. Burmak, kıvırmak. 3. Parmakla hazırlamak, sarmak (tütün vs.) 4. İp örmek. 5. Aramak, yoklamak, karıştırmak. 5. Yakası kürklü, kısa kollu kadın giyimi, elbisesi.

Tr - 1. Torpağı və ya torpağ kimi yumşaq bir şeyi bir az qazmaq. 2. Araşdırmaq, tədqiq etmək.

ETEK / ƏTƏK

Az - Giyisinin belden aşağıda kalan bölümü.

Tr - 1. Tuman. 2. Bkz. Az.

ETEKLEMEK / ƏTƏKLƏMƏK

Az - 1. Eteginden tutmak, tutarak durdurmak. 2. Etegine toplamak. 3. Yalvararak rica etmek, rastlayarak yakasını bırakmamak. 4. Yarısını geçmek, yürümek, gitmek (yol). 5. Etek sallayarak havalandırmak.

Tr - 1. Birinin ətəyini öpmək və ya öpür kimi göstərmək. 2. Yaltaqlanmaq.

EYER / ƏYƏR

Az - Eğer.

Tr - Yəhər.

EZA / ƏZA

Az - 1. Yas, matem. 2. Eziyet, zahmet, meşakkat, cefa. 3. Aza, uzuvlar, organlar. 4. Üye(ler).

Tr - 1. Üzüntü. 2. Bkz. Az4.

F

FAL

Az - 1. Geleceği öyrenmek, şans ve kısmeti anlamak amacıyla oyun kağıdı, kahve telvesi, el gibi şeylere bakarak anlam çıkarma. 2. Şans, baht, talih. 3. Fol

Tr - Bkz. Az1.

FAMİLYA

Az - Soyad

Tr - 1. Ailə. 2. Fəsilə.

FARAŞ

Az - 1. Zamanından, mevsiminden önce, tez ekilen. 2. Zamanından önce doğan (evcil hayvanlar hakkında). 3. Tez olgunlaşa, tez büyüyen.

Tr - Xəkəndaz.

FEN/FƏNN

Az - 1. Bilim alanı, eğitim objekti. 2. Bilim, teknik, bilgi. 3. Bkz.Tr3.

Tr - 1. Fizika, riyaziyyat, kimya və biologiyaya verilən ümumi ad. 2. Bilik. 3. Fənd, hiylə, hiyləgərlik.

(ardı var)

Hacali NƏCƏFOĞLU

Ədalət.-2011.-20 oktyabr.-S.5.