ƏDƏBİYYATDAN ƏBƏDİYYƏTƏ

Belə bir atalar sözü var: "Dostunu göstər, sənin necə adam olduğunu deyim". Bu baxımdan yanaşdıqda tanınmış şair, publisist, ömrünü ədəbiyyatın, elmin, mədəniyyətin, incəsənətin təbliğinə həsr edən jurnalist Flora Xəlilzadənin dostlarının əhatə dairəsi çox genişdir. Əlbəttə, burada dostluq şərti, simvolik mənadadır. Ona görə ki, Flora xanım təkcə yaxından tanıdığı yox, həm də üzünü görmədiyi, heç zaman ünsiyyətdə olmadığı, təmanna güdmədiyi ləyaqətli, ancaq bazar iqtisadiyyatı dövründə bir növ unudulan, yaddan çıxan elm və mədəniyyət xadimləri haqqında yazmağı özünün vətəndaşlıq vəzifəsi hesab edir. Bu məram isə, hər şeydən əvvəl, onun mənəviyyatından, aydın ziyalı mövqeyindən qaynaqlanır.

Uzun illərdən bəri "Azərbaycan" qəzetində şöbə müdiri vəzifəsində çalışan, demək olar ki, qəzetin hər sayında sanballı, problematik məqalələrlə çıxış edən Flora Xəlilzadə qələminin məhsulu olan yazılar gündən-günə çoxalmaqdadır. Elə buna görə də onun bu yazılardan ibarət yeddi cildlik seçilmiş əsərlərini çap etdirmək istəyi məndə qətiyyən təəccüb doğurmadı. Budur, F.Xəlilzadə qələminin seçmə məhsulları toplanan "Yazdıqlarım: ədəbiyyat, əbədiyyət" adlı kitabın birinci cildi qarşımdadır. Və elə kitabın adı həssas, tükü tükdən seçməyi bacaran oxucu üçün çox mətləblərdən xəbər verir. İstər-istəməz buradan belə bir məntiqi nəticə hasil olur ki, əsl ədəbiyyatın, sənətin, elmin ömrü əbədidir. Flora o mənada xoşbəxtdir ki, daim əbədi olanlar, millətin həyatında, mənəviyyat tariximizdə xüsusi xidmət göstərənlər haqqında düşünür və yazır.

"Oxucularıma" adlanan ön sözdə müəllifin məramı aydınca duyulmaqdadır: "Mənim qəhrəmanlarım mənəviyyat adamları, sözlə sənət mülkü ucaldanlar və əsl ləyaqət sahibləridir. Bütün ömrüm boyu sözə sığınaraq onun hökmündə yaşadım. Ürəyimdə qaynayan sözlərin sevdasından dolub-boşaldım. Bütün kəlmələrimə ürəyimin odunu sıxdım. Çalışdım ki, həmişə doğru sözün əlindən yapışım. Çalışdım ki, qəlbimin dediyi və qələmimin naxışladığı yazılarda çiy sözə təsadüf edilməsin. Sənət mülkündə kərpic-kərpic hördüyüm Sözün ürəkdən gəlməsinə can atdım. Bizdən sonra bizi yaşadacaq sözün həmişə qürurlu, uca olmasına çalışdım".

Bu məqamda xalqın uzun illərin həyat təcrübəsindən doğan müdrik düşüncəsinin məhsulu olan "Niyyətin hara, mənzilin ora" qənaəti, "Kim nə haqda düşünürsə odur" deyimi yadıma düşdü və Floranın saf niyyətlə, böyük ürək genişliyi, xeyirxahlıqla reallaşdırdığı bu proyektin dəyəri gözümdə daha da ucaldı. Tədqiqatçı-jurnalistin müxtəlif mündəricəli məqalələrini oxuyandan sonra bu qənaətlərin doğruluğu, onun sözlərinin səmimiliyi qətiyyən şübhə doğurmadı. Ən təqdirəlayiq, yazıların inandırıcılığını, mötəbərliyini, sanballılığını təmin edən cəhətlərdən biri də budur ki, Flora peşəkarlığına güvənərək qələm çalmır, onun faktlarla zəngin məqalələri xüsusi araşdırmaların, jurnalist tədqiqatlarının məntiqi yekunu kimi meydana gəlir

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anar kitaba yazdığı ön sözdə Flora Xəlilzadənin yaradıcılıq nümunələrini yüksək dəyərləndirir və xüsusi vurğulayır ki, onu həmkarlarından fərqləndirən əsas cəhət öz mövzularına və qələminə sadiqliyindədir. Flora həmişə yazıçı və şairlərimizdən, ədəbiyyatın problemlərindən, mədəni mühitdən maraqlı, özünəməxsus tərzdə yazır.

Hörmətli yazıçımızın fikirləri ilə biz də şərikik və bütün bunların əsas səbəbini isə Floranın öz həyatını uşaqlıqdan zəngin folklor, kitab mühitində keçirməsində görürük. Ağlı kəsən, sözün sehrini anlayan gündən Floranın ədəbiyyata könül verməsi onun həyat yolunu müəyyənləşdirən ən vacib amilə çevrilmişdir. Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirməsi, "Azərbaycan təbiəti", "Azərbaycan müəllimi", nəhayət, "Azərbaycan" qəzetində işləməsi onun ədəbiyyat aləminə, sənət adamlarına bağlılığını, sözə olan hörmət və məhəbbətini gündən-günə artırmışdır. Həmişə ədalət prinsipini gözləməsi, xüsusi istedad və qabiliyyəti, poetik duyumu sayəsində sözə verdiyi obyektiv qiymət oxucular arasında onun imzasına hörmət oyatmışdır.

Kitabın "Sözün və zamanın ucalığında" adlanan bölməsi Dünya Azərbaycanlılarının birinci qurultayında ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin "Qoy çaylarımız qurumasın! Qoy ağaclarımız kəsilməsin, qoy çırağımız sönməsin!" sözlərinin şərhi ilə başlayır və Flora bu sözlərin işığında ədəbiyyatımızın, incəsənətimizin yeni istiqamətdə inkişafından söhbət açır və bu sahədə Heydər Əliyevin misilsiz xidmətləri geniş şərh olunur.

"Yaşıl qələm"dən başlanan yol" məqaləsində Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin keçdiyi inkişaf yoluna nəzər salan müəllifin bu təşkilatın yaranması və inkişafında xüsusi xidmətləri olan, ayrı-ayrı vaxtlarda Yazıçılar İttifaqına rəhbərlik edən Məmmədkazım Ələkbərli, Seyfulla Şamilov, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Süleyman Rəhimov, Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn, İmran Qasımov, İsmayıl Şıxlı və nəhayət, Anar haqqında ətraflı məqalələr yazması təqdirəlayiqdir. Elə bil ki, bu portret məqalələr bir-birini tamamlayır və Yazıçılar Birliyinin keçdiyi şərəfli yol haqqında daha dolğun təsəvvür yaradır. Flora bununla da kifayətlənmir, Yazıçılar Birliyinin Naxçıvan, Qarabağ, Gəncə, Aran, Quba, Şəki, Mingəçevir, Muğan, Qazax, Şirvan, Lənkəran, Sumqayıt bölmələri, onların fəal üzvləri haqqında yazdığı məqalələrlə müasir Azərbaycan yazıçıları haqqında oxucu təsvvürünü daha da genişləndirir.

Kitabın "Söz şimşəkləri" adlı bölməsində Vidadi, Vaqif, Aşıq Pəri, Heyran xanım, Aşıq Ələsgər, Yəhya bəy Dilqəm, Abdulla Şaiq, Cəlil Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, Əliqulu Qəmküsar, M.Ə.Sabir, Əli Nəzmi, "İstot" təxəllüsü ilə çıxış edən Nuşirəvan Kərimov, Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid, Səməd Mənsur, Sultanməcid Qənizadə, İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Ümmügülsüm, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Almas İldırım, Əziz Şərif, Nazim Hikmət, Əyyub Abbasov, Əkrəm Cəfər, Şəhriyar, Əli Vəliyev, Aşıq Şəmşir, Simax Şeyda, Leyla Eradze haqqında toplanan məqalələr öz informasiya bolluğu, təhlil mədəniyyəti ilə seçilir. Bu məqalələrin hamısı xüsusi araşdırmaların məhsulu kimi araya-ərsəyə gəldiyindən çox dəyərlidir və müəllifin maraq dairəsinin genişliyindən, zəhmətsevərliyindən xəbər verir.

Müəllifin Əzizə Cəfərzadə, İlyas Əfəndiyev, Qasım Qasımzadə, Mir Cəlal, Nigar Rəfibəyli, Mədnə Gülgün, Xalidə Hasilova, Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Elçin, Nəbi Xəzri, Əliağa Kürçaylı, Fikrət Qoca, Sabir Novruz, Vidadi Babanlı, Məmməd Aslan, Hüseyn İbrahimov, Sərdar Əsəd, Vaqif İbrahim, Seyfəddin Dağlı, İslam Səfərli, İsa Muğanna, Qabil, Gülhüseyn Hüseynoğlu, Nəriman Həsənzadə, Fikrət Sadıq, Rəfiq Zəka, Nüsrət Kəsəmənli, Sabir Rüstəmxanlı, Əfqan Əsgərov, Tofiq Mütəllibov, Malik Fərrux, Mustafa Çəmənli və b. haqqında yazdığı ətraflı məqalələri oxuyanda adam bu qənaətə gəlir ki, Flora Xəlilzadənin bu toplusu adicə bir kitab deyil, ədəbiyyat tariximiz haqqında yazılan dəyərli bir dərs vəsaitidir. Topluya ədəbiyyatşünas və dilçi alimlərimizdən Məmməd Arif Dadaşzadə, Əli Sultanlı, Mikayıl Rəfili, Qulu Xəlilov, Ağamusa Axundov, Bəkir Nəbiyev, Firudin Hüseynov, Vaqif Arzumanlı, Maarifə Hacıyeva, Gülrux Əlibəyova, Şamil Vəliyev və b. haqqında daxil edilən məqalə və oçerklər bu vəsaitin dəyərini birə on artırır.

Kitaba Əbdüllətif Bəndəroğlu, Anar, Zəlimxan Yaqub, Sevda İbrahimova, Nəsrin Ərbillə aparılan müsahibələrin, görkəmli jurnalistlərdən Nəsir İmanquliyev, Şirməmməd Hüseynov, Şamil Fərzəliyev, Eldar Qənbərli, Svetlana Rəhimqızı, Svetlana Nəcəfova, Qulu Məhərrəmli, Zemfira Məhərrəmli, Kamran Hacıyev və başqaları haqqında qədirşünalıqla yazılan məqalələrin yer alması da yaxşı cəhətdir.

Hələ bütün bunlar hamısı deyil. Flora Xəlilzadə məqalələrinin qəhrəmanları çoxdur. Təkcə onların adını yazsaq, böyük bir siyahı alına bilər. Ən önəmli cəhət bundan ibarətdir ki, bu məqalələrin heç birini kiminsə, nəyinsə xətrinə yazmayıb. Flora xanım çalışıb ki, az-çox ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin, jurnalistikamızın inkişafında xidmətləri olan insanların heç biri diqqətdən kənarda qalmasın, heç kəs unudulmasın.

İstedadlı, özünü gözə soxmayan təvazökar qələm sahiblərinə qarşı bu qədər xeyirxah olan Flora Xəlilzdə istedadsızlara qarşı çox amansızdır, sərtdir. "Söz seçimində itən meyarlar" adlı bölmədə toplanan məqalələrin hamısında Flora istedadsız, özündənmüştəbeh adamların daşını daş üstündə qoymur. Bu məqalələrin adları belə oxucuya onun məzmunu haqqında çox şey deyir: "Qırmızı vəsiqələrin qırmızı sahibləri", "Ədəbi tənqiddə tost ənənəsi", "Dərslik bolluğunda keyfiyyət qıtlığı", "Bu, kürdlərə yox, ermənilərə xidmətdir", "Sevgilisinin ürəyindən kabab çəkən şair"...

Ayrı-ayrı elm və sənət xadimləri haqqında yazılan məqalənin hər birində Flora xanımın sənətə, sənətkara məhəbbəti, naqis, yaramaz cəhətlərə nifrəti aydınca sezilməkdədir. Floranın mərdliyi, vətəndaşlıq mövqeyi, "Düzü düz, əyrini əyri" demək cəsarəti təəssüf ki, indiki qələm adamlarının çoxunda yoxdur. Flora Xəlilzadənin bu kitabı ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə, elmimizə, incəsənətimizə təmənnasız xidmətin bariz nümunəsidir.

İlk uğurlu, cəsarətli addım artıq atılmışdır. Qarşıda isə sanballı məqalələrdən ibarət 6 kitab işıq üzü gözləyir. İnanırıq ki, bu yeddi cildliyin müəllifinin ürəyindəki sənət sevgisindən, ədəbiyyat təəssübkeşliyindən, ədalət meyarından tələbkar, yaxşını pisdən ayırmağı bacaran qədirbilən oxucuların hamısına pay düşəcəkdir. Bu çətin və şərəfli yolda istedadlı, zəhmətkeş qələm dostumuza uğurlar diləyir və xatırladırıq ki, "bütün ömrü boyu balıq üçün yox, Xaliq üçün yazan" insanın zəhmətini Ulu Yaradan heç vaxt yerdə qoymaz. Ədəbiyyatı əbədiyyətə qovuşduranlara zaval yoxdur.

Rafiq YUSİFOĞLU,

filologiya elmləri doktoru,

professor.

Ədalət.-2011.-20 oktyabr.-S.5.