"Nazim Hikmət mənə iki butulka araq içirtdi"

Vaqif Səmədoğlu: Səməd Vurğunu bircə dəfə ayaqüstə dura bilməyən, sərxoş görmüşdüm

- Millət vəkili seçildiyiniz Qazax rayonuna axırıncı dəfə yolunuz nə zaman düşüb?

- İl yarım olar ki, Qazaxa getmirəm. Müsavat Partiyası məni üzvlüyündən çıxardı, amma hökumət hələ də məni o partiyanın üzvü hesab edir. Onlar həmişə elə bilirlər ki, nəsə başqa səpkidə danışa bilərəm.

- Qazax Sizə doğma gəlir?

- Əlbəttə, doğma gəlir.

- Deyirlər, Qazax əhli yeyib-içəndir. Səməd Vurğun içən idi?

- Mən bircə dəfə onu ayaqüstə dura bilməyən, sərxoş görmüşdüm. Onda da onu evə filosof Heydər Hüseynov gətirdi. Dostları deyirdi ki, nə qədər içirdisə, Səməd sərxoş olmurdu. 50 yaşı olmasına, arıqlığına baxmayaraq, canlı adam idi. Səhər 6-dan axşam saat 6-ya kimi kəklik ovunda olurdu. Ovda da dərə-təpə çox olurdu. Evdən çıxırdı, bir də 12 saatdan sonra qayıdırdı. Bir gün Jdanovun çıxışı var idi. Fadeyev də tədbirin aparıcısı olub. Zoşşenko, Anna Axmatova da orda olub. Səməd Vurğun da içib, həmin tədbirə gedib. Deyib ki, Saşa, məni də o siyahıya əlavə et. Əsl ədəbiyyat Zoşşenko və Axmatova olan yerdədir. Fadeyevə "Saşa" deyə müraciət edirdi. Fadeyev də yaxınlaşıb Səməd Vurğuna "Sənə yüz dəfə demişəm, belə tədbirlərə içib gəlmə" deyib. O, bilirdi ki, bu söz Kremlə çatacaq. Beləliklə, o, atamı böyük bir bəladan qurtarar.

"Fadeyev atamı ölümdən xilas etdi"

- Fadeyevlə dost idilər?

- Çox yaxşı dost idilər. Çox qəribədir ki, Səməd Vurğunun Azərbaycan yazıçıları içərisində dostları olmayıb. SSRİ-də Fadeyev, Konstantin Simonovla, Şoloxovla çox yaxşı dostluqları olub. Onları insan kimi yaşamağa qoymadılar. Həmişə qorxu, təhlükə içində oldular. İnsan bütün ömrünü səksəkədə yaşayar? Fadeyev yüz adamın ölümünə imza atıb, amma 200 min adamı ölümdən qurtarıb. Bir şeyi unutmayın, Səməd Vurğun, hətta Əli Vəliyev, Süleyman Rəhimov nəsli heç kim olublar. Onların hər şeyini, evlərini dolanışığını sovet hökuməti verib. Onlarda minnətdarlıq hissi var idi. Mənim onlardan fərqli olaraq, qorxum olmayıb. Dünyada nə baş verdiyini biz bilirik. Onlar nə bilirdilər ki? Avropa ədəbiyyatından, mədəniyyətindən xəbərləri belə yox idi.

- Dediniz ki, Səməd Vurğun Şoloxovla da dost idi...

- Onlar çox yaxşı dost idilər. Anamın rus yazıçılarının ikisindən zəhləsi gedirdi, onlardan biri Şoloxov idi. Həmişə deyirdi ki, Moskvada Səməd Şoloxovla görüşəndə mən yaddan çıxıram.

- Deyirlər, Siz də məclis adamısınız və bu məsələdə atanıza çəkmisiniz...

- Bəli, amma mən bir dəfə də içib, yerə yıxılmamışam. Amma bir dəfə içib Gülüstan Sarayının pilləkənlərini Əbülfəz Elçibəylə qalxanda bərk səslə Marqaret Tetçerin anasını söymüşəm.

- Gülüstan Sarayında rəsmi tədbirdə içmişdiz?

- Hazır getmişdim. (Gülür) Yazıçılar Birliyində bir neçə yazıçı ilə birgə içirdik. Çingiz Abdullayev gəldi ki, Siz nə edirsiz, bizi tədbirdə gözləyirlər.

"Pasternakla və Homerlə dostluq edirəm"

- Yazıçılar içərisində hazırda dostluq etdikləriniz kimlərdi?

- Pasternak, Homer və başqaları...

- Onlar məcazi dostlarınızdır.

- Onlar mənim həqiqi dostlarımdır.

- Yazıçıları çox oxuyursunuz, yoxsa şairləri?

- Mənə yazıçılar daha çox implus verir, nəinki şairlər.

- Tez-tez oxuduğunuz yazıçı kimdir?

- Çexov.

- Tolstoy Çexov haqqında deyirdi ki, pyesləri zibildır, hekayələri əla. Razısınız?

- Tolstoy səhv deyir, amma Çexovun da ədəbiyyatda "xaltura"ları var.

- Azərbaycan ədəbiyyatında ən çox sevdiyiniz şair kimdir?

- Abbas Tufarqanlı.

"Nazim adama oxşamaz qadınlarla yaşayırdı"

- Nazim Hikməti canlı görmüsünüz?

- Onun Moskvadakı evində olmuşam. O çox istəyirdi Bakıda evi olsun. Hər dəfə Bakıya gələndə Mehdi Hüseynə deyirdi ki, ona ev versin. Deyirdi nə vaxta qədər Bakıya gələndə oteldə qalacaq. Mehdi Hüseyn etiraf etmirdi, amma Moskva ona evin verilməsinə icazə vermirdi.

- Nazim Hikməti necə xatırlayırsınız?

- Həyatımda üç cazibəli insan görmüşəm. Onlardan biri də Nazim Hikmətdir. Mavi gözlü bir div idi. Zahirən çox gözəl idi. Qızların ona baxmağı, qadınların onu gözlə yeməyi hələ də gözümün qarşısındadır. Çox "fanfaron" adam idi, zövqlə geyinərdi. Onunla küçədə gedirdik, Alen Delon onun yanında heç nə idi. Qızlar yanından keçəndə ayaq saxlayıb, Nazim Hikmətə baxırdılar. Amma harda adamaoxşamaz var idi, onu tapıb, yaşayardı. Qalya adından bir həkimi və Vera Tulyakova hər ikisi də adama oxşamırdılar. Sizə onunla bağlı bir hadisə danışım. Bir dəfə könlünə Baxın əsəri düşmüşdü. Fortopianoda bu əsəri çaldım. Mənə dedi ki, kimi çox seviyorsun, Üzeyir Hacıbəyovu, yoxsa Qara Qarayevi? Mən dedim ki, ikisini də. Nazim baba isə dedi ki, kəndini və torpağını sev. Bu sözündən düzü heç nə anlamadım.

Mən Moskvada oxuyurdum. Türk bəstəkarı Sami Saygunun Moskvada konserti vardı. Dirijor da Niyazi idi. Mən də konsertə gəlmişdim. Nazim Hikmət də Əkbər Babayevlə yanaşı konserti dinləyirdi. Türkiyənin SSRİ-də səfiri də ordaydı. Konsert qurtarandan sonra mən də Nazim Hikmətlə bir yerdə səhnə arxasına getdim. Nazim Niyazini öpüb, qucaqladı, təbrik etdi. Sami Saygun Nazim Hikmətlə Dənizçilik məktəbində bir yerdə oxumuşdu. Amma o dövrdə Nazim Hikmət "vətən xaini" elan olunmuşdu. Saygün Nazim Hikmətlə görüşməyə ürək eləmirdi. Axırda səfir dedi ki, Sami bəy, niyə dostunuzla görüşmürsünüz. O da gəlib Nazimi qucaqladı. İkisi də ağladı. Səfirin xanımı və digər qadınlar da hönkürdü.

Konsertdən sonra məni də apardı restorana. Özü isə qurtum-qurtum içirdi. Məni içirdə-içirdə deyirdi: "İç, iç dedim sana". İki butulka içdim. Məni içirtməklə, elə bil özünü sakitləşdirirdi.

- İçə bilmirdi, yoxsa içmirdi?

- İkinci dəfə infarkt keçirmişdi, ona içmək olmazdı.

- Şeir yazdığınızı bilirdi?

- Yox, bilmirdi.

- Nazim Hikmətlə Səməd Vurğunun söhbətlərinin şahidi olmusunuz? Əsasən nədən danışardılar?

- Nazim Hikmətlə Səməd Vurğunu heç vaxt bir yerdə görməmişəm. 1956-cı ildə Səməd Vurğun vəfat etdi, ilk dəfə isə Nazim babanı mən 1957-ci ildə gördüm. Atamın vaxtında gəlsəydi, görərdim. Atamın vəfatından sonra bizim ailəyə baş çəkməyə, bir dəfə də Yusifin toyuna gəlib. Elə orda Yusifi Səmədoğlu etdi.

- Bəs Sizin soyadınızı kim dəyişdi?

- Yusif.

- Türkiyədə "Nazim Hikmətin Bakı izləri" adlı kitab çıxıb. Orda Səməd Vurğuna yazdığı şeiri də yer alıb.

- Oxumuşam, çox yaxşı şeirdir.

- Həmin kitabda Mikayıl Rəfiliyə yazdığı şeirləri də yer alıb. Deyilənə görə, Səməd Vurğunla Mikayıl Rəfilinin münasibətləri çox gərgin olub.

- Əksinə, çox mehriban olublar. Səməd Vurğun təkid etdi ki, evi Rəfiliyə versinlər. O vaxt kosmopolitizm adı altında kampaniya başlanmışdı. Rəfilini də kosmopolit kimi tanıyırdılar. Kosmopolitizmə, o cümlədən Rəfiliyə qarşı çıxışlar oldu. Çox təəssüf ki, belə çıxışlardan birini də Səməd Vurğun edib.

- Atanız dostuna qarşı çıxıb?

- Zaman atamın dostuna qarşı çıxıb.

"Üzeyir bəy məni əlini öpməyə qoymadı"

- Bəs sovet vaxtı Sizi nədə ittiham edirdilər?

- Çox şeydə.

- Abstraktizmdə ittiham olunurdunuz?

- Edirdilər. Mücərrəd humanizmdə, formalizmdə çox ittiham olunmuşam. Hamısı boş şeydir. Sən yazansansa, otur yazdığını yaz.

- Sovet vaxtı Azərbaycan dilində olan tərcümələri oxuyurdunuz? Məsələn, Dostoyevskini, Tolstoyu?..

- Uşaqlıqda mütaliə etmişəm. Mikayıl Rzaquluzadənin tərcüməsində "Robinzon Kruzo"nu oxumuşam.

- Yevgeni Onegeni oxumusunuz?

- Səməd Vurğunun tərcüməsində, bəli, oxumuşam.

- Deyirlər, yaxşı tərcümə edib.

- Çox güclü tərcümə edib. Amma poeziya tərcümə olunmur. Puşkin kimi şairi ruslar tanıda bilmirlər. Bizim Füzulimiz var. Kimdir onu tərcümə edən? Kim onu tərcümə edə bilər ki? Poeziyanı tərcümə etmək mümkün deyil. Üzeyir Hacıbəyov bir vaxt musiqini tərcümə edirdi. Onun xalq çalğı alətlərində bir marşı var. Motsartın kantatasını götürüb bizim lada keçirmişdi və bir neçə bu cür şeylər edib. Bu adam nə qədər iş görüb.

- Üzeyir Hacıbəyov necə yadınıza gəlir?

- Onu mən bir-iki dəfə musiqi məktəbində görmüşəm. Axırıncı dəfə 1948-ci il avqust ayında idi. Atam bizi onunla tanış etdi və dedi ki, Üzeyir bəyin əlindən öpün. Yaxınlaşdıq, birinci Yusif, sonra Aybəniz əlindən öpdü. Çox rahat şəkildə əlindən öpməyə icazə verdi. Sonra mən əlindən öpmək istəyəndə məni qucaqladı. O vaxt çox balaca idim.

- Murad Köhnəqala sizin "Allah məni yarı öldür, yarı saxla ağlamağa" şeirinizə cavab yazıb. Yazıb ki, "belə olmaz, orda bron, burda bron". Sizin şeirlərinizə qarşı tənqidi münasibəti necə qarşılayırsınız?

- Normal qarşılayıram. Mən də çoxları haqqında çox yazmışam ki...

- Məsələn, nə yazırdınız?

- Məmməd Rahim, Zeynal Xəlilə yazmışam. Məmməd Rahimin elə şeiri yox idi ki, "ey şux" sözünü işlətməsin. Mən də ona aid bir şeir yazdım.

Top girir doqquzluğa,

Stadion at dedi,

Rahimin könlü isə

Ey şux, buna bax dedi.

Zeynal Xəlil qafiyə xətrinə şeirdə gah həmin, gah həmən, gah da haman işlədirdi. Mən ona cavab yazmışdım.

Gözüm düşdü yaman qıza,

həmin, həmən, haman qıza.

Belə şeylər çox yazırdım. Ən yaxşısını isə Fikrət Qocaya yazmışam. O şeirə görə mənə 7 şüşə şampan aldı ki, bir də onu oxumayım.

- Fikrət Qocanın yaxşı şeirləri var?

- Əlbəttə.

- Bir şeirində deyir:

Nə vaxt arvad istədim,

gördüm namaz üstədi.

- Siz fikirləşdiyiniz deyil, yəqin acıbmış, yemək istəyirmiş. Arvad da namazda imiş. (gülür)

- Türk şairi Küçük İsgəndərin yaxşı bir şeiri var. Deyir ki, "demokrasi senin saçlarından güzəl olamaz".

- Vaqif Səmədoğlu da deyir ki,

Yalnız gözlərdə söz azaddır, ey eşq.

Rəngsiz min aləm içində bir əlvan dəli gözəl.

Hüriyyətin gələcəyi eşqin əvvəli gözəl.

Ədalət.-2011.-27 oktyabr.-S.7.