Əsrin sökülən və tikilən şəhəri

Sumqayıtın bu günləri əlamətdar hadisələrlə diqqət mərkəzindədir. Əgər son onillikləri nəzərdən keçirsək bu günləri xatırlayacaq məqamlara çətin ki, təsadüf edilə.Şəhər gözlərimiz qarşısında dəyişir və gözəlləşir.Həm də təkcə onun zahiri dəyişmir, şəhərin həyat ritmi də nizamlanır. Miqyasına, forma və mahiyyətinə görə daha böyük və əzəmətli layihələrin bünövrəsi qoyulur,daha məqbul və şanslı işlərin icrasına start verilir.

Bəli, bu gün bunlar reallıqdır.Həm də bunlar görüləcək böyük və əzəmətli işlərin başlanğıc -təməl daşıdır.Müşahidələr və mülahizələr belə bir qənaətə əsas verir. Deyək ki, bu gün bu zəmin üzərində əsrin yeni şəhəri tikilməkdədir. Elə bir şəhər ki, o gələcək dövrlərin və zamanların şəhəri olacaqdır. O həm də zamanın fövqündə nəsillərdən nəsillərə ərməğan ediləcək yadigar kimi də qalacaqdır Əlbəttə, bütün bunlar birdən-birə baş tutulası məsələ deyil.Yarım əsirdən artıq tarixi olan bir şəhərin özünəxas və xarakterik xüsusiyyətləri, həyat mexanizmi var. Həm də onun uğurlu tərəflərilə yanaşı, olduqca ciddi və ağrılı problem tərəfləri də vardır. Bütün bunları əngəlləyən maneələr və ziddiyyətlər də yox deyil. Köhnə ehkamlar, məkirli və qərəzli maraq sahiblərinin bəd niyyətləri hələ də çəkilməyib.

Bütün bunlar Eldar Əzizovun şəhər İcra Hakimiyyətinə gəlişi ilə gündəmə daxil oldu. Qəribə sözlər dolaşmağa başladı. Deyildi ki, təzə başçı adi maşınlarda şəhəri gəzib dolaşır, marşurutlara minib camaatla birgə yol gedir, tək-tənha şəhərin küçələrini nəinki var-gəl edir, hətta camaatla fərdi söhbətlər edib, hal-əhval tutur. Hətta xəstəxanalara belə baş çəkib müalicə olunan xəstələrin vəziyyəti ilə də maraqlanır ki, həkim-xəstə münasibətlərinin əslində necə olduğunu bilsin.

Bir sözlə, keçmişdə deyildiyi kimi başçı təxyiri-libas olub rəiyyətin görüşünə gedib ki, məmləkətin həyat və yaşam tərzindən xəbərdar olsun. Əlbəttə, bunlar xoş xəbəri idi. Amma nə qədər qəribə olsa da inandırıcı görünmürdü. Çoxları üçünsə bunlar xəyalvari, əfsanəsayağı olacağa bənzəyirdi. Amma bu da uzun sürmədi. Çox keçmədi ki, bir çox mətləblərə aydınlıq gəldi. Ən izdihamlı görüşlərdə belə İcra başçısı mövqeyini və görüləsi işlər barədə qəti qərarını bildirməklə yanaşı bəyan etdi ki, daha belə keçmiyəcək. Bir qrup vəzifə sahiblərinə barmaq silkələyib -özünüzü yığışdırın, nə olub keçmişdə qaldı, - deməklə başçı xatırlatdı kı, tələb və qanunlar hamı üçün birdi, heç kimin fərqli, yaxud xüsusi imtiyazı yoxdu.

Bu baxımdan buna ciddi əsaslar vardı. Şəhər bir qrup dəstəbazların şəxsi inhisarına çevrilmişdi.Küçələr başdan-başa lüzumsuz ticarət köşklərilə zəbt edilmişdi.Onlarca obyektə,cəm halda böyük torpaq sahəsinə sahiblik edən insanlar vardı.Kim harada və necə istəyirdisə yer tutub elə kök atırdılar ki, sanki dədə payına yiyəlik edirlər.Söz də düşəndə bu insanlar pul verib sənəd almışam deyirdilər.Əslində baxanda məsələ məhz beləydi.Kim daha çox pul verib zirək tərpənirdisə, o da yer alıb tikirdi.Bir sözlə, şəhər dəllal bazarında hərraca qoyulmuş mülk kimi idi,nə satan, nə də alan üçün sorğu-sual yox idi.Hamının şəhəri əslində bir qrup işbazın maraq dairəsinə çevrilmişdi.

Mədəni kütləvi tədbirlər vüsət aldı.Novruz şənlikləri, xüsusilə məktəbli şagirdlərin parad-keçidləri böyük maraqla qarşılandı və əks-səda doğurdu.Mənəvi ruh yüksəkliyi, könüllərdə ümid qığılcımı baş qaldırdı. Bunun ardınca küçələrdən köşklərin və tikili mağazaların söküntüsünə başlanıldı.Sülh küçəsi ilə H.Əliyev prospektinin kəsişdiyi ərazidə nəinki obyeklər vardısa götürüldü. Balacalı-böyüklü bəzi tikililər söküldü.Söküntü işləri daha geniş vüsət aldı və şəhərətrafı ərazilərə də gedib çıxdı.Kimliyindən asılı olmayaraq kimin ki, namünasib yerdə obyekti vardısa sökülməyinə qərar verildi.Ceyranbatan səmtindən başlayaraq yolboyu uzanan daş hasarlar, müxtəlif təyinatlı tikili obyektlər sökülüb təmizləndi.

Ən çox da yadda qalan və güclü təəssürat yaradan bunlar oldu. Nəinki şəhərin müxtəlif yerlərində söküntü aparıldı, ətraf yerlərdə, qəsəbə və kəndlərdə də tikili imarətlər, evlər sökülüb dağıdıldı. Bağ evlərinin, ellilikcə qaçqınların məskunlaşdığı yerlərdə istisnasız olaraq söküntü işlərinə məruz qaldı.Belə bir söz gəzdi ki, təzə icra daşı daş üstə qoymayacaq. Bu olduqca ağır və qorxulu bir xəbər idi.İllərlə daşı daş üstə yığıb məskunlaşan bir ailəni ev-eşiyindən etməklə ona olmazın əzablarını verməkdəndə ağır nə ola bilər! Dolanışıq yerini birdən -birə itirənlər də ciddi maneəyələrlə üzləşəsi oldular.Nə kompensasiya, nə də itirdikləri yerin əvəzini ala bildilər.

Bəli,ilk günlər şəhər ictimaiyyəti belə bir ziddiyyətli günlər yaşadı. Lakin bu da çox sürmədi.Vəziyyət getdikcə stabilləşdi.Camaat gördü ki, təkcə söküntü işləri getmir, həm də tikilir də.

Sülh küçəsi ilə Heydər Əliyev prospektinin bugünkü vəziyyəti göz qabağındadır. Şəhərin girəcəyindən tutmuş dəniz səmtinə qədər küçə başdan-başa tikinti meydanını xatırladır.Yol kənarı daş dirəklər, küçə boyu səkilər ,yol və keçidlər indi başqa görkəmdədir. Bu yerlərin əvvəlki görkəmindən indi az qalıbdır.Yolboyu sıralanmış ömrünü çoxdan yaşamış ağaclar belə budanıb, əksər yerlərdə isə dekorativ ağaclar əkilib.Plastik məmulatdan hazırlanmış materiallar dirək və daş lövhələrin üstünə üzlük kimi çəkilibdir.Küçə boyu köhnə asfalt yolları əvəz edən daş səkilər daha gözəl və cəlbedicidir.Şəhər quruculuğunda bu cür praktika bəlkə də yeni və fərqli yanaşmadır.Artıq Azadlıq, Sülh və Heydər Əliyev prospektlərini əhatə edən asfalt döşəmələr daş üzlüklə əvəzlənib. Görkəminə və keyfiyyətinə görə daş döşəmələr küçələrə xüsusi gözəllik verir. Binaların fasadı daş plitələrlə əvəzlənir. Bu çür estetik fonda aparılan tərtibat yeni çalarlar yaradır və küçəyə rəngarənglik verir.

Bu baxımdan küçə boyu sıralanmış ticarət və müxtəlif təyinatlı obyektlər heç də əvvəlki durumunda qala bilməzdi. Sıxlıq və namünasib tikililər nəinki küçəni bərbad hala salmışdı, həm də bunlar şəhər quruculuğu və şəhər mədəniyyəti baxımından xoş təsir bağışlamırdı.Operativ tədbirlər və ciddi qərarların qəbulu da bu baxımdan zəruri idi. Beş-on obyekt sahibinin nəfinə bütöv bir şəhərin görkəmini, müasirliyini güdaza verib çox mətləblərin üstündən xətt çəkilə bilməzdi.Küçənin Sputnik yerindən Cavid ticarət mərkəzinə qədər sahəsi tamamilə ticarət obyektlərindən təmizləndi.Bir sözlə, yaşayış binaları ilə küçələr arası mövcud vəziyyət zaman və məkan baxımından qiymətləndirilirdi. Əslinə baxanda bütün bunlar dünyada qəbul olunmuş mövcud şəhər quruculuğu və şəhər mədəniyyəti baxımından əsaslandırılırdı və bu tələblər müqabilində addımlar atılırdı. Kəsə və adi məntiqlə yanaşsaq, bu o anlamdır ki, ev-ev olmalıdır, küçə də küçə! Şəhərin ticarət və xidmət obyektləri də öz məkanında və münasib coğrafi yerində fəaliyyət göstərməlidir.

Şübhə yoxdur ki, şəhər rəhbərliyi cəm halda məsələnin həllini belə qoyurdu və bu nöqteyi-nəzərdən işlərin gedişatını nizamlayırdı.Şəksiz bir həqiqət var! Şəhər bu gün üçün qurulmur, o gələcək nəsillərin və yüz illiklərin tələbinə hesablanır. Bu tələblə də onun yolları, küçələri, ticarət-iaşə obyektləri belə tikilməli, fəaliyyətinə yaşıl işıq yandırılmalıdır.

Sülh küçəsi ilə Heydər Əliyev prospektində aparılan və perispektivdə planlaşdırılan işlərin mühüm məqamlarına diqqəti çəkməklə cəm halda şəhərdə aparılan işlərin miqyası barədə təsəvvür yaratmaq istərdim. Şəhərsalma və arxitektura İdarəsində, İcra Hakimiyyətinin müvafiq bölmələrində olarkən, olduqca maraqlı və perspektivdə görüləcək işlərin nəzəri tərəfləri ilə tanışlıq belə bir optimal fikrə əsas verir. Deyək ki, görülən işlər görülməkdə olan işlərin başlanğıcıdır.Sülh küçəsi şəhərin girəcəyindən dəniz sahilinə gədər uzanmaqla Xəzərin sahil həndəvərini və dənizin dərin qatlarını da əhatə edəcəkdir.Bu küçənin sahil tərəfdən yönü təzə salınacaq kurort-milli parka gedib sökənəcək.Milli və mənəvi dəyərləri özündə əks etdirən bu istirahət parkı həm şəhərimizin, həm də şəhərimizə gələn qonaqların sevimli yeri olacaqdır.

(ardı gələn sayımızda)

Rasim Vəliyev

Ədalət.- 2011.- 27 sentyabr.- S.3.