"Ədalət ölsə, saz da öləcək..."
"Azərbaycanda
nə qədər yaxşı saz çalan var,
hamısının çalğısında mən
özümü, öz barmaqlarımı hiss edirəm"
Aşıq
Ədalətin Milli.Az xəbər portalına müsahibəsi.
Hər dəfə "Yanıq Kərəm"ə
qulaq asanda, onu ilk dəfə ustad Ədalətin ifasında
dinlədiyim yadıma düşür. Uşaq olardım... Bir
dəfə Aşıq Ədalətin uca çinar
ağacının kölgəsində sazı sinəsinə
sıxıb gözlərini yumaraq "Yanıq Kərəm"i
havasının "atasını" necə
yandırdığını göstərirdilər. Şirvan
aşıqlarının ustadı sayılan Aşıq Şakirdən
başqa, heç bir aşığı bəyənməyən
rəhmətlik babamın bu ifaya qulaq asandan sonra dilindən bəlkə
də özü bilmədən "Adamın lap atasına od
vurur" kəlmələri çıxanda, mən də təsirlənmişdim.
Təsirlənmişdim deyəndə, Ədalətin
"Yanıq Kərəm"i əməlli-başlı
içimə qor doldurmuşdu. Lakin dağ boyda dədəmin
kövrəlməyi məni də mütəəssir
etmişdi. Bax, budur əsl sənət. İnsanın ruhunu
yerindən oynadan sənətkarlarımız olub, var, yenə
də olacaq. Sənəti belələri yaşadır....
- Ustad, son illər aşıq sənətinin
UNESCO-nun "Qeyri-Maddi İrs" siyahısına
salınması bu sahədə bir canlanma əmələ gətirsə
də, irəliləyiş yavaş gedir. Aşıqların
konsertləri az-az olur, telekanallarda aşıq musiqisinə az
yer verilir...
- Məmməd Rahim deyirdi ki, hər
aşiqin bir dövranı var. Mənim qeyrətim,
kişiliyim, ixtiyarım əl verməz ki, deyim,
aşıqlıq sənəti tənəzzülə
uğrayıb. Aşıq sənəti daha da inkişaf edir.
Pisniyyət adamlar var ki, gedib çayxanalarda, barlarda saz
çalırlar. Bu, bir yandan zəmanənin tələbindən
irəli gəlir: birtəhər dolanmalıdırlar, ya yox?
Digər tərəfdən, aşıq el sənətkarıdı.
Dədə-babadan gözümüzü açıb
aşıqlarımızı çayxanalarda
görmüşük. Aşıq Əsəddən,
Aşıq Mirzədən, Qaraçı oğlu İbrahimdən
tutmuş, Telli İbrahimədək... Onda çayxanaya
"draxdın" deyirdilər. Həmin draxdınlarda
aşıq dastanlar deyirdi. Özü də sifariş verdi-vermədi,
hamı aşığın nəmərini göndərirdi.
- Ustad, sizin tərəflərdə
hamı saz çalıb, söz qoşur. İncə dərəsində
evində sazı olmayan kişiyə pis baxarlar, bunu bilirik. Mənim
üçün maraqlıdır, sizdə bu sənətə
maraq nə vaxtdan yaranıb və hansı aşığa
görə bu sənətə maraq göstərmisiniz?
- Doğru buyurdunuz ki, bizim tərəfdə
hər kişinin evində saz olar, hamı az-çox saz
çalmağı, söz qoşmağı bacarar. Ancaq
aşıqlıq sənəti ilahidən gələn vergidir.
Gözümü açandan sənət mənimlə olub.
Atam da sazçalan olub, ancaq sənəti işlətməyib.
- Kimin şəyirdi olmusunuz?
- Mən heç kimin yanında
şəyird durmamışam. Özüm öyrənmişəm.
Mənim ustadım Həzrət Əli (ə) olub. Mən
gözümü açandan bu sənət məndə olub.
Uşaqlıqdan saz çalmağı özüm öyrənmişəm.
- Bu gün Azərbaycanda
aşıq sənəti bölgələr üzrə
ayrılır. Qazax-Borçalı, Şirvan, Cənubi Azərbaycan
və Göyçə aşıq məktəbi...
- Mən məktəb-müktəb
bilmirəm... Aşıq sənəti ancaq saza
bağlıdır. Mən Şirvan və yaxud digər
bölgələrin aşıqlarının xətrinə dəymək
istəmirəm. Aşıq kimə deyirlər,
döşündə saz olan adama. Az, ya da çox bilməyinin
fərqi yoxdur. Aşıq sənəti, mənim bildiyimə
görə, birinci Cənubi Azərbaycanda yaradılıb.
Qurbani, Xəstə Qasım, Abbas Tufarqanlının vətəni
Cənubi Azərbaycandır. Sonra aşıq sənəti
Türkiyəyə, oradan da Göyçə mahalına
keçib. Göyçədən Borçalıya, oradan da
Qazax-Gəncə mahalına adlayıb. Əgər bir adam əlində
sazın bir pərdəsini düzəldə bilmirsə, mən
ona aşıq demərəm.
- Ustad, bu gün hansı
aşığın yeri görünür?
- Bu gün bütün
ustadların yeri görünür. Rəhmətlik Azaflı
Mikayıl deyirdi:
Azaflı Mikayıl, dərs al
ustadan,
Şair Hüseyn olmaz hər yetən nadan.
Heyif, Aşıq Mirzə, köçdün dünyadan,
Yerin keçəllərə, səylərə qaldı.
Bu gün rəhmətlik Aşıq
Əsədin, Aşıq
Mirzə Bayramovun, Telli Məhəmmədin, Dədə Şəmşirin,
İslam Yusubovun, Dəmirçi oğlu İbrahimin, Şişqayalı
Aşıq Qaranın
yeri görünür.
Bunlar köhnə ustadlar olublar. İndi təzəlikcə rəhmətə
gedənlərdən Aşıq
Mikayıl Azaflının,
Aşıq İmran Həsənovun, Aşıq
Əkbər Cəfərovun
yeri bilinir...
- Deyirlər, Səməd Vurğunla bağlı yaxşı xatirələriniz var...
- Rəhmətlik
Səməd əmi deyirdi:
Qananlar məclisində əyləş,
Ləzzət
al eyş-işrətdən,
Fəqət qanmazlar yanında
Gövhər düşür qiymətdən.
Mən Səməd Vurğunla
çox oturub-durmuşam.
Səməd əmi mənə
"Beçə" deyərdi.
Mənim çalğıma
qulaq asandan sonra deyərdi ki, "sağ ol, a Beçə" və yaxud "anan ölməsin, a Beçə"... Səməd
Vurğun iki yeri - bir Qərbi
Azərbaycanın indiki
İcevan rayonun Haqqıxlı kəndinin aşağısındakı Şinkar
bulağını, bir
də Qazaxdakı Damcılı bulağı
xoşlayardı...
Bu gün
çoxları deyir ki, Səməd Vurğunla oturub-durub, dostluq edib. Onların 90 faizi yalan deyir.
Səməd Vurğunu hansısa
şəhərdə yox,
dağ kəndlərində
tez-tez görmək olardı.
- Bir ara sizin,
gitaraçı Rəmiş,
Alim Qasımov və Qədir Rüstəmovla birlikdə
konsertinizi təşkil
etmək istəyirdilər.
Həmin
konsert niyə baş tutmadı?
- O zaman Qədirlə Rəmişi
tapa bilmədilər. Ancaq sonradan Rəmişlə mənim konsertim oldu.
- SSRİ vaxtında
hər rayonda Aşıqlar Birliyinin şöbələri açılırdı.
Hətta
elə rayonlar var ki, oralarda
ümumiyyətlə, aşıq
olmayıb. Bu nə ilə bağlıydı?
- O dövrdə
zəmanə başqa
idi, indi başqa. Onda saza maraq daha böyük idi. Vaxt vardı muğama
heç kəs qulaq asmaq istəmirdi.
Ancaq indi-indi qulaq asırlar. Misal üçün Şəkidə aşıq
sənətinə o qədər
də maraq göstərmirlər, amma
Molla Cümə kimi böyük ustad Şəkinin Göynük kəndindən
çıxıb. Bir də,
aşıqların sayının
çox olması pis deyil. Mən istərdim ki, hər evdə 4-5 saz olsun. Sazla papaq Azərbaycan xalqının simvoludur.
- Bir ara "Tütək
səsi" filmində
səslənən "Ruhani"ni
kimin çaldığı
ilə bağlı mübahisələr yaranmışdı.
Həmin "Ruhani"ni kim çalıb
- siz, Əli Quliyev, yoxsa başqası?
- Həmin
"Ruhani"ni mən çalmamışam.
Əli Quliyevin də çalğısı "Tütək
səsi"ndəki "Ruhani"dən
çox-çox yaxşıdır.
Əgər Əli deyirsə
ki, odu, səhv edir, uduzur. Həmin "Ruhani"ni Borçalı
aşıqlarından kimsə
ifa edib - ya Hüseyn Saraclıdır, ya da başqası. Əli Quliyev 5 il mənim
yanımda şəyird
olub. O, "Ruhani"ni
"Tütək səsi"ndəki
"Ruhani"dən qat-qat
yaxşı çalır.
- Aşıq olmağın nə vaxtsa, peşmançılığını
çəkmisinizmi?
- 74 yaşım
var, şan-şöhrəti,
çörəyi mənə
bu qara saz
verib. Niyə də peşmançılıq
çəkim? Saz deyəndə
Ədalət yada düşür, Ədalət
deyəndə saz.
Bəzən elə olur ki, o məni yenir, üstələyir.
Bəzən kefim olmayıb,
kimsə xətrimə
dəyib, onda saz mənə deyib ki, "durmuşam qulluğunda".
Ancaq çox zaman mən onu yenmişəm,
demişəm "sən
mənə tabesən,
yoxsa ananı ağladaram. Hansı tərəfə
tuturam, o tərəfə
durmalısan".
İş burasındadır ki, sazın mənə verdiklərinin
əvəzini ona ödəmişəm. Mən sazı
50 ölkədə tanıtmışam,
sevdirmişəm. Saza 20-25 pərdə
əlavə etmişəm.
Bu saat nə
istəsən, sazda çala bilərsən.
Saza gözəl rütbə vermişəm, gözəl
barmaqlar vermişəm.
İndi sazı 300-400 dollara alırlar, ancaq o vaxt iki qırmızı
onluğa alırdılar.
Mənim
bir sazım var, bu saat
ona 5-6 min dollar pul verirlər. Ancaq qara sazın
qiyməti yoxdu. Ədalət ölsə, saz da öləcək...
- Bəs, öz yerinizdə gələcəkdə kimi
görürsünüz?
- Azərbaycanda
nə qədər yaxşı saz çalan var, hamısının çalğısında
mən özümü,
öz barmaqlarımı
hiss edirəm. Məcbur
deyil ki, kimsə mənim yanımda 5-6 il
şəyird dura. Bu gün texnika
yaxşı inkişaf
edib. Gedib, mənim ifalarım
yazılan kasetləri
qabaqlarına qoyub, qulaq asıb öyrəniblər. Mən öz
yerimə rəhmətlik
Xanları görürdüm.
Düz 5 il
mənim yanımda şəyird olub. Əli Quliyev də mənim şəyirdim olub. Bu saat
mənim biləyimin sahibi Əli Quliyevdir. Mən ona demişəm
ki, yerimi sənə verib gedəcəyəm.
- Ustad, ilk sazınız qalırmı,
ondan indi də istifadə edirsinizmi?
- Bəli, birinci sazımı saxlayıram. Ancaq o mənə balaca
gəldi. İndi istifadə
etdiyim ikinci sazımdır. 65 ildən çoxdur, mənimlədir.
- Nə vaxtsa, kimsə sazınızı satın
almaq istəyibmi?
- Yox, sazımı almaq istəməyiblər. Ancaq bir
dəfə Ankarada papaq başımda gəzirdim. Bir nəfər yaxınlaşıb
məndən soruşdu
ki, "əfəndim,
börkü satıyorsan?"
Dedim, "mən də türkəm, türk börkünü satarmı?" Qaçıb aradan çıxdı.
Bağdadda isə insanlar
saza tutya kimi toxunurdular. Bu sazı Xruşşov,
Brejnev, Suslov, Andropov, Çernenko, Nikson görüb.
- Ustad, aşıqların xüsusi
paltarı olur. Amma sizi o qiyafədə görməmişəm.
- Mən, vallah, həmin paltarı geyinməmişəm.
Dəqiq
aşıq paltarı
olsa, geyinmək olar. Biri dedi Stalinskidi, biri dedi bolşevik
paltarıdı. Əvvəllər aşıqların xüsusi
paltarı olmayıb.
Bəzəkli uzunboğaz corab
geyinirdilər, şalvarın
balağını içinə
yığırdılar. Çarığın ipini
də corabın
üstünə dolayırdılar.
- Nə vaxtdır Bakıya köçmüsünüz, şəhərə
öyrəşə bilirsinizmi?
- Rəhmətliyin
nəvəsi, camaat Aya gedir. Mən də
öz Bakımıza gəlmişəm də.
Xalqımız sağ olsun,
hər yerdə hörmət gördüm.
Özüm də Prezident
təqaüdçüsüyəm.
Rayonda olanda, yoruldum, yoldaşıma dedim ki, "gedək bir az da Bakıda
dincələk..."
Ədalət.- 2011.- 28 sentyabr.- S.4.