ONLAR VƏ MƏMLƏKƏTİMİZ

FİRUDİN ANDAC - 1

Çox hörmətli baş redaktorumuz İradə xanım Tuncayın yazı manerasında və redaktorluq fəaliyyətində maarifçilik deyilən ab-havanın üstün bir cəhət olduğu çap etdirdiyi yazılarda və qəzetin əsas istiqamətində açıq-aydın görünməkdədi. Və indiki məqamda təbii ki, maarifçilik bir az bir-təhər səslənsə də, təbliğatın bir çox sahələrində bunu təkrar-təkrar eşitməkdəyik. Yeni nəslin maarifçilik həyatı bizləri son dərəcə narahat etməkdədir. Kimsə kimsəni savadsız hesab eləmir, amma qələm sahiblərinin bir üstünlüyü var ki, onlar adətən elə insanlarla görüşürlər ki, sıradan insanların o adamlarla görüşməyə imkanı olmur və bu baxımdan mənim yeni başladığım yazı dizisində, seriasında bir vaxtlar Türkiyədə yaşadığım illərdə görüşdüyüm insanların ÖZLƏRİ və MƏMLƏKƏTİMİZ barədə fikirləri maraq doğurmaya bilməz. Təbii ki, bu yazılara arada bir ara versəm də, yeni ildən həmin yazıların sırasını davam etdirmək niyyətindəyəm. Onlar Kimlərdir və bizim Məmləkətimiz haqqında nə fikirləşirlər və nə düşünürlər. Və ya nə düşünüblər? Tarix üçün çox maraqlı bir məqam olan bu Tanışlıq və Tanışlar yeni nəsil üçün daha çox maraq doğura bilər fikrindəyik. Beləliklə, indiki qəzetçiliyimizin dili ilə desək, yeni proyektimiz olan ONLAR VƏ MƏMLƏKƏTİMİZ sizlərə təqdim olunur.

Firudin Andac:

-Azərbaycanla və onun bir neçə sənət sirdaşlarıyla - Vaqif Səmədoğlu, Abbas Abdulla, Sabir Azəri, Mayıs Əlizadə, Mailə Muradxanlı, Şəfəq Sultan qızı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, şair Vahid Əzizlə və xüsusilə məni bu adamlarla yaxından tanış eləyən arkadaşım Tofiq Abdinlə anlaşmadan sonra belə qənaətə gəldim ki, biz sizləri daha az tanıyırıq. Mənim üçün böyük bir qəbahətdir ki, Rəsul Rza kimi bir şairin və onun həyat yoldaşı Nigar xanım Rəfibəyli kimi bir şairənin olduğunu Tofiqlə görüşdən sonra tanıdım. Bu mənim böyük günahımdır.

Əcəba, bəs bu Türkiyəyə gələnlər nə yaxşı bunlar barədə bir kəlmə də olsun danışmayıblar. Bəlkə mənə rast gəlməyib. Hər halda sizin anlatmadan sonra belə düşündüm ki, Rəsul Rza çox böyük şairdir və sizin İsmayıl İşıqlı (Şıxlı) kimi gözəl yazarınız var. Mənə elə gəlir ki, bu anlamda elə sizlərin də az günahı yoxdur.

- Qardaşım, Firudin, məndən on dörd yaş kiçik olduğunuz üçün Sizə belə müraciət eləyirəm. Deyə bilərsizmi ilk yazınız nə vaxt olub və bu yazı nə haqda idi.

Firudin Andac - İlk yazım şey Puşkin üzərinə

- Puşkinin əsərləri barədə olub, eləmi?

Firudin Andac - Puşkinin sənəti üzərində olub. Amma bu çox gec çap olunub.

- Yaxşı, belə bir şey soruşum sizdən: nə yaxşı Siz elə birbaşa rus ədəbiyyatı və rus yazarları barədə çalışmısız və onların yazıçılarının əsərlərinə müraciət eləmisiniz. Yəqin ki, bizim ədəbiyyatla tanışlığınız az olub və yaxud heç olmayıb?

Firudin Andac: - Əlbət, mənim əslim Ərzurumdan olduğundandır ki, biz doxsan üç hərbi deyirik, rus-türk savaşı zamanında babam ruslara əsir düşmüşdü və uzun illər Rusiyada qalmaq, yaşamaq məcburiyyətində olmuşdu. Və biz hələ kiçik yaşlarımızda olanda o, bizə ruslar barədə və onların ədəbiyyatları haqqında anladırdı. Əlbəttə, özü başa düşdüyü kimi. Burada heç bir politika yox idi. Bir də ki, o, geniş dünyagörüşlü bir insan olduğu üçün oxuyurduq, bizi çox çalışdırırdı, çoxlu kitablar alırdı, bizə verirdi. İstər-istəməz Qafqaz soylarının həyatına bir meyli vardı. Mən Puşkindən "Yüzbaşının qızı"nı oxumuşdum. Xoşum gəlmişdi. Orada Qafqazda yaşayan xalqların həyatını anlatmışdı. Sonra Tolstoyun "Kazaklar"ını oxumuşdum...

Bunları Siz hansı dildə oxumuşdunuz?

Firudin Andac: - Təbii, canım türk dilində. Bunlar artıq türk dilinə çevrilmişdi. Sonra Qoqolun bir neçə əsərini oxudum və türkcəyə çevrilən bütün kitabları alırdım. Mənə elə gəlir ki, rus ədəbiyyatı türkcəyə çox yayınlanmış və tərcümə olunmuş. Bəlkə də başqa xalqlarda daha azdır. Artıq son zamanlar qazaxlardan, qırğızlardan, özbəklərdən, türkmənlərdən və təbii ki, Azərbaycan ədəbiyyatından da tərcümələr edilməyə başlandı. Onu da deyim ki, elə bu baxımdan fransız ədəbiyyatına da, alman ədəbiyyatına da çox meylim vardı. Bütün bunlarla məni Qafqaz ədəbiyyatına və həyatına meylim daha artıq idi. Sonralar mən bu əsərlərin cərəyan etdiyi yerlər və tarixlər barədə araşdırmalara başladım. Rus tarixi, İran tarixi, gürcü tarixi və Azərbaycan tarixi yenicə bir toplu halında çap olunmuş. Mən tarix və ədəbiyyatı iç-içə öyrənməyə başladım. Bununla da mənim tənqidçiliyim və araşdırmaçı olmağım yazıçılığımı, romançılığımı üstələdi. İlk yazılarım çıxandan sonra bizim tənqidçilərin üzünü mənə tərəf çevirməyə məcbur elədim, mənim haqqımda yazdılar, diqqəti çəkdim. Bu məni həvəsləndirdi.

- Üzr istəyirəm, yadınızdamı, sizin yazılarınızı ilkin kim bəyəndi və təriflədi, təqdir elədi...

Firudin Andac: - Baxın, məsələn, bizdə bir araşdırmaçı var - Əslibəy Zövci. Bu insan da çox böyük tənqidçidir. Nurlu Atəşdən sonra onun adı gəlir. Təbii, insan ədəbiyyatın içində olduqca artıq ondan qaça bilmir və adam öz yazdıqlarına bir qədər sonra baxanda yazığa dönür. Mən də sonralar əvvəllər yazdığım hekayə və romanıma baxanda, onu yenidən işləməli oluram və mən də həmin romanımda Türkiyə Cümhuriyyətinin sonrakı halını düşünmək, araşdırmaq üzərə yazmışdım. Romanımdakı hadisələr iyirminci illərdə başlayır Ərzurumda, burada ermənilərlə savaşın ilişkiləri var, 1945-ci illərin təkpartiya deyilən bir dövrü - bunu əks etdirməyə çalışıram. 1950-ci illər demokrat dönəmi var, 1980-ci illərə qədər gəlib çıxır hadisələr. Kiçik bir ailənin içərisində Türkiyənin böyük panoramını vermək fikrindəyəm. Onu deyim ki, elə oturub ağıla nə gəldi yazılan bir roman deyil, hadisələr tarixi ilişgilərlə verildiyi üçün çətindi mənə, mən o hadisələri görməmişəm. Bununla bərabər, başqa işlər görürəm, yazılar yazıram, tənqidi qeydlərim və müasir nəsr, roman, şeir barədə araşdırıcı məqalələrim çıxır. Dörd yüz səhifəlik bir kitabım artıq çapdadı, o bu yaxınlarda yayınlanacaq. Sonra bizdə belə bir şey var: mən istəyirəm ki, bu iki kitabı birlikdə çap etdirim. Bir də ki, əgər mən əvvəlcə roman yazıb, sonra tənqidə keçdiyim üçün mənim işim bir qədər cəsarət və qorxu içindədir. Sən özgələri araşdırarkən özünün pis bir roman və əsər yazmağa gərək ki, haqqın olmasın. Bizdə Bəkir Yıldız var, Osman Tahir var, nə bilim, o qədər romançımız var. Yaşar Kamalımız var. Öncül yazarlarımız var. Mən bunların heç birinin yazdığı kimi yazmaq istəmirəm. Əgər mənim yazdıqlarımda öz içimin əksi olacaqsa, özgünlüyüm əks olunacaqsa, onda o işi görməyə dəyər. Bir Firudin Andac olmayacaqsa, ona heç işləməyə dəyməz. Deyim ki, Tevfik, qardaşım, bu tənqidlə, bu araşdırmayla məşğul olmanın mənə ən böyük köməyi və dəyəri bunda olmuşdur. ÖZÜM ÖZÜMDƏN QORXURAM. İşim bu oldu ki, ədəbiyyatı tanıdım: kimin nə yazdığını bilmirəm, əksiyi nədi, yaxşısı nədi.

FİRUDİN ANDAC KİMDİR?

Türk yazarı. 1954-cü ildə Ərzurumda doğulub. İlk və orta təhsilini doğulduğu şəhərdə almış, sonra İstanbulda oxumasını davam etdirmişdir. Qəhrəman Maraş, Ədirnə, Kütahya bölgələrində müəllimlik etmişdir. Türk ədəbiyyatı üzrə dərs demişdir. 1987-ci ildən öz arzusuyla dərs deməkdən ayrılmışdır. Müəllimlikdən uzaqlaşdıqdan sonra özəl bir şirkətdə yönətmən olaraq çalışmağa başlayır. 1980-ci ildən başlayaraq yazarlıqda tanınmağa başlamışdır. Andaç bir yazar olaraq türk və dünya ədəbiyyatı sahəsində çalışmaqdadır. Yazdıqlarını Yozko Somut, Yozko Ədəbiyyat, yeni düşüncə, Günümüzdə kitablar, Çərçivə, Marti, Şəhər, Varlıq, Adam sənət, Qovram kimi dərgilərdə və mətbu orqanlarında çap etdirmişdir. Yaradıcılığa başladığı gündən yazdıqlarının bir hissəsini toplayaraq 1987-ci ildə "Gerçəklik yolunda" adlı kitabda çap etdirmişdir. Bu kitab Akademik kitab evinin təqdimində araşdırma dönəmi sahəsində prizə layiq görülmüşdür.

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2011.- 8 yanvar.- S. 15.