Səfir Brayzanın planları...

ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində nə dəyişəcək?

Amerika Azərbaycana səfir təyinatını gecikdirməsi ilə iki dövlət arasındakı münasibətlərdə sərinliyin olmasını açıq-aşkar ortaya qoydu. İki ilə yaxın vaxt aparan səfir təyinatı məsələsi nəhayət, ötən ilin sonlarında - sentyabrda həllini tapdı. Daha doğrusu, rəsmi Vaşinqtonun Azərbaycana göndərəcəyi səfirin kimliyi bəlli oldu. Dağlıq Qarabağ məsələsinin tənzimlənməsində ABŞ-ı təmsil edən keçmiş həmsədr Metyu Brayza bundan sonra Azərbaycanda səfir kimi çalışacaq. Onun təyinatına qarşı çıxan erməni diasporunun fəaliyyətinin nəticəsi olaraq ABŞ Konqresində səfir təyinatının təsdiqi müəyyən qədər uzandı. Amma sonda prezident Barak Obama bu təyinatı təsdiqləmiş oldu. Maraqlıdır, bu qədər mübahisələrə səbəb olan səfir Metyu Brayzanın sərinləşən ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə və demokratiyanın bərqərar olmasına nə kimi təsiri ola bilər? Bu məsələ ilə bağlı siyasi şərhçilərin fikirləri birmənalı deyil və bir çox hallarda haçalanır.

Presedenti olmayan hadisə

Politoloq Zəfər Quliyevin sözlərinə görə, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin inkişafı və demokratiya sahəsində hansısa yeni nailiyyətlərin əldə olunmasını birbaşa səfir təyinatı ilə bağlamaq düzgün olmazdı. Səfir təyinatının bu qədər uzanmasını presedenti olmayan hadisə hesab edən ekspertin fikrincə, ABŞ-ın iki ilə yaxın bir müddətdə Azərbaycana səfir təyin etməməsi istər-istəməz dövlətlərarası münasibətlərə təsir göstərirdi: "Hər halda Azərbaycan ictimaiyyəti bu məsələni təəccüblə qarşılayırdı. Hətta Metyu Brayzanın səfir təyinatının təsdiqinin uzanmasını çoxları Azərbaycana əlavə təzyiq kimi qiymətləndirirdi. Bu da onun göstəricisidir ki, Vaşinqton bəzi məsələlərdə Azərbaycan hökumətinin apardığı siyasətdən narazıdır və ona görə də bu məsələni uzadır. Bu məsələnin uzanması isə istər-istəməz müxtəlif versiyaların irəli sürülməsinə yol açırdı. Bu mənada səfirin təyin olunması və onun bu ayın sonlarına kimi Azərbaycanda öz fəaliyyətinə başlaması gərginliyi nisbətən azalda bilər".

Bu baxımdan səfirin fəaliyyətinin münasibətlərə hansısa formada təsir göstərəcəyini istisna etməyən Z.Quliyev daha geniş konteksdə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərindəki yeniliklərin aparılan danışıqların nəticəsindən asılı ola biləcəyini düşünür. Onun sözlərinə görə, ötən ilin sentyabrında Azərbaycan prezidentinin ABŞ-a rəsmi səfəri və prezident Barak Obama ilə aparılan danışıqlar münasibətlərdəki gərginliyin aradan qaldırılmasına təsir göstərdi: "Nəzərə alsaq ki, keçən ilin yayına kimi Azərbaycanda antiamerika təbliğatı aparılırdı, Amerika Azərbaycanın yürütdüyü siyasətdən narazı idi, iki dövlət arasında olduqca müəmmalı vəziyyət yaranmışdı, onda atılan addımları əhəmiyyətli saymaq olar. Əvvəlcə ABŞ dövlət katibi Hillari Klintonun Bakıya səfəri, ardınca prezidentlərin görüşü nəzərəçarpan gərginliyin yumşaldılmasına kömək etdi. Səfirin fəaliyyətə başlamasını isə bütün bu proseslərin məntiqi nəticəsi kimi dəyərləndirmək olar".

Ekstraordinar hadisə nəyisə dəyişə bilər

Z.Quliyev hesab edir ki, 2011-ci ildə də hansısa ekstraordinar hadisələr baş veməsə, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində yeni gərgin dönəmin başlanacağını düşünmək olmaz. Ona görə ki, rəsmi Vaşinqton da dəfələrlə Azərbaycanın önəmli strateji partnyor olduğunu, regionda böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini və münasibətləri intensivləşdirməkdə maraqlı olduğunu bəyan edib. Eyni zamanda Azərbaycanın da bir sıra problemlərinin, xüsusilə də Dağlıq Qarabağ məsələsinin həlli istər-istəməz Ağ Evlə münasibətlərdən asılıdır. Bu baxımdan münasibətlərdə ciddi dəyişikliklərin baş verəcəyini düşünmürəm.

Azərbaycanda demokratik proseslərin inkişafında səfirin roluna gəlincə, siyasi şərhçi bu məsələdə ölkəmizin son zamanlar həm beynəlxalq təşkilatlar, həm də Amerika mətbuatında ciddi tənqid olunduğuna diqqəti yönəldir. Bu tənqidlərin artan xətt üzrə getdiyini nəzərə alsaq, o zaman düşünmək olar ki, 2011-ci ildə də bu istiqamətə diqqət azalmayacaq: "Əslində son vaxtlar Barak Obama Administrasiyası demokratiya sahəsini formal bir prioritet kimi saxlamamağa, məsələlərə daha ciddi yanaşmağa çalışır. Bu mənada indiki iqtidarla müqayisədə əvvəlki Corc Buş hakimiyyəti dönəmində Amerika siyasətçiləri demokratiyaya o qədər də önəm vermirdilər. Güman etmək olar ki, bir çox məsələlərin həllində həm geosiyasi, həm də enerji məsələlərinin həllində əvvəlki illərdə olduğu kimi demokratiya amilindən təzyiq metodu olaraq istifadə siyasəti davam edəcək. Lakin demokratik dəyərlər tək vasitə kimi deyil, eyni zamanda da Azərbaycanın daxilindəki proseslərə təsir etmək üçün ola bilsin tamamilə avtonom sahə kimi daim diqqətdə saxlanılacaq. Hesab edirəm ki, Azərbaycan hakimiyyəti də ötən ilki bəzi məsələlərdən özü üçün nəticə çıxarmalıdır".

Ekspertin qənaətincə, Azərbaycan hakimiyyətinin jurnalist Eynulla Fətullayevin azadlığa buraxılması ilə bağlı Avropa Məhkəməsinin çıxardığı qərarın icrasını ötən ilin sonuna kimi uzatması, məsələnin indiyə qədər də həllini tapmaması bir qədər narahatlıq yaradır. Eyni zamanda da bloqçuların məsələsində Azərbaycan hakimiyyətinin güzəştə getməyə məcbur olması diqqətdən yayınmadı. Bununla da hakimiyyət heç olmasa, beynəlxalq təşkilatlarla, demokratik dünya ilə gərginliyi azaltmaq istədi: "Əgər Azərbaycan hakimiyyəti 2011-ci ildə də öz imicini bir balaca düzəltməkdə və gərginliyi aradan qaldırmaqda maraqlıdırsa, onda bir sıra zəruri addımlar atmalıdır. Ümid edirəm ki, bu il bəzi müsbət tendensiyalar müşahidə olunacaq. Yəni Eynulla Fətullayevin azadlığa buraxılması da, siyasi plüralizm məsələsi də həll olunacaq. Azərbaycan hakimiyyətinin siyasətinin ciddi şəkildə dəyişməsinə də inanmıram. Lakin bu kosmetik, imitasiya xarakterli addımlar atılmalıdır. Həm beynəlxalq ictimaiyyətlə, həm beynəlxalq institutlarla münasibətləri normallaşdırmaq, eyni zamanda da cəmiyyətdə yaranmış narazılığı azaltmaq zəruridir. Mən buna optimist yanaşır və inanmaq istəyirəm. Amma daxildəki siyasi proseslərin hansı istiqamətə yön alacağı və ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində dəyişikliklərin necə olacağını zaman göstərəcək".

Rəsmi səviyyədə nüfuz önəmlidir

Siyasi təhlilçi Leyla Əliyevanın sözlərinə görə, ABŞ-ın yeni təyin olunmuş səfiri Metyu Brayza həm Azərbaycan, həm də hazırki iqtidarı çox yaxşı tanıyır. Həmçinin regionla bağlı məlumatlı olması ilə yanaşı, həm də onun nüfuzu da var: "Əlbəttə ki, sosial-siyasi qruplardan, təbəqələrdən asılı olaraq Metyu Brayzanın müxtəlif dairələrdə nüfuzu var. Ancaq, onun özəlliklə rəsmi səviyyədə nüfuzlu olması diqqətçəkəndir. Təkcə bu faktor onu deməyə əsas verir ki, onun fəaliyyəti dövründə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərindəki gərginlik aradan qaldırıla bilər".

Azərbaycanda demokratik proseslərin inkişafına Metyu Brayzanın verəcəyi töhfələrə toxunan L.Əliyeva deyir ki, yeni səfir hər şeydən öncə Amerika prezidenti Barak Obamanın siyasətini yerinə yetirməyə məcbur olacaq: "Əgər yeni səfirə demokratik proseslərin bərqərar olması və inkişafı iqtiqamətində təzyiqlər olacaqsa, o zaman o da buna əməl etməyə məhkumdur. Bu məsələdə iki amil var. Birincisi, əvvəlki hakimiyyətlərdən fərqli olaraq Obamanın siyasətini həyata keçirərkən daha ciddi şəkildə demokratiyaya diqqət yetiriləcək. İkincisi, əgər ölkədə ona uyğun olaraq hansısa daxili təzyiq olmayacaqsa, deməli demokratiya amili özünü təsdiq etməyəcək".

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 13 yanvar.- S. 2.