Maliyyə qaynaqları "Nabucco"ya imkan verəcəkmi?

Avropa Komissiyasının rəhbəri Joze Manuel Barrozu və enerji məsələləri üzrə komissar Günter Ettinger artıq Azərbaycanda səfərdədir. Avropalı qonaqların səfər çərçivəsində "Nabucco" qaz kəməri ilə bağlı müzakirələr aparmaları da istisna deyil. Elə bu ərəfədə İran mətbuatı Rusiyanın baş naziri Vladimir Putinin "Nabucco"nun reallığa çevrilməsinin qeyri-mümkün olacağı və buna əsas tranzit ölkə olaraq Azərbaycanın təbii ehtiyyatlarının imkan verməyəcəyi ilə bağlı fikirlərinə böyük yer ayırmaqdadır.

"Azərbaycan qazını da biz alırıq"

İran mediasının Putinin "Azərbaycan qazını da biz alırıq" fikrini bir daha gündəmə gətirməsini təsadüfi saymayan ekspertlər hesab edirlər ki, həm Moskva, həm də Tehran Azərbaycanı şantaj siyasətindən əl çəkmək niyyətində deyillər. Digər tərəfdən də "Nabucco" kəmərinin reallaşmasında maraqlı olduğunu hər zaman bəyan edən rəsmi Bakının Rusiya ilə qaz razılaşmasına getməsini birmənalı qarşılamırlar. Onlara görə, bununla da Azərbaycan Rusiyanın şantaj siyasətinə yol açmış olub. Bu fikirləri bölüşməyən bəzi analitiklərin qənaətincə, rəsmi Bakının belə bir addım atması şantaj siyasətindən sığortalanma cəhdidir. Bəs konkret olaraq bu məsələdə Azərbaycan hakimiyyətinin mövqeyi necədir, bəlkə iqtidar birdəfəlik bu məsələdə Rusiya ilə anlaşma əldə edib?

"Biz Avropanın müxtəlif bazarlarına öz qazımızı ixrac etməyə hazırıq"

Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Elxan Poluxov deyir ki, bu məsələdə hökumətin mövqeyi gizlin deyil. Onun sözlərinə görə, rəsmi Bakı dəfələrlə layihənin reallaşmasında hər şeyə hazır olduğunu bəyan edib: "Dəfələrlə bildirilib ki, biz Avropanın müxtəlif bazarlarına öz qazımızı ixrac etməyə hazırıq. O cümlədən də "Nabucco" layihəsi ilə mavi yanacağın nəqlinə hazır olduğumuz bildirilib". O ki, qaldı bu layihələrlə nəql olunacaq Azərbaycan qazının həcminin kifayət edib-etməməsinə nazirlik rəsmisi deyir ki, bu məsələ də çatışmazlıq yoxdur: "Azərbaycanın təsdiq olunmuş qaz ehtiyatlarının kifayət qədərdir. Azərbaycanın təbii qaz ehtiyatlarının kəmərin reallaşmasına imkan vermədiyi fikri həqiqəti əks etdirmir".

Bütün bunları İranın gündəmə gətirdiyini və Azərbaycanı şantaj etmək niyyətinin güdüldüyünü bildirən siyasi təhlilçi Ərəstun Oruclu bu layihənin Rusiya üçün qeyri-məqbul olduğunu deyir: "Çünki Rusiya qaz bazarının böyük bir hissəsini əlində saxlamaqla Avropanı özündən asılı vəziyyətdə saxlamış olur. Kreml başa düşür ki, "Nabucco" Avropanı Rusiyanın qaz monopoliyasından qurtaracaq. Bu baxımdan da Rusiya hər vasitə ilə onun reallığa çevrilməsinə mane olmağa çalışır. Türkiyə ilə qaz sahəsində əməkdaşlığı gücləndirir, Cənub, Şimal axını kimi layihələr həyata keçirməyə çalışır. Bununla da Avropa Birliyi ölkələrinin ayrı-ayrılıqda maraqlarını qabardarır, həmin maraqları təmin etməklə onları əməkdaşlığa çəkməyi planlaşdırır. O cümlədən də layihənin realığa çevriləcəyini şübhə altına almaqla, Azəbaycanın qaz ehtiyatlarının kifayət qədər olmadığını deməklə öz mövqeyini əsaslandırmağa çalışır, həm də Azərbaycanı şantaj edir. Putin o dərəcədə səriştəsiz siyasətçi deyil ki, "Nabucco"nun təkcə Azərbaycan qazını almaq üçün nəzərdə tutulmadığını anlamasın. Bu kəmər həm də Mərkəzi Asiya ölkələrinin - Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbəkistanın qazının alınmasını nəzərdə tutur. Üstəlik də gələcəkdə İranın bu kəmərə qoşulması mümkündür".

"Siz bu işə qol qoymayın, geri çəkilin"

Nəzərə alsaq ki, Azərbaycan bu məsələdə iştirakçı dövlət olmaqla yanaşı, həm də tranzit ölkədir onda Rusiyanın şantaj siyasətinin pərdəarxası məqamlarının müəyyənləşdirmək çətin deyil. Mərkəzi Asiya dövlətlərinin deyil, yalnız Azərbaycanın adının hallandırılması da tamamilə fərqli məqamların varlığının təsdiqidir. Bunun bir şantaj siyasəti olmasına diqqət yönəldən Ə.Oruclu deyir ki, əslində Rusiya bununla Azərbaycana "siz bu işə qol qoymayın, geri çəkilin" mesajını verir.

Ə.Oruclunun fikrincə, Azərbaycan hakimiyyətinin "Nabucco" ilə bağlı mövqeyni müəyyənləşdirmək üçün Qərblə münasibətlərə diqqət yetirmək kifayətdir: "Hazırda Azərbaycanla Qərb dövlətləri, xüsusilə də ABŞ arasında kifayət qədər gərkinlik yaşanır. Əslində bu gərginliyin səbəbləri sonacan bəlli deyil. Baxmayaraq ki, müxtəlif versiyalar irəli sürülür, fikirlər səsləndirilir, amma əsl səbəblər hələ üzdə deyil. Ona görə də bu gün hansısa fikir səsləndirmək çətindir. Ona görə də Azərbaycan hakimiyyətinin "Nabucco" ilə bağlı mövqeyinin nədən ibarət olduğunu müəyyənləşdirmək də asan deyil. Hakimiyyətin buna gedib-getməyəcəyi bilinmir. Hesab edirəm ki, burada hər şey Türkiyənin mövqeyindən asılıdır. Rəsmi Ankara bu layihəyə qol qoyacaqsa, Azərbaycan hakimiyyəti də çox böyük ehtimalla həm Türkiyə, həm də Qərb tərəfindən Rusiyanın şantajından qorunacaq. Belə olan halda hakimiyyətin də layihənin reallaşdırılmasında iştirak etməmək üçün heç bir əsası qalmır".

Mavi yanacaq ehtiyatlarımızın şübhə altına alınmasına və "Nabucco"nun baş tutmayağı haqda bəyanatlarda Azərbaycanın adının hallandırılmasına gəlincə, politoloq deyir ki, Azərbaycan bu zəncirdə ən zəif həlqədir. Ona görə də əsas diqqət Azərbaycan üzərinə yönəlib.

"Nabucco"da iştirakda həvəsli görünən İran mətbuatında Rusiyanın baş naziri Vladimir Putinin layihə ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlərə geniş yer ayırması da təsadüfi sayıla bilməz. Siyasi şərhçi deyir ki, Rusiyanın mövqeyinin İran mətbuatında yer alması da Qərbə mesaj kimi qiymətləndirilə bilər: "Tehran bu mesajı ilə "Nabucco" məsələsində İranla da danışıqların aparılmasının zəruriliyini çatdırır. Bununla İran qaz məsələsində həm gündəmi dəyişmək istəyir, həm də Rusiyanın maraqlarına ziyan vurmaq niyyəti güdür. Əvvəla, İran üçün Avropanın qaz tərəfdaşı olmaq son dərəcə önəmlidir. Çünki bu amil qalan ziddiyyətli məsələləri gündəmdən çıxarır. İkincisi, İran sanksiya məsələsində Rusiyanın Qərbi dəstəkləməsi faktını unutmayıb və Tehran bu məsələdə həm Moskvanın marağına zidd, həm də öz marağının xeyrinə addımlar atmağa hazırdır. Sadəcə olaraq bunu açıq şəkildə deyil, mesaj olaraq verməyi daha üstün tutur. Gözləyir ki, bu təklif Qərbdən, Avropadan gəlsin".

"Bu, şantajın nəticəsidir"

Qeyd edək ki, rəsmi Bakının "Nabucco" ilə bağlı müvafiq sənədi imzalamasından az sonra layihəni şübhə altına alan Rusiya ilə qaz satışı məsələsində razılığa gəlməsi birmənalı qarşılanmır. Bu məqama aydınlıq gətirən siyasi ekspert qeyd edir ki, Rusiya ilə bu sahədə müqavilə imzalansa da, razılıq əsasında nəzərdə tutulan qaz axını hələlik həllini tapmayıb: "Müqaviləyə əsasən veriləcək qazın böyük hissəsini Rusiya hələ idxal etməyib. Azərbaycan qazının alınması isə sadəcə olaraq "Nabucco"ya maneə törətməkdir. Rusiya bununla Azərbaycan qazını öz nəzarəti altına keçirməyə çalışır. Bu məsələni həll etməklə həmin qazın sahibi kimi Avropa ilə danışıqları Rusiya özü aparmaq istəyir. Amma Rusiyaya Azərbaycanın qaz satması da təsadüfi deyil. Mənə elə gəlir ki, bu, Azərbaycanı şantajın nəticəsidir".

"Avropa ölkəsi İrandan qaz almaqda maraqlı deyil"

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, siyasi müşahidəçilər layihənin reallaşmasında daha çox siyasi faktorları qabartdıqları kimi, iqtisadi ekspertlər də maliyyə qaynaqlarının tapılmamasının önəm daşıdığını vurğulayırlar. Rusiyanın hansı mövqedə dayanmasından asılı olmayaraq da əsas məqam olaraq buna diqqəti yönəldirlər. Həmçinin də Rusiya ilə yanaşı İranın da bu məsələdə əngəlləyici rolunu istisna etməməklə siyasi amillərin maliyyə problemi ilə paralellik təşkil etdiyini təsdiqləyirlər. Maraqlıdır, bəs bu məsələdə maliyyə probleminin rolu nə dərəcədə üstünlük təşkil edir? Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban deyir ki, İran da Rusiya kimi bu layihənin reallaşmasının əleyhinədir: "Hələ 2008-ci ildə İran öz qazının "Nabucco" ilə ixracı üçün hər şeyə hazır idi. Amma İrana qarşı sanksiyalar göstərdi ki, heç bir Avropa ölkəsi ondan qaz almaqda maraqlı deyil. Belə olan halda İran da özünəməxsus kampaniyalarla layihənin əleyhinə çıxır".

Real vəziyyətə gəlincə, ekspertin sözlərinə görə, hələlik kommersiya baxımından layihənin reallaşması üçün situasiya yetişməyib: "Bunun birinci şərti o olmalıdır ki, minimum 20 il müddətində kəmər vasitəsi ilə qaz alacaq ölkələrə mavi axını paylayıcı şirkətlər ortaya çıxsın. Çünki onlar həmin qazı sözügedən kəmərlə alıcılara aparıb çıxaracaq. Digər tərəfdən də hələ qazın alıcısı olacaq ölkələr müəyyənləşməlidir ki, kəməri tikənlər də bu axından pul qazana bilsin. Ondan sonra bu kəmərə qaz vuracaq ölkələrin kimliyi məsələsi ortaya çıxacaq. Bu məsələlər yekunlaşdıqdan sonra qazını həmin kəmərlə idxal etməkdə maraqlı olan dövlətlərlə danışıqlara başlayacaq kommersiya şirkətləri qrupu müəyyənləşməlidir. Bundan sonra layihənin texniki-iqtisadi göstəriciləri, maliyyə sistemi, kəmərin reallaşması üçün keçəcəyi topaqların alqı-satqı prosesləri, tenderlər, tikinti, istismarı reallaşdıran şirkətlərin fəaliyyətə başlaması işləri gəlir. Göründüyü kimi, bu zəncirdə kifayət qədər həlqələr var".

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 14 yanvar.- S. 2.