STRATEJİ MÖVQE...

Qış mövsümü başlayandan bəri Avropa sərt qışla qarşı-qarşıyadı. Böyük Britaniyanın, Almaniyanın, Avstriyanın, bir sözlə əksər ölkələrinin bir sıra vilayətləri, bölgələri qar örtüyü altındadır və həmin yerlərdə əsl təbii fəlakət yaşanır. Təbiətin bu şıltaqlığında qeyri-adi bir şey olmasa da yazıya bu faktlarla başlamağım heç də təsadüfü deyil. Heç şübhəsiz ki, bu cür hava şəraiti ərköyün avropalıları, özlərinin dediyi kimi, təhlükəsiz enerji təminatı haqqında düşünməyə bir daha sövq etdi. Əlbəttə, bu zərurət nə qədər təbii şərtlərlə bağlı olsa da ora mütləq siyasi, geostrateji amilləri də əlavə etmək vacibdir.

Qəribədir, hələ çar Rusiyası dövründən Rusiyaya etibarlı qonşu, etibarlı dövlət kimi baxmayan Avropa bu gün də həmin mövqeyində qalmaqdadır. Və Qərb bilir ki, hazırda Rusiyadan aldığı təbii qaz Rusiya ilə iqtisadi ilişgi, həm də Kremlin bir sıra məsələlərdə onlara qarşı siyasi təzyiq rolunu da oynayır. Çünki bu mütəmadi olaraq özünü ciddi şəkildə göstərməkdədir. Məhz bu üzdən də Avropa özünün təhlükəsiz enerji təminatını yaratmaq üçün "Nabucco" layihəsini irəli sürdü. Bu layihənin detalları, mahiyyəti haqqında çox danışıldığından o barədə təfərrüata varmağı lazım bilmirəm. Məqsədim hazırki situasiyanın bəzi məqamlarına diqqət yönəltməkdədir.

Ötən il "Nabucco"ya təbii qaz verəcək dövlət kimi Azərbaycanla da danışıqlar aparıldı. Məlum olduğu kimi rəsmi Bakı da özünün strateji maraqlarını əsas götürərək verilən təkliflərə münasibətini bildirdi. Sonradan məlum oldu ki, böyük maliyyə qurumları bu layihənin maliyyələşməsinə tərəddüdlə yanaşır, hətta bəzi məqamlarda Azərbaycanın üzərinə əlavə öhdəliklər qoymaq istəyir. Təbii ki, bərabərhüquqlu iqtisadi tərəfdaşlığa önəm verən Bakı öz maraqlarına uyğun və Avropanın əvəzedilməz olmadığını onlara xatırladacaq addımını atdı. Rusiyaya qaz satılması üçün saziş imzaladı. Hərçənd Moskva Qərb qarşısında bu sahədə mövcud olan hegomonluğunu saxlamaq üçün Azərbaycan qazına müştəri olduğunu dəfələrlə bəyan etmişdi. Onu da qeyd edək ki, dünya iqtisadiyyatında başlanan böhran xeyli müddət ümumiyyətlə, nəhəng layihələri, eləcə də "Nabucco"nu da bir qədər arxa plana keçirmişdi. Amma...

Amma Avropa bu gün yenə həmin ehtiyacı hiss etməkdədir. Rusiyanın həm Ukrayna, həm də Belorusla olan sərin münasibəti qərblilər üçün enerji təminatı sahəsində sözün əsl mənasında təhlükə mənbəyi olaraq qalır. Yəqin ki, Belorus ərazisindən keçən qaz xəttini bağlamasını çoxları yaxşı xatırlayır. Məhz bu üzdən də Avropa ötən illər başladığı danışıqları yenidən canlandırmaq, gündəmə gətirmək, layihəni reallaşdırmaq üçün ciddi hərəkətə keçib. Avropa Komissiyasının rəhbəri Joze Manuel Barrozu Azərbaycana səfərə hazırlaşır. Verilən məlumatlardan aydın olur ki, o, bu məsələ ilə bağlı Türkmənistanı da ziyarət edəcək.

Amma burada çox maraqlı bir məqama da diqqət etmək lazımdı. Belə ki, Barrozo səfəröncəsi açıqlamalarda bir sıra maraqlı mətləbləri bəyan edib. Məlum olub ki, səfər çərçivəsində "Cənub" dəhlizinin yaradılması barədə və "Müasirləşmə naminə Avropa Birliyi-Azərbaycan tərəfdaşlığı" adlı birgə bəyannamələr imzalanacaq. Avropa Birliyinin Azərbaycandakı nümayəndəliyindən verilən məlumata görə, "Müasirləşmə naminə Avropa Birliyi-Azərbaycan tərəfdaşlığı" bəyannaməsində Azərbaycandakı siyasi və iqtisadi islahatlara dəstək ifadə olunacaq. (anspress). Joze Manuel Barrozu Azərbaycan və Türkmənistanın "Şərq tərəfdaşlığı" və Mərkəzi Asiya strategiyası çərçivəsində Avropa Birliyinin əsas tərəfdaşları olduğunu bildirib: "Biz bu ölkələrlə münasibətlərimizi dərinləşdirmək istəyirik. Biz enerji ehtiyatlarının ixracının diversifikasiyası və uzunmüddətli təhlükəsizliyində ciddi şəkildə maraqlıyıq. Bunun üçün Xəzər regionundan təbii qazı Avropadakı istehlakçılara çatdıracaq Cənub qaz dəhlizi layihəsi həyata keçirilməlidir. Mən əminəm ki, biz birlikdə bu strateji təşəbbüsün həyata keçirilməsi üçün lazımi şərait yarada biləcəyik".

Qurumun rəhbəri dünən keçirdiyi brifinqdə bildirib ki, yanvarın 13-də Bakıya səfəri zamanı prezident İlham Əliyevlə "Cənub dəhlizi" layihəsinə dair birgə bəyannamə imzalayacaq. Bundan başqa, tərəflər siyasi və iqtisadi islahatları nəzərdə tutan Avropa Birliyi - Azərbaycan birgə əməkdaşlıq bəyannaməsi də imzalayacaqlar. Onu da bildirək ki, Barrozu baş nazir Artur Rasizadə ilə görüşəcək, sonra Azərbaycandan Türkmənistana yola düşəcək. Diqqət etmək lazımdı: söhbət Avropa Birliyi-Azərbaycan əməkdaşlığından, strateji tərəfdaşlıqdan gedir. Yəni bu yalnız iqtisadi layihə yox, həm də siyasi məsələdir. Bu da onu göstərir ki, Qərb istəsə də - istəməsə də Azərbaycanın maraqlarını diqqətə almaq zorundadır.

Bu günlərdə Rusiyanın baş naziri Vladimir Putinin "Nabucco" layihəsi ilə bağlı açıqlamaları, bu layihənin uğur qazana bilməyəcəyi ilə bağlı söylədikləri onu sübut edir ki, Bakının bu məsələdə indiyədək apardığı balanslı siyasət öz bəhrəsini verməkdədir. Belə ki, Moskva indi Bakını inandırmağa çalışır ki, Rusiya ilə bağlanmış qaz sazişinin həcmi maksimum həddə böyüməlidir. Onlar ehtiyat edir ki, Türkmənistanın da "Nabucco"ya qoşulacağı təqdirdə Avropa Rusiya qazının boyunduruğundan qurtulacaq. Bundan başqa, yaxın günlərdə Azərbaycanda kəşf olunmuş daha bir nəhəng təbii qaz yatağı dünyanı bir daha inandırdı ki, Azərbaycan hələ uzun illər bu məsələdə vacib partnyor olaraq qalacaq.

Dünən İranın neft sənayesi naziri, OPEC-in başçısı Səid Maqsud Mirkaziminin də Azərbaycana səfəri başlayıb. Bu barədə Trend-ə İranın Azərbaycandakı səfirliyinin mətbuat katibi Abbas İskəndəri bildirib. Onun sözlərinə görə, nazirin Bakıda keçirəcəyi danışıqlar zamanı enerji sahəsində ikitərəfli münasibətlərin və birgə layihələrin müzakirəsi planlaşdırılıb. Məlum olduğu kimi Azərbaycan və İran qaz sahəsində, elektrik enerjisinin mübadiləsi üzrə əməkdaşlıq edir. Azərbaycan və İranı ümumi uzunluğu 1474,5 kilometr olan Qazıməmməd - Astara - Bind-Biand qaz kəməri əlaqələndirir. (Marşrut 1971-ci ildə istismara verilən Qazax-Astara-İran boru kəmərinin qoludur). Hətta İran tərəfi bir neçə dəfə bildirib ki, ildə beş milyard kubmetrə qədər Azərbaycan qazını ala bilər.

Göründüyü kimi, Azərbaycan hazırda Qərblə ən vacib, ən strateji körpü rolunu oynamaqdadır. Ölkə prezidentinin çıxışlarının birində ifadə etdiyi kimi desək, Azərbaycanın iştirakı, razılığı olmadan regionda heç bir beynəlxalq layihə öz həllini tapa bilməz. Və hazırda bu reallığa çevrilib. Və Bakının yaranmış situasiyadan maksimum yararlanması vacibdir. Ən ağrılı, ən vacib olan problemlərimizin həllinə nail olmalıyıq. Bunu həyat bizim qarşımıza çıxarıb.

BABƏK YUSİFOĞLU

Ədalət.- 2011.- 13 yanvar.- S. 4.