"BİZ NİYƏ SEVMƏYƏK BİR-BİRİMİZİ"

Həftənin ilk günü üzümə uğurla açıldı. Qayğılardan başımı itirdiyim bir məqamda, ustadımın yeni ildə işıq üzü görən kitabı ilə görüşdüm. Görüşmək sözü bəlkə də daha çox canlılara - insanlara aiddir. Amma mən hər bir yazıyla da, kitabla da, hətta misrayla da görüşə bilirəm. Çünki mən onları canlıdan-canlı, qanlıdan-qanlı, yaşayandan daha çılpaq, daha oynaq, daha işıqlı, daha qol-qanadlı görürəm və gördüklərim də mənə təkcə göz yaddaşı yox, həm də qan, can, ruh yaddaşı kimi təsir edir. Bax, onda mən oxuduqlarımı, vərəqlədiklərimi ən yaxşı həmsöhbət görürəm, ən yaxşı həmsöhbət hesab edirəm.

Kimlərsə məni qınaya bilər. Olsun. Heç kimdən incimirəm də, küsmürəm də. Çünki o qınayanlar bəzən məni bütün kitablara, bütün yaxınlara diqqətlə, sevgi ilə yanaşdığıma görə, tənqid ünvanı edirlər. Amma bir olan Allah şahiddir ki, mən bütün yazıları, bütün kitabları işıq kimi görürəm, işıq kimi qəbul edirəm. Ola bilməz ki, yüz səhifəlik bir kitabda iynə ucu boyda bir işıq olmasın. Bu mümkün deyil. Qələmlə kağız təmas qurubsa və bu təmas öz mürəkkəbini ürəkdən alıbsa, deməli, nəticədə iynə ucu boyda bir işıq dünyaya gəlib. Sadəcə onu görmək lazımdır. Amma əgər söhbət ustad kitabından, ustad qələmindən gedirsə, deməli, burda bir dünya işıqdan, bir aləm sevgidən, bir cahan tutumu olan nurdan, xeyirdən, arzudan, sevgidən söhbət gedir. O elə bir söhbətdir ki, onu qırx gün, qırx gecə danışmaqla, qırx gün, qırx gecə yazmaqla, qırx gün, qırx gecə dinləməklə başa çıxmaq mümkün deyil. Bilirsiniz niyə? Ona görə ki, o sözlər, o pıçıltılar, o işartılar, o naxışlar, o ilmələr, o çalarlar, o dünyalar ayrı-ayrılıqda hər biri qırx gecəlik, qırx günlük söhbətdi, yazıdı, hikmətdi.

Zəlimxan Yaqub Azərbaycan ədəbiyyatında möhürünü vurmuş, yerini təsdiqləmiş, kürsüsünü müəyyənləşdirmiş, imzasını seçdirmiş, nəfəsini tanıtmış, ruhunu sevdirmiş, varlığını qəbul etdirmiş xalqın şairidi. Bu elə bir mənəvi güc, bu elə bir mənəvi işıqdır ki, onu görməmək, onu qəbul etməmək, onun yanından keçmək, ona biganəlik göstərmək qeyri-mümkündür. Çünki o, səndən xəbərsiz sənin içində, sənin varlığında oturub yazır, danışır, ilmə hörür, naxış vurur, hikmət pıçıldayır. İndi hünərin var bunu görmə, bunu qəbul etmə.

Mənə elə gəlir ki, sağlığında qələminin işığı ilə, ruhunun şəfqəti ilə, sözünün hikməti ilə, dünyasının böyüklüyü ilə Azərbaycan oxucusunun qapısını döyən üç-dörd barmaq sayı göstərilən, nişan verilən şairlərdən biri də Zəlimxan Yaqubdu. O xalqla tərcüməsiz, təqdimatsız birbaşa danışır və xalq da onu tərcüməsiz, təqdimatsız qəbul edir. Bax, elə bu ilin ilk günlərində işıq üzü görən kitabı da ustadın xalqla, oxucu ilə təqdimatsız, tərcüməsiz daha bir görüşü, daha bir söhbətidi. Zəlimxan müəllim yazır:

Yaşıldı, aldı, bilmərəm,

Tirmədi, şaldı, bilmərəm,

Kimə nə qaldı bilmərəm,

Mənə sevdiklərim qaldı.

Ustad elə bil ki, ov ovlayıb, quş quşlayan, göydə durnanı, yerdə kəkliyi, sözdə gözəli, nəğmədə gözəlliyi əyləndirmək üçün nişangahda dayanıb və o nişangah oxucu qəlbinə taybatay qapı açıb. O qapıdan təkcə sözlə, qələmlə, ruhla keçmək olar. O qələmin də, o sözün də o ruhun da sahibi ancaq ustad ola bilər. O ustad ki, onun adı Zəlimxan Yaqubdu. O Zəlimxan Yaqub ki, hamımıza üz tutub deyir:

Doğulan günündən şair ürəyi,

Doğma ocağındır, evindir, Allah,

Bir qəlbi, bir könlü, bir ürəyi yox,

Bütün ürəkləri sevindir, Allah!

Zənnimcə, bundan böyük dua, bundan böyük alqış, bundan böyük istək ola bilməz. Yalnız xalqın şairi xalqına, bütün insanlığa və ən birinci isə ürəyi, duyğusu olan hər kəsə sevinməyi arzu edə bilər, diləyə bilər, istəyə bilər. Bax, Zəlimxan Yaqubun xalqın şairi olmağı da burdan qaynaqlanır, burdan qol-qanad açıb Azərbaycana və türk dünyasına üz tutur.

Eşqimin sərdarı, sultanı mənəm

Dillərin ən şirin dastanı mənəm

Töksələr qanımı, qurbanı mənəm

Canım yar yolunda sadağa gəldi.

və yaxud:

Çoxdur bu aşığın doğması, yadı,

Çalış el içində enməsin adı.

Onsuz da vüsalın şirindi dadı

Həsrətə dözməyi bacarmalısan.

Bu misraların arxasında ürək dayanır, duyğu dayanır, yanan, alışan, alovlanan, məşələ çevrilən sevgi dayanır. O elə bir sevgidi ki, onun işığı bir evi, bir eli deyil, bir məmləkəti, bir dünyanı işıqlandıra bilir. Onun içərisində Füzuli də var, Aşıq Ələsgər də var, Səməd Vurğun da var, Aşıq Kamandar da var, Hüseyn Arif də var, Məmməd Araz da var, Zəlimxan Yaqub da. Bu adda-budda sadaladığım böyük isimlərin sırasında dayanan daha neçə-neçə işıqlı ünvanlar da var.

Mən bir nəfəsə oxudum "Biz niyə sevmirik bir-birimizi" Oxudum və sonra başladım götür-qoy eləməyə. Götür-qoy etməyimin də səbəbi var idi. Mənim üçün ilk və bəlkə də ən birinci səbəb kitabın tərtibatı idi. Son vaxtlar bir neçə kitab məni özümdən çıxarıb, yerimdən tərpədib. Onlardan ən sonuncusu böyük şairimiz Məmməd Arazın qara cilddə çap olunan kitabı idi. İndi də ustad Zəlimxan Yaqubun cildindən, tərtibatından sanbal, ağırlıq, böyük yük, böyük tutum, böyük dəyər, saytallıq, əzəmət və bir az da durub düşünmək yükü tökülən kitabı məni düşünməyə məcbur etdi. Çünki Zəlimxan müəllimin son kitabının tərtibatı və üz qabığı istər-istəməz adamı bir az ağır oturub, batman gəlməyə məcbur edir. İlk baxışdan elə bilirsən ki, bu kitab sənlə çox ağır, çox zəhmli, bir az da cansıxıcı söhbət edəcək. Amma vərəqlər çevrildikcə sən o ağırlığın içərisindən müdrikliyə, ağsaqqallığa, təmkinə, düşüncəyə, işığa, sevgiyə, duyğulara doğru yol gedirsən. Görürsən ki, səni qapı ağzında qarşılayan, üz-gözündən ağır bir sükut tökülən görkəm əslində əlindən tutub səni işıqlı yollara doğru aparır. Gedə-gedə Kərəmin necə yandığını, Sənanın necə od tutub sevgi dilinə keçdiyini, Məcnunun necə göyləri yerə gətirdiyini və ən vacibi Zəlimxan Yaqubun bu sevdalar və ağrılar dolu dünyanı necə çiynində daşıdığını görürsən, duyursan, yaşayırsan. Həmin vaxt özündən asılı olmadan pıçıldayırsan:

Səni nurdan töküb Allahın əli,

Yağdırıb üstünə daş-qaşı, ləli.

Heyrətdən donuram ay el gözəli,

Sən məni qınama lala dönəndə.

Və yaxud da:

Sevginin çalısı, çəpəri yoxdur,

Yorğunam, canımın təpəri yoxdur.

Vallah, əzrayılın xəbəri yoxdur,

Mənə nə oldusa gözəldən oldu.

Əgər içində iynə ucu boyda sevgi işığı, insanlıq duyğusu, həyat şövqü, ən vacibi isə düşünmək qabiliyyəti olan insan ayaq üstə yeriyə bilirsə, yaşadığını dərk edirsə, onda mütləq bu misralardan təpər tapmalıdır. Yox, əgər tapa bilməsə, onun ayaq üstə olmağı da, yaşamağı da şübhəlidir, hətta inandırıcı deyil.

Mən ustadın kitabını səhifə-səhifə, misra-misra, bənd-bənd, düşünə-düşünə, duya-duya, yaşaya-yaşaya oxudum. Özü də təkcə oxumadım, canıma, qanıma ruhuma oxutdurdum. Çünki mən axtardıqlarımı, görmək istədiklərimi, demək istədiklərimi o misralarda gördüm. Mənə elə gəldi ki, ustad qələmə könül verib ağ vərəqləri işığa qərq edəndə təkcə özünü yox, həm də onu oxuyanları kağıza köçürməyə, oxucuya təqdim etməyə üstünlük verib. Ona görə də misralar hər kəs üçün özünüifadəyə çevrilib. Əks halda, bu kitab oxucunu öz qoynuna bu boyda sevgi ilə ala bilməzdi.

Dünya heçdi, saf dünyası olmasa,

Gözəllərin safı, xası olmasa.

Zəlimxanın haqq sevdası olmasa,

Dövran keçər, çağ öldürər şairi.

Mən tanıdığım, inandığım, sevdiyim və özüm üçün ustad saydığım bir şairin zamana güc gələcəyini gün işığı kimi qəbul edirəm. Bilirəm ki, onun sözü, onun nəfəsi, onun ruhu hər bir oxucudan keçir, təsdiqlənir və həyat vəsiqəsi, yaşam haqqı qazanır. Bu mənada mən də özüm-özümə sual verirəm:

- Bu boyda sevgidən sonra, bu boyda məhəbbətdən sonra, bu boyda etirafdan sonra, bu boyda dözümdən sonra, bu boyda əzabdan sonra və ən vacibi bu boyda vurğunluqdan, bu boyda Zəlimxanlıqdan sonra biz niyə sevməyək bir-birimizi?!..

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.- 2011.- 15 yanvar.- S. 5.