Forpost "ata" nəsihətinə əməl edir?

Bu günlərdə Ermənistan prezidenti Serj Sərkisyan bir sıra müqavilələrə qanunla dəyişikliklər edib. Bu o deməkdir ki, bununla rəsmi İrəvan tanınmamış qurumları tanımaq imkanı əldə edir. Hər şeydən əvvəl şübhəsiz, neçə illərdir Dağlıq Qarabağın "müstəqilliyi"ni tanıyacağı bəyanatını reallığa çevirməyə cəhd özünü göstərir. Belə bir addımın atılması isə faktiki olaraq Dağlıq Qarabağ məsələsinin çözümündə aparılan sülh danışıqlarının dayandırılması deməkdir. Danışıqların kəsilməsi hərbi əməliyyatların başlanmasına stimul verir ki, burada da Ermənistan rəhbərliyinin Azərbaycanı müharibə ilə şantaj niyyəti hiss olunur. Bəs Azərbaycanda nə düşünülür, bir neçə aydan sonra havaların isinməsi ilə ərazilərin hərbi əməliyyatlarla geri qaytarılması cəhdi cəbhədə də vəziyyəti qızışdıra bilərmi?

Atlaz Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi Elxan Şahinoğlunun sözlərinə görə Ermənistan rəhbərliyinin hansısa müqavilədə, hansısa qanunda dəyişiklik etməsinin Dağlıq Qarabağa heç bir aidiyyatı yoxdur. Ona görə ki, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsini faktiki olaraq Ermənistan ilhaq edib və hazırda da həmin bölgəni Ermənistan da idarə edir: "Buna baxmayaraq bəzən ara-sıra qanunlar gündəmə gətirirlər. Hələ ötən ilin avqust ayında Dağlıq Qarabağın tanınması ilə bağlı hansısa qanunu müzakirəyə çıxaracaqlarını bildirdilər. Sonra dedilər ki, bu məsələni hələlik Astana sammitindən sonraya kimi təxirə salırlar. Astana sammitindən sonra da bu məsələni gündəmə çıxardılar, amma hakim partiya ona səs vermədi. Çünki hakim partiya anlayır ki, belə bir addım atsa, bu beynəlxalq aləmdə Ermənistana daha çox problemlər yaradacaq. Amma görünür ki, tanınmamış "respublikalar"ın tanınması ilə bağlı hansısa başqa bir qanunu gündəmə gətirib qüvvəyə mindiriblər. Əslində bunların heç birinin Dağlıq Qarabağ məsələsinə hansısa formada aidiyyatı yoxdur".

Ermənistanın onsuz da mərhələli həll planından uzaq olduğunu, daha çox paket həll variantına üstünlük verdiyini vurğulayan siyasi şərhçi qeyd edir ki, rəsmi İrəvan işğal olunmuş torpaqların azad olunması ilə eyni vaxtda Dağlıq Qarabağın statusunun müəyyənləşdirilməsini istəyir. Bu isə rəsmi Bakının maraqlarına cavab vermir: "Çünki həm Ermənistan, həm də separatçılar Dağlıq Qarabağa "müstəqillik"dən başqa alternativ ideya irəli sürə bilmirlər. Belə bir mövqenin seçilməsi isə göründüyü kimi danışıqlar prosesinin dalana dirəndiyini sübut edir. Astana sammiti də danışıqların fiaskoya uğradığını ortaya qoydu. Belə bir şəraitdə əlbəttə ki, Azərbaycanın siyasi dairələrində, ictimai fikrində müharibə əhval-ruhiyyəsi artıb və problemin çözümündə başqa alternativ qalmayıb. Amma müharibə də Ermənistan üçün asan deyil və indi ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəli də deyil. Artıq bölgədə vəziyyət dəyişib və Azərbaycan regionun açar dövlətidir. Neftimiz, qazımız dünya bazarlarına daşınır, bunun üçün böyük boru xətləri var. Müharibə başlayarsa, müəyyən qədər bu enerji layihələri təhlükə altına alına bilər. Ona görə ki, müharibə təkcə Dağlıq Qarabağı deyil, bütün Ermənistan-Azərbaycan sərhədlərini əhatə edəcək. Həmçinin də Naxçıvanın təhlükəsizliyi və bir sıra digər amillər nəzərə alınmalıdır. Ən əsası isə Rusiya İran amili var ki, bunlar açıq-aşkar Ermənistanı dəstəkləyəcəklər".

Politoloqun qənaətincə, müharibədən danışılarkən bütün bunlar nəzərə alınmalı məsələlər olsa da Azərbaycan uzun-uzadı danışıqlarla da razılaşa bilməz. İstər Türkiyə ilə aparılan danışıqlar, istərsə də hərbi büdcənin artırılması ilə bağlı verilən qərarlar Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ problemini həll etməyə maraqlı olduğunu göstərir: "Bütün bunlarla yanaşı, birmənalı olaraq danışıqların dalana dirəndiyini və bu il hökmən müharibəyə başlamalıyıq ehtimalını irəli sürmək də, bu fikri ifadə etmək də çox çətindir".

Digər ekspert Elşən Manaflının fikrincə, Ermənistan belə bir addım atacağı təqdirdə birmənalı şəkildə aydın olacaq ki, İrəvan beynəlxalq birlik tərəfindən qəbul olunmuş hüquqi normativ aktlara məhəl qoymur. Çünki beynəlxalq hüquq normalarına görə tanınmamış respublikaların tanınması istiqamətində bu və ya digər müstəqil dövlətin atdığı addım beynəlxalq birlik tərəfindən birmənalı qiymətləndirilməyəcək: "Hər halda Ermənistan Rusiyadan fərqli olaraq fövqəldövlət deyil və dünyanın müasir geosiyasi mənzərəsinin formalaşmasında rolu da müqayisəyə gəlməyəcək dərəcədədir. Rusiya bütün dünyanın tanımadığı Abxaziya, Cənubi Osetiyanı tanıdı və bununla da ilk baxışdan onlarla bərabərtərəfli əlaqələr qurmaq iddiasında olduğu məsələləri qabartmağa başladı. Ermənistan isə region dövlətlərindən biridir və onun bölgədə cərəyan edəcək proseslərə bu səpkidə mövqe nümayişi onun üçün çox ciddi problemlər yaradacaq. Amma söhbət ondadır ki, heç şübhəsiz, Ermənistan tərəfi bu məsələləri Rusiyanın müvafiq qurumları ilə uzlaşdırıb. Bu isə artıq Rusiyanın problemin həlli ilə bağlı tutduğu mövqeni kifayət qədər şübhə və sual altında qoya bilər". Digər bir tərəfdən də ekspert hesab edir ki, Ermənistan rəhbərliyinin belə bir addım atması prosesi fərqli bir müstəviyə keçirə bilər. Yəni Azərbaycanın atılan addımlar müqabilində beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Ermənistana müharibə elan etmək hüquqi səlahiyyətləri artmış olar: "Azərbaycanın hərbi xərcləri üçün büdcədən ayrılmış vəsaitin hər il artırıldığını, ən güclü hərbi texnikaların alınması, ordunun gücləndirilməsi istiqamətində hakimiyyətin gördüyü işləri nəzərə alsaq problemin həll variantı istisna deyil. Təbii ki, müvafiq ölkələrlə razılaşdırıldıqdan sonra bir-iki həftə ərzində hərbi əməliyyatlarla Ermənistanın silahlı qüvvələrini ərazidən vurub çıxara bilər. Sadəcə olaraq Azərbaycan ordusunun gücləndirilməsi ilə yanaşı, həm də cəmiyyətin özünü müharibə əhval-ruhiyyəsində kökləmək lazımdır ki, görüləcək işlər uğurlu olsun. Amma bütövlükdə Ermənistan hakimiyyətinin bu addımı bir daha onun təcavüzkar siyasət yeritdiyini xarakterizə edəcək. Həmçinin də Azərbaycana bir daha imkan yaradacaq ki, həm beynəlxalq birlik, həm də beynəlxalq təşkilatlar qarşısında Ermənistanın təcavüzkar dövlət olması məsələsini növbəti dəfə qabartsın. İndiki şəraitdə həm BMT-nin 51-ci maddəsi və həm də Azərbaycan qanunvericiliyi bütün hallarda Ermənistana müharibə elan etməyə hüquqi əsas verir".

Bu ayın sonunda prezidentlərin Moskvada gözlənilən görüşünə diqqət çəkən siyasi ekspert Qabil Hüseynli ona müəyyən ümidlər bağlayır. Amma onun sözlərinə görə həm Ermənistan, həm də Azərbaycan problemin həlli ilə bağlı faktiki olaraq diametral əks fikirlərə malikdirlər: "Məsələ burasındadır ki, Azərbaycan yenilənmiş "Madrid prisipləri"ni qəbul edir ki, orada da Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təsdiqləyən faktlar var. Ermənistan isə "Madrid prinsipləri"nin köhnə variantı üzərində israr edir ki, bununla da Dağlıq Qarabağın müstəqilliyinə can atır. Azərbaycan isə özünün ərazi bütövlüyündən bir addım da olsun geri çəkilmək fikrində deyil və Dağlıq Qarabağa da ən yüksək statusun yalnız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü daxilində olduğunu vəd edir. Göründüyü kimi tərəflərin mövqeyi uzun illərdir belə bir formada qalır. Bu müddətdə Azərbaycanın həm diplomatik, həm də hərbi, eləcə də beynəlxaq ictimai fikirdə mövqelərinin kifayət qədər möhkəmləndiyini nəzərə alsaq, onda vəziyyətin ermənilərin əleyhinə olduğunu görərik. Yəni dünya Azərbaycan və Ermənistanın müharibədən doğan vəziyyətinə və Dağlıq Qarabağ ermənilərinin Azərbaycanın mərkəzi hakimiyyətinə tabe olmamaq niyyətlərinə əvvəlki kimi baxmamağa başlayıb. Məsələn, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsini dəstəkləyən dövlətlərin sayı getdikcə artır. Elə Minsk qrupunun özü də "Madrid prinsipləri"nin yeniləşmiş variantını hazırlamaqla müəyyən güzəştlərə getməyə hazır olduğunu nümayiş etdirdi". Hazırda Ermənistanın həqiqətən də çıxılmaz vəziyyətə düşdüyünü vurğulayan siyasi təhlilçi qeyd edir ki, ölkənin həm iqtisadi vəziyyətinin pisləşməsi, həm də hərbi, ruhi psixoloji durumun qaneedici olmaması rəsmi İrəvanı yalnız bir seçim qarşısında qoyur. Bu isə Dağlıq Qarabağın "müstəqilliyi"nin tanınması ola bilər. Amma bu kifayət qədər riskli addımdır və bu bölgədə müharibəni alovlandıra bilər: "Azərbaycan sözsüz ki, statuskovonun dəyişdirilməsi ilə razılaşmayacaq. Bu da məsələnin siyasi müstəvidən hərbi müstəviyə keçməsinə səbəb olacaq. Mənə elə gəlir ki, istənilən halda həm danışıqlar prosesində qeyri konstruktiv mövqe, daha sonra isə danışıqlar prosesinə qarşıdurma ilə xələl gətirən Dağlıq Qarabağın "müstəqilliyi"nin tanınmasına cəhd Ermənistanın təcavüzkar niyyətini yenidən ortaya qoyacaq. Belə olan halda da Azərbaycanın haqlı olaraq ərazi bütövlüyünü təmin etməsinə heç kəs mane ola bilməyəcək".

Zərdüşt Əlizadənin sözlərinə görə Sərkisyanın hansısa qanunda dəyişiklik etməsinin əhəmiyyəti sıfıra bərabərdir. Çünki problem sülh müstəvisində həllini tapacaq. Ona görə də istər müharibə, istərsə də sülh danışıqları olsun Ermənistanın atdığı belə addımların heç bir əhəmiyyəti yoxdur və hansısa tanınmamış qurumları tanıması da boş, mənasızdır.

Gültəkin

Ədalət.- 2011.- 22 yanvar.- S. 3.