ONLAR VƏ MƏMLƏKƏTİMİZ

FİRUDİN ANDAC - 3

Çox hörmətli baş redaktorumuz İradə xanım Tuncayın yazı manerasında və redaktorluq fəaliyyətində maarifçilik deyilən ab-havanın üstün bir cəhət olduğu çap etdirdiyi yazılarda və qəzetin əsas istiqamətində açıq-aydın görünməkdədi. Və indiki məqamda təbii ki, maarifçilik bir az birtəhər səslənsə də, təbliğatın bir çox sahələrində bunu təkrar-təkrar eşitməkdəyik. Yeni nəslin maarifçilik həyatı bizləri son dərəcə narahat etməkdədir. Kimsə kimsəni savadsız hesab eləmir, amma qələm sahiblərinin bir üstünlüyü var ki, onlar adətən elə insanlarla görüşürlər ki, sıradan insanların o adamlarla görüşməyə imkanı olmur və bu baxımdan mənim yeni başladığım yazı dizisində, seriyasında bir vaxtlar Türkiyədə yaşadığım illərdə görüşdüyüm insanların ÖZLƏRİ və MƏMLƏKƏTİMİZ barədə fikirləri maraq doğurmaya bilməz. Təbii ki, bu yazılara bir ara versəm də, yeni ildən həmin yazıların sırasını davam etdirmək niyyətindəyəm. Onlar Kimlərdir və bizim Məmləkətimiz haqqında nə fikirləşirlər və nə düşünürlər. Və ya nə düşünüblər? Tarix üçün çox maraqlı bir məqam olan bu Tanışlıq və Tanışlar yeni nəsil üçün daha çox maraq doğura bilər fikrindəyik. Beləliklə, indiki qəzetçiliyimizin dili ilə desək, yeni proyektimiz olan ONLAR VƏ MƏMLƏKƏTİMİZ sizlərə təqdim olunur.

- Sizin içinizdə elə bir qorxu yoxmu ki, bir gün bu münasibətlər qırıla bilər. Axı bir neçə illər bundan öncə yaxşı bilirsiz ki, buralara gəlmək çox müşkül bir işdi. Mənim sizinlə beləcə ayrı bir yerdə oturub söhbət eləməniz, sizinlə mənim evimə qonaq getməniz çox çətin bir məsələ idi. Yəqin ki, bunlardan xəbəriniz var?

Firudin Andac: - Qorxu yox. Ona görə ki, Qorbaçov politikası dünyadakı gəlişmənin sonuncu gərəkliyidir. Yəni Qorbaçovun istədikləri xatirinə deyil bu. Yəni Qorbaçov istəmədi ki, Azərbaycan qapısı Türkiyəyə, Türkiyə qapısı Azərbaycana açılsın. Bu artıq Sovet blokunda, daha doğrusu, Varşava blokunda sistemin bir çürüntülü olduğunu göstərdi. Mən buna bütöv bir halda baxıram və gördüz ki, bolqarla türklər arasındakı o münasibətlər artıq öz yoluna düşdü. Yaxın ilişkilər başladı. Bu ilişkilərin birdən kəsiləcəyinə inanmıram. Daha yaxşı, daha sağlam münasibətlər yarana bilər.

- Allah ağzınızdan eşitsin. Deməli, Firudin, qardaşım, bizim bir neçə günlük söhbət və tanışlığımız zamanı dediz ki, Türkiyədə belə kitab çıxıb: "Nazim Hikmət Bolqariyada". Və siz artıq biləndən sonrakı Nazim Hikməti burada daha çox sevirlər və ümumiyyətlə, Nazim Azərbaycanla daha sıx bağlıdır və istəyirsiz ki, Türkiyədə də belə bir kitabın hazırlanması işini öhdənizə götürəsiz. Bura gəlişinizdə ortaya çıxan istəklərdən birisi də bu oldu. Eləmi?

Firudin Andac: - Doğru deyirsiz, mən bu kitabı necə görürəm: əlbəttə, qarşıdan böyük Nazimin anadan olmasının DOXSAN ildönümü gəlir. Mən, şübhəsiz, elə bu məqsədlə yox, ümumiyyətlə, bu kitabın gərəkliliyini nəzərə alıb deyirəm ki, artıq onu hazırlamağın vaxtı çatıb. Yəni bu kitabda Nazim Hikmətlə bağlı bütün nə varsa, hamısını aşkarlamaq, üzə çıxarmaq və onu türklərin dünyasında yaymaq, xatirələr, məqalələr, şeirlər. Siz mənə çox gözəl bir kitab verdiz: "Bakıya gedirəm". Mən dünən axşam o kitaba baxdım, orada çoxlu məlumat və bizə məlum olmayan bilgilər bol-boldur. Mənim üçün daha maraqlısı odur ki, Nazimi yaxından tanıyanların sözlərini toplayıb, işləyim... bax, dünən biz Səməd Vurğunun həyat yoldaşı, cocuqları ilə söhbət elədik, Vaqif Səmədoğluyla, Aybənizlə. Onlar mənə çox xatirələr söylədilər. Bunlar heç biri Türkiyədə tanış deyil. Nazim şair və insan kimi necə olmuşdur? Bunların hamısı axtarılmalı və yığılmalıdır. Bir də Nazim çağdaş Azərbaycan şeirində nə olmuşdur? Mən bu kitabı Türkiyəyə açılan qapıların bir ərməğanı hesab eləyirəm. Sizlər bizləri Nazim Hikmətdən daha yaxşı tanıyırsız, bu da kiçik bir iş deyil. Və ən yaxşısı odu ki, bu ETİRAFDI. Amma onu deyim ki, Nazimə olan məhəbbət və sevgi sizdəki qədər bizdə də güclüdür.

- Firudin, qardaşım, axı bilirsiz ki, Türkiyədə Nazim Hikməti anmaq çox zor bir işdir. Və onun uzun illər yasaq olması barədə biz yaxşı bilirik və sən görəcəyin bir işin zor olduğunu, əngəl olacağını anlayırsanmı?

Firudin Andac: - Yox... yox, yox... İndi, Nazim Hikmət tək parti dönəmində tutuldu və onun başındakı hadisələr onunla daha bağlı oldu. Nazim sizin böyük savaş dediyiniz dövrdən bir az qabaq otuz səkkizdə tutuldu və həbsdə qaldı. Məlumdu ki, Nazim bir şair olaraq yox, bir politik görümcə xoşlanmadı və tutuldu. 27 mayıs 1960-cı ildən sonra artıq yayılmağa başlandı. Amma bundan öncə Nazimi aradan götürmək üçün onu əsgərliyə göndərmək istəyirdilər, bunu da bilirdilər və ona görə də Nazim vətəni tərk eləmək zorunda qaldı. Altmışıncı illərdə türk şeirində Nazim YENİ bir məktəb oldu. Ancaq elə düşünmək olmaz ki, Nazim yasaqlıq qorxusundan qurtulub. Yox, bu gün də Nazimi dərsliklərdə oxumaq olmaz. Nazim Hikmət bu gün kitabxanalarda yoxdur. Ancaq bugünkü politika Nazim Hikmətin bir türk şairi olduğunu artıq qəbul etmişdir. Yəni bu gün Mehmet Akif Ərsoy Türkiyənin bir sənətçisidirsə, Nazim Hikmət də eləcədi. Bu da dövlətin ağzından çox ölkələrə deyilmişdir. Amma biz istəyirik ki, NAZİMİN ÜZƏRİNDƏKİ BÜTÜN YASAQLAR QALXSIN. NAZİMİN MƏZARI TÜRKİYƏYƏ GƏTİRİLSİN. NAZİMƏ YURDDAŞLIQ HAQQI GERİ VERİLSİN. Amma bu da bir zaman istəyir. Bütün bunlara görə Nazim Hikmət üzrə bir kitab hazırlamaq riskli deyil. İndi onun haqqında hər yerdə söhbət gedir. Hətta onun bütün əsərləri toplu halında yayılmaqdadı. Şeirləri yayınlandı, roman yayınlandı, çevirmələri yayınlandı, teatro oyunları yayınlandı. Otuz-qırx cilddə bir toplu olacaq. Bu artıq türk xalqının Nazimə sahib çıxmasıdır.

- Firudin, qardaşım, artıq bir neçə gündü, redaksiyalarda oluruq, insanlarla, yazarlarla görüşdük, yəqin ki, bir şey hazırlamaq məqsədiniz var?

Firudin Andac: - Doğru. Yazacağım şeylər çoxdu. Buranın insanını, buranın yazarını tanımaq gərək. Tanıyaraq bir-birimizə necə kömək edə biləcəyik, onu da düşünürəm. Mən bu qənaətə gəldim ki, bir-birimizi çox yaxşı tanımırıq. Biz-bizi tanımaq üçün yazıçıların boynunda çox zor bir borc var. Burada gəlib yeni ilişkilər qurmaq, yeni dostlar tapmaq yaxşıdı. Amma istəmirəm ki, elə bu gördüklərim bir müsafir olaraq içimdə qalsın. Gənc ədəbiyyatınızın yayınlanması üçün gərək kitab çıxaraq, söz deyək, yazaq, çalışaq. Ancaq bir şeyi deyim ki, HƏR KƏS ÖZÜNDƏN BAŞLAMALIDI. YƏNİ HƏR GƏLİB-GEDƏN TƏKCƏ ÖZÜNÜ TANITMALIDI. Sanıram ki, yenə Azərbaycana gələcəyəm. Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının işiylə bağlı araşdırmalar yazmaq fikrindəyəm. Daha bir duyğunu yaşadım, bura mənim yurdumdu. İstanbuldan Ankaraya necə gedib-gələ bilirəmsə, buraya da eləcə gedib-gələcəyəm.

- Çağdaş əsrimizin iki böyük sənətkarlarının - Nizaminin və Yunis Əmrənin bayramları gəlir...

Firudin Andac: - Əvət... İndi mənim üzərimdə durmaq istədiyim şey bu aydınların (yazıçıların) yaxınlaşmada, doğmalaşmada və tanınmadakı rollarını araşdırmaq və artırmaqdır. Ədəbiyyat toplumu (hər bir xalqın) özünün aynasıdır. Bir ölkəni tanımaq yolunun ən gözəli Ədəbiyyatdır. Yəni Azərbaycanın son on ili, iyirmi il hansı ovqatda, hansı səmtdə inkişaf eləmiş və necə olmuşdur? Bu illəri sizin yazarlar necə dilə gətirmiş və necə yazmışlar? Biz sizləri ancaq beləcə tanıya bilərik. Romançıların, hekayəçilərin, şairlərin yazdıqları əsasında (belədisə - yazıq - T.A.). Hər halda mən bu düşüncədəyəm. Bəlkə səhv edirəmsə, siz düzəldərsiniz. Sizin otuz ildən bəri çalışan ən yaxşı yazarlarınızın əsərləri türkcəyə çevrilməlidir. Mən burada bir çox isimlərlə rastlaşdım, yeni tanıdım. Bütün bunları bizli-sizli gərək tanıdaq.

ƏDƏBİYYATDAN QIRAĞA BİR NEÇƏ KƏLMƏ DEYİM, BİR MÜSAFİR VƏ BİR YAZIÇI KİMİ...

Şəhəriniz gözəldir, ancaq çox baxımsızdır.

Bu içki deyilən şeyə çox meyl eləyirsiniz. Haraya getdimsə, elə bu içki söhbəti birincidir. Böylə olurmu, əfəndim.

Bu kitablar ki, sizin mağazalarınızda qalır... bunları Türkiyədə tapmaq çox çətin (rəssamlıq və incəsənətə aid kitabları deyirəm). Mən Tahir Salahovun kitabından beşini aldım. Rəssam dostlarım üçün hədiyyə verməyə. Tahir Salahov çox böyük sənətkar.

Sizin bu yazarlar birliyinin rəhbəri Anar bəy neçə dəfə Türkiyədə olmuş, bəs nə əcəb öz atasının və ən təəccüblüsü, öz anasının yaxşı şair olmaları barədə heç nə deməmiş...

Mən sizin şəhərinizi gəzəndə gördüm ki, sizlər latına keçsəniz daha asan olar. Artıq çox sözlər latınca yazılır.

Otelləriniz yaman gündədir. Niyə bu barədə yazmırsız? Belə olurmu, mən bir tük arkadaşıma necə deyə bilərəm ki, sən get Bakıda "Moskva" otelində qal. Gələr, qayıdar məni danlar...

Son

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2011.- 22 yanvar.- S. 15.