"SEVGİ ELƏ DƏRDDİR, DAŞI TƏRPƏDƏR..."

(Şairə Nazilə Səfərlinin şeirləri haqqında)

Mən müasir Azərbaycan poeziyasında öz dəst-xətti ilə seçilən bir sıra qadın yazarlarımızın şeirləri barədə mətbuatda sözümü demişəm, məqalələr yazmışam. Firuzə Məmmədlinin heç cür 70 yaşına gəlib çatdığına inanmıram. İllər nə tez gəlib keçdi, sanki bir göz qırpımındaca... Mən Firuzə xanımın şeirlərində ən gözəl hisslərin, duyğuların izinə düşdüm, sevginin, insan qəlbinin şeirlə ifadə ediləsi gözəlliklərinin şahidi oldum. Nisəbəyimin şeirlərində vaxtın, zamanın burulğanlarında çırpınan, haray çəkən bir qadın ürəyinin pıçıltılarını eşitdim. Anladım ki, pıçıltının da fəryadı varmış. Dünyaya sığmayan ruhun ölməzliyini onun şeirlərində duydum. Mahirə Abdullanın şeirlərində ciddi, təmkinli bir qadın obrazı ilə qarşılaşdım. Məlahət Yusifqızının şeirləri isə mənə anlatdı ki, yaradıcılıqda kişi-qadın söhbəti yoxdur, qadınlar çox-çox məqamlarda kişilərin hiss etmədiklərini daha tez hiss edirlər. Elnaz Eyvazlının da etiraflarını dinlədim, bu etiraflar incə qadın qəlbinin səsi, harayıdır. Səhərin şeirlərində həyat haqqında lirik-fəlsəfi düşüncələrlə tanış oldum. Gülnarə Cəmaləddinin şeirlərində isə poetik rənglər, çalarlar gördüm ki, sanki bir rəssam fırçasından doğub. Daha kimlərin adını çəkim? Fərqanənin, Həyat Şəminin, Narıngülün, Xuraman Hüseynzadənin, Şahinə Könülün, Nazilə Gültacın, Xatirə Sadıqlının, Ay Nurun, Aysel Əlizadənin, Cavidanın, Rəfiqə Şəmsin, "Şəms" qadınlar məclisi üzvlərinin, Sara Selcanın... bunların hər biri balaca bir Məhsətidir. Mən onların sırasında Nazilə Səfərlinin də də adını çəkirəm.

Nazilə Səfərlinin şeirləri mənə isti bir qadın qəlbinin etiraflarını xatırlatdı. Onun şeirləri bəlkə kiməsə eyni xətt üzrə hərəkət edən, xəttin bu başından start götürüb, axırda yenə əvvəlinə qayıdan bir yolçunun hərəkət marşrutuna bənzəyir. Amma bu hərəkət geriyə qayıtmaq deyil, sadəcə öz hisslərinə, duyğularına sadiqlikdir.

Ən əvvəl Nazilənin sevgi şeirlərindən başlayım. Ancaq sevgi deyəndə, mən onun geniş mənasını nəzərdə tuturam. Vətən sevgisini, Təbiət sevgisini, Dərdin özüylə bağlı sevgisini, nəhayət, insani sevgisini, pünhan sevgisini... Bu dünyada havadan da, çörəkdən də, sudan da, üstündə dayandığın torpaqdan da gözəl SEVGİDİR. Əgər bu sevgi olmasa, sən dünyanı, həyatı, havanı, torpağı, suyu da sevə bilməzsən. Sevgi olmasa, Vətəni də sevə bilməzsən. Ona görə də Nazilə Səfərlinin şeirlərinin əsas qəhrəmanı SEVGİDİR.

Sanki səssiz bir səhraya yağış yağdı, su düşdü,

Bülbüllər də xoş avazla

budaqlarda ötüşdü,

Əriyirəm damla-damla,

biləmmirəm nə işdi

Dinməz könlüm dil açıbdı,

deyir: səni sevirəm.

DƏRDİN DƏ SEVGİSİ OLARMIŞ. Azərbaycan poeziyasının mənzərəsində DƏRD adlı qocaman bir obraz yaşayır. O, əsrlər boyu şairlərin ürəyindən qopub bu ərazidə-böyük poeziya ərazisində əbədi məskən salıbdır. "Yoxdu bir kimsə mənim dərdimi bilsin, ya rəb, Ki mən öz qanım ilə dərdimə dərman etdim" - Bunu Xan qızı Natəvan deyi. Ondan əvvəl isə dahi Füzuli deyib ki: "Bu dərdlər ki, mənim vardır bəirin başına qoysan, Çıxar kafər cəhənnəmdən, gülər əhli-əzab oynar". Beləliklə Azərbaycan poeziyasında DƏRDDƏN bir dağ ucalıb. Ancaq biz dərdə göz yaşları, inilti, hıçqırıq, dünyadan əlini üzmək kimi baxmırıq. Dərdə insanın ən müqəddəs hisslərinin ifadəsi kimi baxırıq. Dərd olmasa, sabaha ümidlə yaşamaq olarmı? Gərək dərdin olsun ki, için daim odlansın, alovlansın və bu oddan, alovdan dünyaya şeirlər səpələnsin.

Yenə dumanlıdı başım,

Dil açıbdı qara daşım,

Bir ürəyə qonub quşum,

Özümə gələ bilmirəm.

Allah, mənə bu nə dərddi yetirdin,

Kipriyimlə ocaqdan od götürdüm,

Dözə-dözə qışı belə ötürdüm,

Ürək dedi, qabaqda yaz var hələ.

Kol dibində məlul durmuş

Boynu bükük bənövşəyəm.

Qar üstümə ayaq almış

Tənha qalıb üşüyürəm,

Gəl, sevginlə isit məni.

Əslində, dərddən, qəmdən gileylənən şairə dərdi sevir, çünki dərd olması, sevgidən danışmaq olarmı? Füzuli babamız deyirdi ki, "Nə müşgül dərd olursa, bulunur aləmdə dərmanı, Nə müşgül dərd imiş eşqin ki, dərman eyləməz olmaz". Ona görə də Nazilə Səfərlinin dərdli şeirləri bizə çox doğma və əziz göründü.

SEVGİ ŞEİRLƏRİNDƏ Nazilə Səfərlinin hissləri təmizdir. Bunlar yaşanılan hisslərdir. Mən bir yazımda demişdim ki, qadınlar öz sevgi şeirlərində yalan danışmırlar, təbii hisslərini qələmə alırlar. Xatirə Əziz bir sevgi haləsinin içindədir. Orada deyə bilmərəm ki, onun lirik qəhrəmanının gözlədiyi nədir? Bəlkə ayrılığın ömründən qopardığı bir kəs? Bəlkə heç o deyil. Xəyallarında ümidli olduğu "Ağ atlı oğlan"? Ancaq kim olur-olsun, kiməsə, ya konkret şəxs, ya da "Ağ atlı oğlan", o, bəlkə də uzaqlardadır, bəlkə əli çatası qədər yaxınlıqda... bizi o maraqlandırmır. Bizi Nazilənin o təmiz hisslərindən doğan məhəbbət dastanı cəlb edir. Bu dastan qurtarası deyil. Qurtarsa, onda ömür də tükənər.

Ruzigar əsməyən bağa,

Xəzan necə gələr, axı?

Şaxta görməyən bir qönçə,

Vaxtsız necə solar, axı?

Lirik qəhrəmanın hissləri çarpaşıqdı. Bu, belə də olmalıdır. Bir şeirdə "dönmə" deyirsən, o biri şeirdə "kaş qayıdıb gələydin" söyləyirsən. Buna görə Nazilə Səfərlinin lirik qəhrəmanını məzəmmət eləmək, qınamaq olmaz.

Nazilə Səfərli Borçalı elindən gəlib, saz havasında böyüyüb və bu səbəbdən də onun şeirlərində sazın yanğıları, dərdi, ələmi və həmçinin insanı heyrətə salmaq inadı duyulur.

Hər çiçəyin şirəsi var,

Baxır hansı arı çəkir.

Hər ürəyin qüssəsi var,

Baxır kimin yarı çəkir.

Bu dünya kimsəyə qalmaz,

Kimsə dövlət, var aparmaz.

Sevməyənin dərdi olmaz,

Sevən min azarı çəkir.

Qəlbimə bir sükut dolub,

Çiçəklər də vaxtsız solub,

Gül bənizim tez soğulub

Dərd özünə sarı çəkir.

Gürcüstan elində, Borçalıda, Marneulidə, Dmanisidə, bir sözlə, o diyarın hər bir kəndində saza Allahın insanlara bəxş etdiyi bir möcüzə kimi baxırlar. Bu saz neçə ustadın sinəsində gözəlləri, gözəlliyi, dünyanın qəmini, sevincini, eşqin, məhəbbətin ilahiliyini vəsf edib və indi də vəsf etməkdədir. Baxın, görün Nazilə Səfərli saza-sevgiləri coşduran bu eşq mücəssiməsinə öz sevgisini necə izhar edir:

Barmaqlara bax ilahi,

Yumaq kimi yumrulanır.

Pərdə üstə sanki bir qız

Sığallanıb tumarlanır.

Bahar gəlir qış çağında

Alışır eşq sorağında.

Sanki bir bəy otağında

Təzə gəlin qumrulanır.

Naziləni xəyal çəkir,

Sorğu çəkir, sual çəkir.

Aşıq saza sığal çəkir

Saz bu eşqdən xumarlanır.

Nazilə Səfərli yeni şeirlər kitabını çapa hazırlayır. Elə bilirəm, burada bəzi iradlarımın yeni kitabında işıq üzü görəcək şeirlərinə də yaxşı mənada təsiri ola bilər.

Birincisi; Nazilə xanım şeirlərinin dilinə xüsusi diqqət yetirməlidir. Elə ifadələr, sözlər var ki, onlar şeirin ab-havasına, məzmununa ciddi xələl yetirir. Məsələn, Nazilə xanımın "Qəmli gözlər" şeirində

"Çiçəklərin şirəsi var canımda,

Ovçuların bərəsi var canımda"

-birinci misranı anladıq, ikinci misra nəyi anladır. Ovçuların bərəsinin canla nə işi? Bu ancaq qafiyə xatirinə işlədilib. Başqa bir misal:

Bu qəlbimin səndən başqa

Yox kimsəyə tələbatı.

Öldürür məni həsrətin,

Gəl, burax, bu zarafatı.

"Tələbat" şeir sözü deyil. Sevgi həsrətiylə ürək alışırsa, bunu zarafat sanmaq doğrusu, özü bir "zarafatdır". Həmin şeirin sonrakı bəndi belədir:

Əgər ayrılıq şərtdirsə,

Qoy bir dəfə səni görüm.

İcazə ver qurban olum,

Qolların üstündə ölüm.

Əvvəlki şeirlərində qürurlu görünən lirik qəhrəmanın bu pozada görünməsini istəməzdik. Ümumiyyətlə, Nazilə xanımın bəzi sevgi şeirlərində təmiz hisslərlə, duyğularla uyuşmayan sözlər, ifadələr var və bunlar şeiri xələldar edir.

Çox arzu edərdim ki, Nazilə xanım mövzu məhdudluğundan da xilas olsun. Onun sevgi şeirlərinin bir çoxu eyni fikrin ifadəsinə xidmət edir, təkrarçılıq meydana gəlir. Yaşadığımız çağda isə şairi maraqlandıran, təsirləndirən mövzular çoxdur.

SÖZÜM BU QƏDƏR...

VAQİF YUSİFLİ

Ədalət.- 2011.- 22 yanvar.- S. 19.