İQDIR SOYQIRIM ANITI VƏ MUZEYİ

Hələ 1995-ci ildə İqdırda "Tarixi gerçəklər və ermənilər" mövzusunda uluslararası bir simpozium keçirilmişdi. Və bu simpoziuma da müxtəlif ölkələrdən elm və siyasət adamları qatılmışdı. Simpoziumda Azərbaycandan professor, görkəmli memar Cəfər Qiyasi də iştirak edirdi. Və Cəfər Qiyasinin ermənilər tərəfindən soyqırıma məruz qalan türklərin xatirəsinə hazırladığı bir anıt layihəsi simpoziuma qatılanlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdi. Və bu, simpoziumun bəyanatında bu şəkildə vurğulanmışdı: "Doğu Anadoluda əsrin əvvəllərində qeyb etdiyimiz bir milyondan artıq şəhidimizin əziz xatirəsini gələcək nəsillərə çatdırmaq və 24 apreli Uydurma erməni soyqırımı günü kimi qəbul edənlərə və dünyanın bir çox yerlərində bu uydurma soyqırım anıtlarına cavab verəcək bir Şəhidlər Anıtının İqdırda açılması qərarlaşdırılmışdı. İqdırda inşa ediləcək bu anıt keçmişdəki ağır günləri və bizləri düşmən edən müstəmləkəçi dövlətləri daim ağlımızda tutmağımızı saxlayacaq, gələcəyimizə dostluq, yaxın qonşuluq və işbirliyi təməlində işıq tutacaqdır".

Soyqırım anıtı üçün seçilən yer İqdır şəhərinin şərq girişində, yəni Azərbaycan, İran və Ermənistandan gələn yolların qovşağı seçilmişdi. Ayrılan ərazinin sahəsi 13 hektardı. Və Anıt Ağrı dağının fonunda yüksəlməkdədi. Anıtın təməli 1 avqust 1997-ci ildə qoyuldu.

Anıt ərazidəki 720 metr yüksəklikdə olan təpə -kurqan üzərindədi. Bu təpə türk sərkərdələrinin xatirələrinə yapılmış süni təpə kurqanlardandı.

Süni təpənin ortasında salonun içərisində ermənilərin qətl etdiyi şəhidlərin rəmzi məzarı yerləşir. Və bura muzeyin mərkəzi hissəsidi. Muzeyin dairəvi salonunda erməni vəhşətinin qurbanı olan şəhidlərimizin toplum məzarlıqlarına aid rəsm və sənədlər sərgilənir. Eyni zamanda fotolar və burada kitabxana da var. Təpə kurqanın ortasında isə yüksəkliyi 36 metr olan beş türk qılıncı yüksəlməkdədir. Bunlar məsum müsəlman xalqını soyqırımdan qurtarmış Türk ordusunun şərəfinə, onun şəhid və qazilərinin əziz xatirəsinə ucaldılmışdı.

Keçmiş türk əsgərlərinin savaşdan öncə öz qılınclarını rüzgar, yağmur və ildırımların altında bir itiləşdirmək törəni varmış. Qılınclarını bir-birlərinə elə dayaq edərmişlər ki, günəş, yağmur və rüzgar altında sərtləşsinlər. Və türk torpaqlarının iştahında olan ermənilər indi bu müqəddəs Türk dağının (Ağrı dağı) önündə yüksələn Türk qılınclarını hər gün görməkdədirlər.

Beş qılıncın əyri ucları yuxarıda birləşərək qübbə şəklini alır. Bu da Səlcuqlu türbələrinə bənzəyən biçim və görüntünü göstərmək üçündü. Türk-Oğuz xatirə memarlığında sultanların, qəhrəmanların, sərkərdələrin, nüfuzlu şəxslərin məzarı üstündə qübbəyə bənzər türbələr tikilirdi. Bu türbələr ənənəvi olaraq yeraltı sərdabə qatı və yerüstü qüllə qismindən ibarətdir. İqdır Soyqırım Anıtı da iki qatlıdır. Alt qat sərdabə- muzey salonudur, üst qat isə beş qılıncın yaratdığı qüllədi.

İqdır Soyqırım Anıtı memarlıq baxımından tarixin ən əski çağlarından gələn türk xatirə memarlığının üç böyük gələnəyini (kurqan, səlcuqlu türbəsi və məzar daşları) birləşdirir. Və eyni zamanda çağdaş memarlığın tələblərinə uyğun bir kompozisiyaya malikdir.

İnsan əlindəki qılınc qorxuludu. Baş-başa çatılmış qılınclar huzur və barışın timsalıdı. Bundan başqa, millətin savunma gücünü göstərir. Qılıncların kəskin yerlərinin dışa yönəlməsi dışarıdan gələcək hücumlara qarşı hər zaman hazır olma anlamını verir. Eyni zamanda bu Anıt türk memarlığının şah əsəri olmuş Altın Çadırın rəmzidir. Əski dönəmlərdə dövlət, hakimiyyət rəmzi olan Altın Çadır üzərində dövlət bayrağı dalğalanırdı. Yürüşdə olan zaman Altın Çadır qərargahın tam mərkəzində tikilərdi və özəl qorunardı. Anıtda da təpəsində Türk dövlətinin bayrağı dikilmiş Altın Çadırı beş qılınc qoruyur.

Qılıncın müqəddəsliyi onun gözəl, estetik görünüşünə də yansımaqdadı. Olduqca döyüş üçün yararlı olan türk qılıncının qəbzəsi naxışlarla bəzədilmiş və onlara özəl bir estetik baxımlılıq verir. İqdır Anıtında da qılınc qəbzələri qranit çərçivə içərisinə alınmış tunc qabartmalarla işlənmişdi. Hər qılınc qəbzəsində Boz qurd, at və iki başlı qartal qabartması fiqurları təkrar edilir.

Ədalət.- 2011.- 26 yanvar.- S. 3.